Hollywood'a taş çıkartır... İşte Sovyet sinemasından tarihe geçen 20 film!

20. yüzyıla damgasını vuran Sovyet-Rus sinemacılığı, bir zamanlar Hollywood'a taş çıkartıyordu. Sovyet Devrimi'nden sonra gelişen Sovyet sinemacılığı, 2. Dünya Savaşı'nda verilen vatan savaşında zirve noktasına ulaştı. İşte Listelist'ten Baran Ayaz'ın hazırladığı, Batı sinemasının kat be kat üstüne çıkan filmlerden 20 örnek...1. Strike – Grev (1925) – IMDB: 7.6 1925 yapımı Grev, efsanevi yönetmen Sergei Eisenstein’ın ilk uzun metrajlı filmidir ve o yıl Eisenstein’ın başyapıtı The Battleship Potemkin de yapım aşamasındadır. Film, devrim öncesi Rusya’da bir fabrikanın işçileri tarafından 1903 yılında yapılan bir grevi betimliyor ve egemen sınıfın emekçilere uyguladığı baskıyı ve işçi sınıfının yaşadığı zorlukları irdeliyor. Film Vladimir Lenin’den bir alıntıyla açılıyor: “İşçi sınıfının gücü örgütlenmedir. Kitlelerin örgütlenmesi olmadan proleter hiçbir şeydir. Örgütlü her şeydir. Örgütlü olmak, eylem birliği, pratik eylem birliği demektir.”2. The Battleship Potemkin – Potemkin Zırhlısı (1925) – IMDB: 8.0 Eisenstein’ın başyapıtı olan “Potemkin Zırhlısı” erken dönem sinemacılığın temel simgelerinden biridir. Eisenstein, filmin en büyük etkisinin görüntülerin düzgün bir şekilde açılmasıyla değil, yan yana getirilmesiyle olduğunu savunan Sovyet sinemasının montaj teorisinin bir öğrencisi ve savunucusuydu. 1905 yılı Odessa’sında Rus zırhlısı Potemkin’in mürettebatı; umursamaz ve sadist subaylara isyan eder ve gemiyi ele geçirir. İsyan, Odessa halkı arasında çarlık hükümetine karşı bir ayaklanma başlatır. O zamanlar, halk tabanında emperyalist yönetime karşı artan bir muhalefet de bulunmaktadır. Ancak hükümet, Potemkin’in mürettebatını dize getirmek için bir savaş gemisi filosu gönderir. Film, Lenin’in askerlerin eski düzeni yıkmak için proletaryaya katılabileceğinin ilk kanıtı olarak selamladığı Potemkin ayaklanmasının 20. yıldönümü anısına çekilmiştir.3. Oktyabr – Ekim (1927) – IMDB: 7.4 Büyük Sovyet sineması yönetmeni ve film teorisyeni Sergei Eisenstein’ın ve Grigori Alexandrov’un ortak yönettiği tarihi drama, 1917 Ekim Devrimi’nin onuncu yıldönümü anısına ithaf edildi. Oktyabr, Çar I. Aleksandr’ın çöküşünü ele alıyor ve Kerensky rejiminin Bolşevikler tarafından devrildiği 1918 Ekim’indeki tarihi haftayı yeniden canlandırıyor. Ekim Devrimi’nin oluşumu, filmde olayların tarihlerini belirten ara başlıklarla sunuluyor. “Ekim filminde neredeyse hiç profesyonel oyuncu yoktu. Örneğin Lenin’i, yanında portre benzerliği olan bir çimento fabrikası işçisi Nikandrov canlandırdı. Onun için bir takım elbise, palto ve şapka dikildi ve kafasında kel bir nokta tıraş edildi. Aynı şekilde bir üniversite öğrencisi Kerensky rolünü üstlendi. Zinovyev gerçek kardeşi tarafından oynandı, Troçki rolünde bir tür dişçi istihdam edildi.” -Sovyet şairi Alexander Gorodnitsky’nin anıları4. Ivan the Terrible – Korkunç Ivan (1944) – IMDB: 7.7 Ivan the Terrible, Rusya’nın ilk Çarının (1530-84) üç bölümlük biyografisinin birinci kısmıdır. Film, yine Sergei Eisenstein tarafından yazıp yönetildi. Bunun en önemli edeni hareketli resimler yapan