Afganistan’ın efsane ismi Mahmut Tarzi’nin torunu Ömer Tarzi: Afganlar esaret kabul etmez

1900’lerin başından itibaren Afganistan’ın edebiyat ve siyaset dünyasında etkin bir isim olan Mahmut Tarzi’nin Türkiye’de yaşayan torunu Ömer Tarzi,“Afganlar esaret kabul etmez. Afganistan’ın modernleşmesi için bu kadar yıllık emek ve gayret var, bir çırpıda yok olacağına inanmıyorum, umutluyum”dedi

Mahmut Tarzi, kendini Afganistan’ın modernleşmesine adamış bir aydındı. 1900’lerden itibaren bir süre Osmanlı hakimiyetindeki Şam’da yaşadı. Hem Sultan Abdülhamit ile hem de Osmanlı aydınlarıyla irtibattaydı. Gelişme ve aydınlanma adına çok şey öğrendi. Öğrendiği her şeyi de Afganistan’da uyguladı. Önce Kral danışmanı sonra da Dışişleri Bakanı olarak Afganistan’da reformlar yaptı. 1929’da maruz kaldıkları darbe girişiminin ardından Atatürk’ün davetiyle İstanbul’a geldi. Ölene kadar da İstanbul’da yaşadı. Adı ve yaptıkları Afganistan’da hiç unutulmadı. Mahmut Tarzi’nin torunlarından 80 yaşındaki Ömer Tarzi ile Tarzi ailesini ve Afganistan’ı konuştuk…

AFGANİSTAN SİZİN İÇİN NE İFADE EDİYOR?

Her şeyden önce baba memleketi. Ben İstanbul doğumluyum ama babam ve büyükbabam Afganistan’da doğup büyüdüler. 1928’deki olaylardan sonra Türkiye’ye gelmişler. 2003’ten itibaren sık gittim. İlk gittiğimde de toprağını öptüm.

İLK NE ZAMAN GİTTİNİZ?

2003’te gittim. Havaalanından itibaren saygı ve heyecanla karşılandık. Amacımız vakıf kurmak ve Afgan gençlerine eğitim imkanı sağlamaktı. Bunu da belli oranda başardık. Hükümetten de ciddi yardımlar gördük. Türkiye’ye öğrenciler getirdik. Burslar sağladık. Türk Dışişleri Bakanlığı ve TİKA ile de iş birliği içinde olduk.

SİZ KENDİNİZİ NE HİSSEDİYORSUNUZ, AFGAN, PEŞTUN, TÜRK?

Ben Türküm. Afgan pasaportum da var. Ama Türküm, burada doğdum, tahsilimi burada yaptım, burada evlendim. Hep burada yaşadık.

‘BİTMEYEN BİR KAOS VAR’

AFGANİSTAN'A BAKINCA NE GÖRÜYORSUNUZ?

Afganistan 40-50 yıldır bir kaosun içinde. Hatta 1800’lerden itibaren İngilizlerin başlatmış olduğu sömürge girişimlerinin getirmiş olduğu neticeler var. Afganistan dış müdahalelerden kurtulamadı. Kendini, kendisi için en iyi olanın ne olduğunu bulmasına bir türlü izin verilmedi. Bir milletin, bir devletin yönetim anlayışı ve yönetim şekli standart ve ülke örf adetlerine, geçmişine uygun ise o şekilde devam etmeli.

İSTİKRAR GELİR Mİ?

25 Ağustos’taki bombalı saldırı bence çok şey ifade ediyor. İstikrar olmayacağını gösteriyor en başta. Taliban’a karşı başka terör gruplarının harekete geçeceğini öngörebiliriz. Bunları beklemiyordum aslında. İyimserdim. Afgan insanının genel karakterinden dolayı. Ama şu anda küçük güçlerin büyük kitlelere hâkim olduğu bir durum var ortada.

