Azınlık etnik grupların geleneksel kültürleri böyle korunuyor! Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’ne ilişkin temel gerçekler

 Çin’in Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’ndeki 13 yayınevi, Uygurca, Çince, Kazakça, Kırgızca, Moğolca ve Şibece dahil 6 dilde kitap, işitsel ve görsel ürünler ve e-yayın ürünlerini yayınlamaktadır. Kaşgar’da Uygurca, Kuitun’de Kazakça, Atuş’ta Kırgızca yayınevleri bulunmaktadır.

Bölge genelinde birçok dilde 100’den fazla gazete basılmakta, bunlardan 52’si azınlık etnik grupların dillerini kullanmaktadır. Ayrıca azınlık etnik grupların ana dilleriyle 120 çeşit süreli edebiyat yayını yayımlanmaktadır. Uygurca, Çince, Kazakça ve Moğolca dahil olmak üzere 4 dilde basılan Sinciang Günlüğü gazetesi, Çin’in en çok dil kullanan eyalet düzeyindeki gazete niteliğindedir. Çapçal Gazetesi, dünyanın tek Şibece gazetesidir. Gazete, Şibe etnik grubunun Sinciang’daki 45 bin nüfusuna okuma hizmeti sağlamaktadır.

4 DİLDE 12 TV KANALI

Sinciang Halk Radyosu, Uygurca, Çince, Kazakça, Moğolca ve Kırgızca dahil olmak üzere 5 dilde 15 takım radyo programı yapmaktadır. Sinciang Televizyonu’nun Uygurca, Çince, Kazakça ve Kırgızca dahil olmak üzere 4 dilde 12 televizyon kanalı vardır. Burası, Çin’de en çok kanala sahip, en çok dil kullanan eyalet düzeyindeki televizyon kurumu konumundadır. Bunun yanı sıra, Urumçi, Kaşgar, İning ve Atuş’ta birer film ve televizyon eserlerini çevirme merkezi kurulmuştur. Bu 4 merkez, azınlık etnik grupların dilleriyle Çin yapımı ve yabancı yapım film ve televizyon eserleri için dublaj hizmeti sağlamaktadır.

Sinciang Edebi ve Sanatsal Çevreler Federasyonu, Sinciang’daki edebiyat ve sanat çevrelerinin profesyonel topluluğudur. Federasyon bünyesinde 13 sanatçılar derneği ve 20 binden fazla üyesi bulunmaktadır. Bu üyelerden yüzde 60’tan fazlası, azınlık etnik gruplara mensup vatandaşlardır. Federasyon, edebiyat ve sanat temalı 12 çeşit süreli yayın çıkarmaktadır. Kendi ana diliyle derlenen ve yayımlanan, Özerk Bölge düzeyindeki süreli yayın sayısı 8’e ulaşmıştır (4’ü Uygurca, 2’si Kazakça, 1’i Moğolca ve 1’i Kırgızca). Bunun dışında, Sinciang’ın çoğu bölge ve ilinde de kendi edebiyat yayınları yayınlanmaktadır.

ANA DİLLERİYLE BASILAN 15 BİN TARİHİ KİTAP

Sinciang yönetiminde bölgedeki tüm etnik gruplara ait tarihi eserlerin toplanma ve derlenme çalışmasından sorumlu liderlik kurumu kurulmuştur. Klasik eserleri koruma merkezi ve onarım merkezi bulunmakta ve azınlık etnik grupların klasik eserleri için özel koleksiyon oluşturulmuştur. Şimdiye kadar kayıtta yer alan ve tüm etnik grupların ana dilleriyle basılan 15 bin adet tarihi kitap saklanmaktadır. Bu eserlerden bir grubu derlendikten sonra çoğaltılmıştır ve Standart Çinceye çevrilip basılmıştır. Kutadgu Bilig ve Divan-i Lügât-it Türk ve Uygur 12 Makamı bunlardan 3’üdür.

Eserlerimizin dünya miras listesine dahil edilmesi için, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü UNESCO’ya başvuru yaptık. Şimdiye kadar 4 eser, “dünyanın sözlü ve maddi olmayan kültür mirasları listesi”ne alınmıştır (Uygur Makam Sanatı, Uygur Meşrep Müziği, Kırgız Manas Destanı, Tibet ve Moğolların tarihi destanı Gisar).

Sinciang Özerk Bölgesi yönetimi, bölgedeki tüm etnik grupların kültürel miraslarının korunması amacıyla özel yönetmelikleri saptadı ve üst üste ‘Özerk Bölgede Maddi Olmayan Kültürel Mirasların Korunması Yönetmeliği’, ‘Özerk Bölge Uygur Makam Sanatını Koruma Yönetmeliği’ yürürlüğe kondu. 2015 yılından itibaren, ‘Sinciang Uygur Makam Sanatı’nı Koruma Planı’ (2016-2025) uygulanmaktadır.