birkaç dahi sinemacıdan birinin Eisenstein olmasıdır. Film, Eisenstein’ı uluslararası üne kavuşturan montaj ilkelerinden çoğunlukla vazgeçen; çok detaylı, kompozisyonlu ve görsel bir eserdir. Eisenstein her sahne için pek çok eskiz yaptı ve kameralar döndüğünde bu görüntüleri çekimlerde hayata geçirdi. “Ivan the Terrible”, 1943-1944 yıllarında savaşın ortasında çekildi ve 1945’te, Nazi savaş uçaklarının saldırısına uğrayan Orta Asya’daki Alma Ata stüdyolarında yayınlandı. Film, tutkusu yabancı düşmanlar ve yağmacılar arasında parçalanmış bir Rusya’yı genişletmek ve birleştirmek olan; 16 yaşında kendisini Çar ilan eden bir hükümdar olan Korkunç Ivan’ı ele alıyor. Ivan’ın hem ona karşı sürdürülen entrikalarla hem de iç ve dış düşmanlarıyla nasıl başa çıktığı; ve bu süreçte Ivan’ın ve politikalarının nasıl değiştiği filmin temel konusudur.5. The Forty-First (1956) – IMDB: 7.5 The Forty-First, Sovyetler’de 25 milyonu aşkın izleyiciye ulaştı ve 1956 yılının en başarılı onuncu film oldu. Aynı sene 12-15 Nisan tarihleri arasında düzenlenen Mosfilm Genç Filmciler Festivali’nde; En İyi Film, En İyi Erkek Oyuncu ve En İyi Görüntü Yönetmeni kategorilerinde ödüller aldı. Ayrıca film, 1957 yılı Cannes Film Festivali’nde Jüri Özel Ödülü’nü kazanarak Altın Palmiye’ye de aday gösterildi. 1956’da, Kruşçev dönemi Sovyet sineması eserlerinden olan The Forty-First, Sovyetler’de 1950’li yıllarda başlayan erken çözülme sinemasının ilginç bir örneğidir. Komünist bir keskin nişancı Mariutka ile ideolojik düşmanı Beyaz Ordu subayı Vadim Govorukha-Otrok arasında alevlenen tutkulu bir aşkın trajik hikayesine odaklanan film, yumuşama dönemi sinematografisinin bir dizi önemli ögesini içeriyor. Film, toplumsal maskelerin altında gizlenmiş evrensel insani duyguları ve kahramanlarının çatışan siyasi gündemlerini ortaya çıkarma eğiliminin yanı sıra; devrim ve devrimcilik fikrini romantikleştirme, onu adanmış bir kişiliğin özel ve trajik bir meselesi haline getirme eğilimindedir.6. The Cranes are Flying – Leylekler Uçarken (1957) – IMDB: 8.3 Leylekler Uçarken, İkinci Dünya Savaşı’nı konu alan 1957 yapımı bir Mihail Kalatozov filmidir. 1958 yılı Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye kazanan bu film, ayrıca 1959 yılında 2 dalda BAFTA ödülü adaylığına layık görülmüştür. Veronica ve Boris, Moskova sokaklarında yürümeyi seven iki aşıktır. Birlikte mutlu oldukları bir sabah gökyüzünde birkaç turna görürler. Veronica’nın evine vardıklarında ise nehir kıyısında bir randevudan söz ederler. Ve 2. Dünya Savaşı Moskova’da başlar. Boris gizlice savaş için gönüllü olur. Veronika, bu süreçte Boris ile iletişimini kaybedecek, üstelik yıkıcı bir hava saldırısı evini yıktığında ve Boris’in babası onu ailesiyle birlikte yaşamaya aldığında, beklenmedik bir şekilde işler sarpa saracaktır.7. Ivan’s Childhood – İvan’ın Çocukluğu (1962) – IMDB: 8.0 Andrei Tarkovsky‘nin ilk uzun metrajlı filmi olan Ivan’s Childhood, Sovyetler Birliği’nde 17 milyona yakın sinema bileti satarak Tarkovski’nin ticari açıdan en başarılı filmlerinden biri oldu. 2016 yılında film, dijital olarak aslına uygun biçimde restore edilmiştir. Alman