TÜRKİYE’DE DOĞAN İLK KUŞAĞIZ

Biz Türkiye’de doğan ilk kuşağız. Babam Türkiye’ye geldiğinde yüzbaşıydı. Türk ordusunda görev aldı. Anadolu’nun dört bir tarafında görev yaptı. Rumeli Türkü olan annem ile 1931’de evlenmişler. Lüleburgaz’da, Eleşkirt’te, Erzurum, Doğubayazıt ve Kars’ta görev yaptı. Bu süreçlerde hep yanındaydım. Çocukluğum Anadolu’da geçti. Babam 1960’ta emekli oldu. Vefatına kadar da İstanbul’da yaşadı. Fransız kurmay akademisi mezunuydu. İyi eğitimli, her sektörde faaliyet gösteren geniş bir Afgan kitle var. Dünyanın dört bir tarafına dağılmış durumda. Sanattan edebiyata, sinemadan ticarete kadar birçok alanda öne çıkmış Afganlar var.

‘AFGANİSTAN MODERNLEŞİR Mİ?’

MAHMUT TARZİ'NİN EMEKLERİ BOŞA MI GİTTİ?

Bekleyip görmemiz lazım. 1905’lerden başlayan bir Mahmut Tarzi çabalamasının, yoğun gayretlerin, büyük emeklerin neticelerini gördü Afganistan. Bu kadar emek ve kazanım var. Şu veya bu şekilde bir olayla yok olacak, kaybolacak şeyler olmaması gerekir bunların. Ben umutluyum. Bu ruhun devam edeceğine inanıyorum. Mahmut Tarzi’nin, Kral Amanullah Han’ın emekleri, gayretleri hiç unutulmadı. O ruh yaşıyor bence.

OSMANLI'DAN VE TÜRKİYE'DEN DE ÇOK DESTEK ALMIŞ DEĞİL Mİ?

Afganistan’daki modernleşme sürecinin temelinde Türk uzmanların emeği büyük. Mahmut Tarzi’nin Türkiye’den götürdüğü 7 kişilik bir ekip var. Tıbbiye, askeriye, maliye gibi mühim alanlardaki uzmanlar bunlar. Sultan Abdülhamit ile irtibatı, Jön Türklerle teması var. Millet, bayrak, istiklal ve hürriyet kavramlarını içten benimsemiş biri Mahmut Tarzi. Sonrasında Atatürk ile yoğun irtibatı var. Türkiye-Afganistan dostluğu herhangi bir sebepten dolayı zedelenmemeli.

AFGANLARI NASIL TARİF EDERSİNİZ?

Bir Afgan komutanın o zamanki İngiliz askeri valisine söylediği bir söz var. Diyor ki “Biz karışıklıklara razıyız, tehlikelere alışkınız, kanla yaşamaya razıyız. Ama hiçbir zaman esarete boyun eğmeyiz.” Bu söz Afgan milletinin karakterini ve özgürlüğüne düşkünlüğünü özetliyor...

‘GÖÇMENLERE MÜSAMAHA ÖNEMLİ’

Aileniz yıllar önce Türkiye’ye sığındı. Bugün Türkiye’ye sığınan Afganlar var. Çok eleştiri de var. Sizin bakışınız nasıl?

Zor bir konu. Mülteci kabulü uluslararası mevzuat çerçevesinde ülkelerin uyguladığı bir sistem. Bunu sadece bir devlete, millete yüklemek doğru olmaz.

GELEN SIĞINMACILARI NASIL GÖRÜYORSUNUZ?

Genel olarak yaş grubu belli. Genç insanlar ve tamamına yakını erkek. Bunların girişi bir takım spekülatif yorumlara da sebep oldu. Gelenlerin tam ideolojik kimliğini bilemiyorum. Ama genel olarak kuzeydeki gruplar. Peştunlardan gelen çok az. Özbek, Tacik, Türkmen grupları…

MÜLTECİLERE YÖNELİK ELEŞTİRİLERİ NASIL KARŞILIYORSUNUZ?

Beklenen durumlar bunlar. Uzlaşmacı bir tavır sergilemek gerekir. Hoşgörü ve müsamaha önemli.

AİLENİZ GELDİĞİNDE BİR TEPKİ GÖRMÜŞ MÜ?

Hayır, mümkün değil. Çünkü Mahmut Tarzi Bey kendisini çok seven bir yönetim tarafından karşılandı.