4 Aralık 2021 Dama çözümleri: Tobit ve Türk daması
Kırgız Cumhuriyeti Milli Bilimler Akademisi Anavatan Tarih Bölümünden Matos Aleksandroviç Çerpakov 2019 yılında “HAKASLARIN DAMA OYUNU TOBİT, TÜRK DAMA OYUNU İLE KARŞILAŞTIRMA” başlığındaki sempozyum yazısında özetle şunları yazıyor:
Tobit oyunun Türk Dama oyunu ile kıyaslaması bu iki oyunun aynı kökten olduklarını ortaya çıkmaktadır. Tobit dama oyunun Hakasları temsil eden mantık oyununun bir özel varyantıdır, daha doğrusu Tobit oyunu dama oyunun Hakas versiyonudur. Bazı araştırmacılar bu oyun sadece Hakaslarda varmış diye belirtirler. Oyun kuralları ve özel tahta bu oyunun Rus dama oyundan çok uzak olduğunu göstermektedir. Fakat Şorlar Rus dama oyununu “Toobat” olarak adlandırırlar. (Sarajakov, 2019). Bu oyunun sadece Hakaslara ait olduğunun iddiasını öne sürmek mümkündür, fakat o kadar cimri olmayalım ve diğer Türk halkları arasında olup olmadığına dair bir araştırma yapalım.
Eski zamanlarda Tobit oyunu dinlenmelerde oynarlardı. Günümüzde Tobit oyunu birçok spor müsabakalarında oynanır ve özel karşılamalar düzenlenir. Tobit oyunu Hakasların milli bayramlarının programlarına girmiştir. Sarajakov ve N.T. eski Türk sözlüğünde “tobık” kelimesine dikkat çekmekte ve “tobit” kelimesinin “tobık” kelimesinden geldiğini iddia etmektedir (Sarajakov, 2019). Çok basit ve herkesin oynayabildiği oyun, hayvan yetiştiricilerinin sevdiği bir eğlenceydi. Oyun altlığı toprak üzerinde çizilir ve oyun taşı olarak aşık kemikleri veya evcil hayvanların kemikleri kullanılırdı. (Kilçiçakov, Sagalakov, 2007)
Hakasalrın en yakın komşuları olan Altaylılar ve Tuvalılar arasında Tobit oyuna benzeyen bir oyun bulunmamıştır. Diğer Türk halklarının arasında bu oyuna benzeyen bir oyunun var olup olmasına dair bilimsel kaynakların kısıtlı olduğu için bu araştırma önümüzde zamanlarda mutlak olarak araştırması gerekir. Türk Dama oyunu hakkında bir çok kaynak olduğu için Tobit oyununu Türk Dama oyunu ile kıyaslamak mümkündür (Novojilov, 1998)
Belki bu bulguya dikkat edip Türk damasının özel isminin ortaya çıkartılmasına dair bir araştırma yapılmak gerekir. İspanyolca, İtalyanca ve Fransızca dama oyuna “DAMA” veya “DAMES” denilir. Fakat hiçbir Avrupa Damasına benzemeyen, özel oyun kurallarına sahip Türk Daması diğer dama oyunların arasında özel bir yer almaktadır. Hakasların Tobit oyununa benzerliği Türk Damasının özel, aslı Türk oyunu olduğuna dair bir ispat olarak kabul edilebilir.
Hakasların ve Türklerin akraba halkların olduğu bellidir ve bu akrabalık bizim kültürümüz, dilimiz ve düşünce tarzımızda zaman ve alan uzaklıklara rağmen ortaya çıkmaktadır. Belki Tobit oyuna benzeyen diğer Türk halklar arasında bir oyun bulunabilir ve ilerdeki zamanlarda Tobit oyunu Göçmenler Oyunlarında da temsil edilmiş olabilir.
Kırgızistan gençleri kuralların aynı olması ve çok benzediği için tobit müsabakalarına hazırlanmak için cep telefonlarına Türk Daması programları indirip oynuyorlar. Oyunda sadece 38 alan olduğu için Türk damasına göre daha büyük ve daha stratejik. Tobit oyununda berabere kalmaya “hayım” deniliyor.
OYUN TEORİSİ
İstanbul Aydın Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünden Prof. Dr. Kamil Veli Nerimanoğlu 2015 yılında yaptığı oyun araştırmasında özetle şunları yazıyor:
Oyunların yaşlılar arasında, sonraları çocuklar ve gençler arasında yaygınlaşması; insanın insan olmasının belirtilerinden birisidir. R. Barthes’e göre her oyunun kendi kod sistemi mevcuttur ve Rönesans’ta başlayan bu eylemleri Bodriyar başta olmak üzere diğer postmodern insanlar dile getirmişlerdir.
Nash dengesi hiç bir oyuncunun pozisyonunu değiştirmek için uğraşmadığı bir denge noktasına deniyor. John Nash 1949 yılından beri oyun teorisi üzerine çalışıyordu ve sonunda 1994 yılında Nobel ödülünü aldı. Nash teorisine göre ilk başlayan oyunu kazanır. Fakat satranç ve dama gibi strateji oyunlarında bu kural geçerli olmayıp, sadece bir girişim üstünlüğü kazanılır ve bu üstünlük oyunu kazanmaya yetmez dedi. Satranç, dama gibi düşünce kültürü oluşturan oyunlar; korkutucu uslubu ve dışlayıcı anlatım ağırlığını kaldırmak için bir eğitim ve öğretim aracıdır. Zeka oyunları, geleceğe yalnızca pencere değil aynı zamanda kapı açmış olurlar.
Küçük yaşlardan itibaren satranç oynayan çocukla, bu tarz bir oyunla alakadar olmamış bir çocuğun muhakeme yeteneği aynı olmaz.
İMRAHOR KIRMASI 1883
1.f3-f4 f5xf3 2.c3-c4 c5xc3 3.d2-c2 c3xc1 4.b4-b5 b6xb2 5.e4-e5 e6xc4 6.d3-c3 f3xb3 7.a3xa7 a5xa3 8.h3-h4 h5xf3 9.a7-a8 g5xg1 10.a8xa5xa1xf1xf4xf7xh7xh1xb1xb6xe6xh6
Not: Kitabın orijinalinde e7 ve g7 taşları unutulmuş. Ankara ve Çorum nüshaları karşılaştırılmıştır. Oyun Sinan Arslan tarafından çözülmüştür. M.Ö.Özerkman: İmrahor Osmanlı padişah ahırlarından sorumlu kimselere denirdi. Has imrahor adlı bir oyun var, fakat büyük bir ihtimalle farklı bir kişi tarafından oynanmıştır.
DAMAYA OYUN 1883
1.d3-c3 d5xd1 2.h3-g3 h5xh3 3.f4-f5 f6xd2 4.c3-c4 h3xd3 5.c4xc8 e5xe3 6.b3-c3 d3xb1 7.a2-b2 b1xh4 8.a3-b3 a5xc3
9.c8xb8
Not: Diyagramda b7, d7 ve g6 kareleri boştur. Ankara ve Çorum nüshaları karşılaştırılmıştır. Yanlışlıkla taş konulmuştur.