ordusu, II. Dünya Savaşı’nın karanlık yıllarında Doğu Cephesi’nde ilerlerken, 12 yaşındaki savaş yetimi Ivan Bondarev, Sovyet Ordusu için gizli operasyonlar ve keşif misyonları gerçekleştirmekte ısrar edecektir. Ailesi Naziler tarafından katledilen Ivan, savaşın dehşeti ve çılgınlığı ile çevrilidir ve onu düşman hatlarından uzaklaştırmaya çalışan Yarbay Gryaznov ve Kaptan Leonid Kholin ve bir askeri okul kendisinin güvenliğini sağlamaktadır. Ancak Ivan, ailesinin ölümünün intikamını almak için can atıyor ve cephe arkasında başka bir görev için yalvarıyor. Ivan savaş sonrasına ait bir yaşama ve özgürlüğüne kavuşacak mı?8. Hamlet (1964) – IMDB: 8.2 1964 yapımı Hamlet, siyah beyaz çekilmiş olmasına rağmen, geniş ekran formatındaki ve stereofonik sesli (4 kanallı stereo) ilk film versiyonuydu. BAFTA’da En İyi Film ödülüne aday gösterilen ve SSCB Devlet Ödülü’ne ve Venedik Film Festivali’nde Jüri Özel Ödülü’ne layık görülen Hamlet, Shakespeare’in dünyaca ünlü oyununun Grigori Kozintsev ve Losif Shapiro tarafından filme uyarlanmış halidir. Danimarka Kralı aniden öldüğünde, oğlu Veliaht Prens Hamlet eve döner. Eve döndüğünde Claudius amcasının tahtı gasp ettiğini ve Hamlet’in yakın zamanda dul kalan annesi olan baldızı ile evlendiğini öğrenir. Bir gece Hamlet, Claudius’un kendisini öldürdüğünü ve intikamını almasını emreden babasının hayaleti tarafından ziyaret edilir. Alması gereken bir intikam vardır.9. Operation Y and Shurik’s Other Adventures – Şurik’in Maceraları – Operasyon I (1965) – IMDB: 8.5 Leonid Gaiday’ın yönettiği 1965 yapımı komedi filmi, döneminde oldukça hit bir eserdir. Neredeyse 70 milyona ulaşan izleyici kitlesiyle en çok izlenen Sovyet filmlerindendir. Öyle ki 2012 yılı baharında, Krasnodar’daki Kuban Devlet Teknoloji Üniversitesi’nin önüne; 2015 yılında ise Ryazan Devlet Üniversitesi’nin ön bahçesine Lida’nın omzunun üzerinden ders notlarını okuyan Shurik’in bir anıtı dikildi. “Operation Y and Shurik’s Other Adventures”, Krakov Film Festivali’nde Grand Prix ödülü almıştır. Film, her biri inek bir öğrenci olan Shurik hakkında 3 kısa filmden oluşuyor: 1. “Naparnik” (“Ortak”) Shurik, Fedya adında bir zorba ile otobüste kavga eder çünkü Fedya hamile bir kadının yerini almasına izin vermek istemez. Fedya, Shurik’in de yarı zamanlı çalıştığı bir şantiyede topluluk çalışmasıyla cezalandırılır. Elbette Fedya intikam ister. 2. “Navazhdenie” (“Garip İzlenim”) Son sınav dönemi… Shurik de diğerleri gibi çalışmak için materyal bulmaya çalışmakla çok meşgul. Aniden birinin elinde gerekli malzemeyi fark eder. Shurik, omzunun üzerinden okuyarak bu kişiyi şehrin her yerinde takip eder, bu kişinin kim olduğunu ve nereye gittiğini bile fark etmez. Ertesi gün, güzel bir kızla tanıştıktan sonra, Shurik sürekli onu zaten görmüş olduğu izlenimine kapılır. 3. “Operatsiya Y” (“Y Operasyonu”) Depodan zimmetine para geçirmeyi örtbas etmeye çalışan bir depo müdürü, bir soygun simüle etmek için 3 kişiyi tutar. Plan, gece oraya gitmeleri, yaşlı bir bayan gardiyanı alt etmeleri ve büyük bir suç izlenimi yaratmak için birkaç şeyi kırmalarıdır. Sorun şu ki, “Y” operasyonunun planlandığı gece, yaşlı kadın-gardiyan dairesinin kiracısı olan Shurik’ten depoyu onun için korumasını isteyecektir.10. War and Peace – Savaş ve Barış (1965-1967) – IMDB: 6.7 Lev Tolstoy’un aynı adlı kitabından uyarlanan sekiz saatlik destansı filmin yönetmen koltuğunda Sergei Bondarchuk bulunmaktadır. 