Özerk bölge yönetimi, tüm etnik grupların halk edebiyatı, geleneksel müzik ve danslarını kapsayan 10 kategoride halk edebi ve sanatsal miraslarını değerlendirme, yönetme, koruma ve aktarma sistemi kurdu. 4 düzeyde koruma listesi belirlendi. Bu kapsamda ilçe düzeyinde 5 bin, bölge (özerk il) düzeyinde 1500, Sinciang bölgesi düzeyinde 300 ve ulusal düzeyde 100’e yakın eser belirlendi. Yine 4 düzeyde maddi olmayan kültür eserlerinin aktarıcıları koruma ve yetiştirme sistemi kuruldu ve aktarıcılara özel yardım fonu aktarılıyor. Şu an Sinciang’da ilçe düzeyinde 5600’den fazla, bölge (şehir ve özerk il) düzeyinde 2200, Sinciang bölgesi düzeyinde 500 ve ulusal düzeyde 100’den fazla aktarıcı bulunmaktadır.

TARİH KAYDA GEÇİRİLİYOR

Sinciang Uygur Özerk Bölgesi, maddi olmayan kültürel eserlerin aktarıcılarının profesyonel araştırmaları ve kendilerini geliştirmeleri için özel eğitim programı uygulamaktadır. Bölgenin desteğiyle yüksek eğitim okullarında aktarıcılar için 43 kurs açıldı ve bu kurslara katılanların sayısı 2 bini geçti. 120 koruma ve aktarma üssü, 250 aktarma noktası, 5 “Maddi Olmayan Kültürel Eser Pazarı” isimlendirildi. Ulusal düzeydeki 50’den fazla aktarıcının sözlü şekilde aktardıkları tarih kayda geçirildi.

‘Çin Halk Edebiyat ve Sanat Koleksiyonu’nun Sinciang cildini yayınladık. Kırgız, Moğol ve Tibet dahil olmak üzere 3 etnik grubun 3 destanı olan Cangır, Gisar ve Geser hem 3 etnik grubun ana dilleri hem standart Çinceyle basıldı. Ayrıca seçmeli ve resimli dahil birçok versiyonu bulunuyor. Diğer etnik gruplar da kendi halk hikayelerini derleyip yayımladı. Bazı kültürel eserleri aktarma projeleri çeşitli düzeylerdeki okulların dershanelerine girdi ve ders dışı etkinliklere dahil edildi. Sinciang genelindeki 130’dan fazla maddi olmayan kültürel eser aktarma atölyesi, 7 bin kişinin istihdamını sağladı ve şimdiye kadar 7 milyondan fazla siparişi tamamladı.

MADDİ OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASA 400 MİLYON YUAN

Son 10 yılda Çin merkezi hükümeti, Sinciang’daki etnik grupların maddi olmayan kültürel miraslarının korunması için özel yardım fonu ayırdı. Bu fonun miktarı 400 milyon yuanı buldu, Özerk Bölge yönetiminden sağlanan yardım fonu ise 70 milyon yuana ulaştı.

Sinciang’da Uygurların Meşrep, Kazakların Aytış, Kırgızların Kumuz, Moğolların Nadamu şenliği ve Huilerin Huaer şarkısı dahil tüm etnik grupların folklorik ve kültürel etkinlikleri, örf adetleri ve bayramları tüm toplumun saygısıyla karşılanıyor, korunuyor ve teşvik ediliyor. Söz konusu etkinlikler, Sinciang’ı Çin’in en çok bayram kutlamalarını yapan ve kent ile kasabalarda en çok kültürel etkinlikleri düzenleyen idari bölgelerden biri haline getirmiştir. Sinjiang’da 9500’den fazla taşınmaz tarihi eser (tarihi ve kültürel kalıntı), ulusal düzeydeki koruma altında bulunan 100’den fazla alan, 450 binden fazla parça müze koleksiyonu bulunuyor. Son 10 yılda, Özerk Bölge yönetimi, 14. Beş Yıllık Plan döneminde Kültürel Eserlerin Korunması ve Teknolojik İnovasyon Planlaması, Taş Mağaraları Koruma ve Değerlendirme Özel Planlaması ve Özerk Bölge Müze Reforumunu Teşvik Etme Planı’nı saptayıp yürürlüğe koydu. 100’den fazla tarihi ve kültürel kalıntıları koruma projesi ve 30’dan fazla kalıntının sergileme seviyesini yükseltme projesi uygulandı, Sinciang’daki Arkeolojik Keşiflerde Çıkarılan Eski Örnekler Deposu’nun tesis etme projesi başlatıldı.