70 milyon dolara yakın bir değerde olan 8,5 milyon rublelik bütçesiyle film, SSCB’de toplam 135 milyon bilet satmıştır. Moskova Uluslararası Film Festivali’nde Grand Prix ödülü kazanan filmin ayrıca En İyi Yabancı Film dalında bir Oscar ve bir Altın Küre ödülü de bulunmaktadır. İki ana hikaye çizgisi karmaşık ve iç içedir. Biri genç Kontes Natasha Rostova ve evliliğinde mutsuz olan Kont Pierre Bezukhov’un aşk hikayesidir. Bir diğeri ise, işgalci Napolyon’un ordularına karşı 1812’deki “Büyük Vatanseverlik Savaşı”dır. Rusya halkı, toplumun tüm katmanlarından Napolyon’un ordusuna karşı birlik içinde ayağa kalkar. 500.000 kişilik Napolyon’un ordusu Rusya’da ilerler ve Borodino savaşıyla sonuçlanacak ezici bir yıkıma neden olur. Rus ordusu geri çekilmek zorunda kalır. Moskova işgal edilir, yağmalanır ve yakılır, ancak kısa süre sonra Napolyon kontrolü kaybeder ve kaçmak zorunda kalır. Savaşta her iki taraf da çok büyük kayıplara mâl olur ve Rus toplumu geri dönülmez bir dönüşüme uğrar.11. Andrei Rublyov – Andrei Rublev (1966) – IMDB: 8.0 Tarkovsky’nin siyah-beyaz çekmeyi tercih ettiği Andrei Rublev, Cannes Film Festivali’nde FIPRESCI ödülüne layık görülmüştür. Tüm zamanların en iyi 100 filmi arasında gösterilen film, 3 saati aşkın bir uzun metrajlı eserdir. Sekiz kısa öyküye bölünmüş anlatı filmi, 15. yüzyılın başında Rusya’daki kargaşa dönemini keşiş Andrey Rublev’in perspektifinden aktarır. Ayrı kısa öyküler birbirleriyle çok az bağlantılıdır, ancak bir mozaik gibi şekillenen Orta Çağ Rusya’sının genel bir resmini çizerler. İlk küçük bölüm, bir keşişin balonda uçuşunu gösterir. Filmin ana konusu, Andronikov Manastırı’ndan üç keşişin ayrılmasıdır: Daniil, Cyril ve Andrey Rublev.12. Vıy or Spirit of Evil (1967) – IMDB: 7.2 1967 yapımı ve Nikolai Gogol’un aynı adlı öyküsünden uyarlanan Viy, SSCB’de resmî olarak yayınlanan ilk korku filmidir. Zamanını aşan efektlere sahip olan bu film 50000 ruble gibi düşük bir bütçeyle üretildi. Filmin gerçekten büyüdüğü yer, görsel-işitsel yönüdür. Filmde, cadı ve doğaüstü varlıkların görsel olarak döneminin teknolojisinde olabildiğince etkileyici olması sayesinde; ritüelistlik ile vahşi ve doğaüstü unsurlar yan yana getirilmiş, oldukça etkileyici bir dünya yaratılmıştır. Film; genç bir rahibin, uzak bir köyün küçük, eski ahşap bir kilisesinde bir cadının uyanışına komuta etmek ile görevlendirilmesiyle başlar. Bu, rahip için cesetle üç gece geçirmek ve sadece inancıyla ayakta durmaya çalışmak anlamına gelir.13. The Color of Pomegranates – Narın Rengi (1969) – IMDB: 7.6 Sinemanın en büyük başyapıtlarından biri olan Sergei Parajanov’un yönettiği, Ermeni ozan Sayat Nova’nın biyografisi niteliğindeki “Narın Rengi”, şairin hayatını Sayat Nova’nın hayatındaki önemli olayların geleneksel bir anlatımından ziyade şiirleriyle ortaya koyuyor. Şairin büyüdüğünü, aşık olduğunu, bir manastıra girdiğini ve öldüğünü görüyoruz ama bu olaylar Sergei Parajanov’un hayal gücünden ve Sayat Nova’nın şiirlerinden, görülen ve nadiren duyulan şiirlerden görüntüler bağlamında tasvir ediliyor. Sofiko Chiaureli, bu filmde hem erkek hem de kadın olmak üzere toplam 5 rolde oynadı. Sergei Parajanov ise yazar, yönetmen, kurgu yönetmeni, koreograf ve tasarımcı olarak bu türünün tek örneği çalışmanın neredeyse her yönü üzerinde çalıştı. Film ancak 2014 yılında dünya çapında ilk gösterimini yapabildi, Cannes Film Festivali’nde gösterimi yapılan eser Martin Scorcese tarafından restore edildi ve bu restorasyonu ödül aldı.14. Crime and Punishment – Suç ve Ceza (1970) – IMDB: 7.9 Yönetmen koltuğunda Lev Kulidzhanov’un bulunduğu filmin süresi 221 dakikadır. SSCB’de 13 milyondan fazla kişi tarafından izlenen Suç ve Ceza, 2 bölümden oluşan tek bir filmdir. Fakir bir eski hukuk öğrencisi olan Raskolnikov, yaşlı bir tefeciyi ve kız kardeşini; belki para için, belki de kanunların üstünde olma teorisini kanıtlamak için öldürür. Normal prosedürler yoluyla, kurbanın müşterisi olduğu için polisin dikkatini çeker ve polis Porfiry’nin baş şüphelisi haline gelir. Bu arada, Raskolnikov’un annesi ve kız kardeşi şehre gelir; Raskolnikov daha sonra bir trafik kazasında ölen sarhoş bir tezgahtarla tanışır ve adamın genç bir fahişe olan kızı Sonia’ya aşık olur. Sonia, onu Sibirya’ya kadar takip edeceğine söz vererek suçunu itiraf etmeye çağırır. Peki o bu sorumluluğu kabul edecek mi?15. Solaris (1972) – IMDB: 8.0 1972 yılı Cannes Film Festivali’nde Özel Jüri Ödülü’nü kazanan, ayrıca Altın Palmiye’ye aday gösterilen Solaris, tüm zamanların en güçlü bilim kurgu filmlerinden birisi olarak sayılmaktadır. Sovyet yapımı bir bilim kurgu ve drama filmi olan Solaris, 166 dakika ile Tarkovsky’nin uzun metrajlı filmleri arasındadır. Psikolog Kris Kelvin, uzak bir gezegenin ayının yörüngesinde dönen bir uzay istasyonuna gönderilir. Bir zamanlar 80’den fazla kişiyi barındıracak şekilde inşa edilen istasyonda artık sadece 3 kişi kalmıştır. Uzay istasyonu, oradayken çıldırmaya varan sanrılardan muzdarip birçok yolcu için birer kabus olmuştur. Kelvin, üç kişiden biri olan Gibarian’ın da öldüğünü öğrenir ve kalan iki kişi oldukça sakin ve soğukkanlıdır. Yakında Kelvin de garip bir şeylere tanık olacaktır.16. The Dawns Here Are Quiet – Sakindi Oranın Şafakları (1972) – IMDB: 8.1 1972 yapımı bir savaş ve drama filmi olan “The Dawns Here Are Quiet”, Stanislav Rostotskiy’in yönetmenliğinde Yabancı Dilde En İyi Film Oscar’ına layık görülmüştür. 188 dakika süresi ile yine uzun metraj Sovyet sineması örneklerinden alıştığımız bir uzunluktadır. The Dawns Here Are Quiet’in hikayesi, İkinci Dünya Savaşı sırasında beş kadın uçaksavar topçusunun ve uzak bir topçu üssünde konuşlanan erkek Rus subay Kıdemli Çavuş Vaskov’un etrafında dönüyor. Film savaş karşıtı temaları ve ögeleri oldukça açık biçimde kullanıyor ve İkinci Dünya Savaşı’nda Rus kadın askerlerinden oluşan bir garnizona odaklanıyor.17. The Mirror – Ayna (1975) – IMDB: 8.0 Tarkovsky’nin yazıp yönettiği 1975 yapımı drama filmi olan The Mirror, otobiyografik bir yapımdır. Türkiye