Özerk Bölge yönetimi, Modern Kamu Kültürel Hizmet Sisteminin Tesisinin Hızlandırılmasına Dair Fikir ve Taban Toplumda Kapsamlı Kültürel Hizmetler Merkezlerinin Çalışmalarına Dair Fikir dahil, kamu kültür politikaları ve uygulamalarını saptadı. Bugün Sinciang’da 100’den fazla kamu kütüphanesi, 50’den fazla güzel sanatlar galerisi, 60’tan fazla müze, 100’den fazla kültür salonu, binden fazla köy kültür istasyonu bulunuyor. Bütün bunlar, ücretsiz şekilde halka açılıyor. Sinciang’ın 4 bölgesinde (özerk il, şehir) ulusal düzeyde kamu kültür hizmetleri örnek bölgesi oluşturuldu. Kasaba ve köy dahil olmak üzere 2 düzeydeki kapsamlı kültür hizmetleri merkezi sayısı 13 bini aştı. Şimdiye kadar, özerk bölge, bölge (özerk il, şehir), ilçe, kasaba ve köyden oluşan 5 kademelik modern kamu kültür hizmetleri sistemi ilk şeklini aldı. Ayrıca, internete dayalı dijital kamu kültür hizmetleri sisteminin inşası tam hızıyla ilerletiliyor. Bin 700 proje optimize edildi.

EDEBİYAT ESERİNE ÖZEL FON

2002 yılında ÇKP Sinciang Uygur Özerk Bölgesi Komitesi ve bölge yönetimi, tüm etnik gruplara ait edebi ve sanatsal yaratımı teşvik etmeyi amaçlayan Tianshan Edebiyat ve Sanat Ödülü oluşturdu. Bu ödül yarışması her 3 yılda bir düzenlenir. Halk edebiyatı ve sanatları dahil 17 kategoriyi kapsıyor. Bu yılın mayıs ayında 7. ödül yarışması yapıldı, 88 eser ödüle layık görüldü. Geçen 10 yılda ülkede etki yaratan bir grup yazar, senaryo yazarı, yönetmen, oyuncu, tiyatro, dans, müzik, akrobatik gösteri sanatçıları ortaya çıktı. Ülke genelindeki sahne, beyaz perde ve televizyonda Sincianglı sanatçılar, ulusal düzeydeki edebiyat, film, televizyon, müzik, dans ve tiyatro yarışmalarında çok sayıda ödül kazandı. 2010 yılından beri Sinciang bölge yönetimi, her yıl özel fon ayırarak, edebi yaratıcılık eserleri ve eserlerin çevirme projesini destekliyor. Ayrıca Doğu Rüzgar Projesi ve Köy Kitap Evi gibi kırsal kesimlere yönelik özel yayın etkinliği yürütülerek, oralardaki vatandaşlara yeterince bilimsel, kültürel ve edebi yayın ürünleri sunuluyor. Ülkenin diğer bölgeleriyle ve yurt dışındaki ülke ve bölgelerle kültürel değişim etkinliği aktif şekilde düzenlenip, dünyaya birlik içindeki renkli Çin kültürünün bir parçası olan Sinciang azınlık etnik grupların kültürlerini sergiliyoruz. Bunun başka bir amacı, dünyanın seçkin kültürlerini öğrenmek. Kovid-19 pandemisinden önce 5 kere Çin Sinciang Uluslararası Milli Dans Festivali’ni düzenlemiştik, festivallere 53 ülkeden 56 sanat topluluğu katıldı. Bu yılın temmuz ayında festivalin 7’incisi gerçekleştirildi. Çinli ve yabancı dahil toplam 27 dans topluluğu, Sinciang’ın 3 kentinde 28 gösteri yaptı ve gösterileri 100 bin kişi izledi. Sinciang’in ev sahipliğindeki Çin-Avrasya Fuarı kapsamında düzenlenen her dönem Çin-Yabancı Kültürler Haftası’nda ve merkezi hükümetin dünyanın birçok ülkesinde Bahar Bayramı vesilesiyle düzenlediği kültürel iletişim etkinliklerinde Sinciang’dan sanatçılar yer aldı. 10 yıl içinde Sinciang’dan sanatçı grupları, Orta Asya’daki komşu ülkeler ve Batılı ülkeler dahil 60 ülkeyi ziyaret etti, 420’den fazla kültürel değişim etkinliği düzenlendi. Aynı zamanda 70’ten fazla ülke ve bölgeden kültürel toplulukları davet ettik ve 470’ten fazla iletişim etkinliği gerçekleştirildi.