Film Eleştirmenleri Derneği’nin En İyi Yabancı Film listesinde 6. sırada olan The Mirror, sık sık tüm zamanların en iyi filmleri listelerinde kendisine yer bulur. The Mirror’un hiçbir zaman bir ilk gösterimi olmadı ve ilk dağıtımı yapıldığında sadece 73 kopyası olan bir filmdi. Tarkovsky, bu filmde; ölmekte olan bir adamın II. Dünya Savaşı sırasındaki çocukluğu, ergenliği ve ailesindeki sancılı boşanmayla ilgili anılarını canlandırarak; geçmişe dönüşleri, tarihi görüntüleri ve orijinal şiiri bir araya getiriyor. Hikaye, Rus tarihi ve toplumu hakkındaki düşünceleri iç içe geçiriyor.18. They Fought for Their Motherland – Vatanları İçin Öldüler (1975) – IMDB: 7.8 Sovyet sineması içerisinde önemli bir rolü olan usta yönetmen Sergei Bondarchuk’un yönettiği 1975 yapımı savaş filmi, Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye adaylığına layık görüldü. Temmuz 1942’de, İkinci Dünya Savaşı’nda, Alman saldırısı karşısında geri çekilmek zorunda kalan Kızıl Ordu’nun bir tepeyi korumak üzere görevlendirilen müfrezesi, geri çekilen Sovyet birlikleri köprüyü geçerken Don Nehri’nin köprübaşını Alman ordusuna karşı koruyor. Askerler kırsal kesimden Rus topraklarına geri dönerken, vatanlarını savunmak için yoldaşlıklarını, duygularını, korkularını ve kahramanlıklarını göstereceklerdir.19. The Ascent – Tırmanış (1977) – IMDB: 7.7 Sovyet sineması için önemli bir değer olan kadın yönetmen Larisa Şepitko, Berlin Uluslararası Film Festivali’nden 4 ödülle ayrıldığı bu filmi 1977 yılında üretmiştir. Tırmanış, Şepitko’nun başyapıtı olarak kabul edilir. 2. Dünya Savaşı’nın ortasında dondurucu soğukların yaşandığı bir süreçte, iki Sovyet yanlısı partizan – Sotnikov ve Rybak – kendileri ve yurttaşları için yiyecek bulmak üzere yola çıkarlar. Bir Alman muhtarının evinde bir koyun bulurlar, ancak bir Nazi devriyesi tarafından tutuklanırlar ve kampa dönüşleri engellenir. Esir alınan Sotnikov, inançlarına sadık kalır ve fiziksel taciz ve işkenceye rağmen kendisine sorulan soruları yanıtlamayı reddeder. Rybak ise çok da bir şey bilmedikleri için onlara bildikleri her şeyi anlatmaları ve hayatta kalmak için ellerinden geleni yapmaları gerektiğini savunur. İçlerinden biri yaşayacaktır ama çok ağır bir bedelle…20. Stalker – İz Sürücü (1979) – IMDB: 8.1 Tarkovsky’nin yönetmenliğini üstlendiği, 1979 yapımı bir bilim kurgu filmi olan Stalker, Cannes Film Festivali’nde özel bir ödül olan Ekümenik Jüri Ödülü’ne layık görülmüştür. Tüm zamanların en iyi filmleri listelerinde sık sık yer bulan Stalker, SSCB’de 4 milyonu aşkın bilet satmıştır. Stalker, metal ve rock gruplarından video oyunlarına dek çok geniş bir kültür-sanat alanında yerini sağlama alan bir kült oluşturmuştur. Küçük, adsız bir ülkede “bölge” adında bir alan bulunmaktadır. Bu sıra dışı bir bölgedir ve içinde, dileklerin kabul edildiğine inanılan bir alan bulunmaktadır. Hükümet, “bölge”yi girilmez bölge ilan ederek mühürlüyor. Yine de bu, insanların “bölge”ye girmek için çabalamasını engellemiyor. Bir yazar ve bir profesör, “bölge”ye ulaşmak istiyor. Rehberleri olan ve Stalker olarak bilinen bir adam, “bölge” ile özel bir ilişkiye sahiptir.