Batı medeniyetinde bir bacak, bir kol ve bir çift göz ne kadar eder? (Laos İzlenimleri-3)

2020 yılında hayatını kaybeden anti-emperyalist gazeteci Andre Vltchek, “Güneydoğu Asya Batı Terörünü Unutuyor” adlı yazısında, Güneydoğu Asya’daki seçkincilerin Batı emperyalizminin 2. Dünya Savaşı’nın sonrasında Vietnam, Kamboçya, Laos ve Endonezya gibi ülkelerde katlettiği milyonlarca insanı unuttuğunu, tarihte yaşanan bu korkunç olayları bilmemeyi, hatırlamamayı ve hatta silmeyi seçtiğini ve böyle bir tarihsel hafıza kaybının çok yakında bumerang gibi geri döneceğini yazmıştı.

Vietnam Savaşı 1975’te bittikten sonra birçok kişi bu savaşı unuttu veya unutmayı seçti. Vietnam, Laos ve Kamboçya halkının savaştan sonra ne sıkıntılar çektiğini Türkiye’de de çok az kişi biliyor. Türkiye’deki genç nesillerin Vietnam Savaşı hakkında çok fazla bilgi sahibi olduğunu da sanmıyorum. Vietnam Savaşı 1975 yılında bitti ama savaşlar bitince, acılar ve sıkıntılar bir anda sona ermiyor. O yüzden bir önceki yazımda Laos’un ve Laos halkının Vietnam Savaşı’ndan nasıl etkilendiğini yazmıştım. Laos halkının önemli bir kesimi hala 1975’te biten Vietnam Savaşı sırasında ABD’nin attığı 80 milyon patlamamış mühimmatla iç içe yaşıyor. 50 yıl önce biten bir savaşın etkilerinin günümüzde dahi devam etmesi oldukça üzücü ve düşündürücü.

ABD NE LAOS’A TAZMİNAT ÖDEDİ NE DE LAOS’TAN ÖZÜR DİLEDİ

ABD, Laos’taki ölümcül mirasını ortadan kaldırmak için köklü girişimlerde bulunmadı ve şimdiye kadar yaptıkları da göstermelik yardımlarla sınırlı. Laos’un ayağa kalkması ve kalkınması ABD’nin isteyeceği en son şey. ABD’nin eski Başkanı Barack Obama, 2016’da ziyaret ettiği Laos’un başkenti Viyentiyan’da yaptığı bir konuşmada şunları söylemişti: “Dokuz yıl boyunca - 1964'ten 1973'e - Amerika Birleşik Devletleri, Laos’a iki milyon tondan fazla bomba attı. Bu, 2. Dünya Savaşı boyunca Almanya ve Japonya’ya attığımız toplam bombadan daha fazlaydı. Bu, Laos’u kişi başına tarihteki en çok bombalanan ülke yaptı. Bir Laoslunun dediği gibi, ‘bombalar yağmur gibi yağdı’. Köyler ve tüm vadiler yok edildi. Antik Kavanozlar Düzlüğü harap oldu. Sayısız sivil öldürüldü. Ve bu çatışma, nedeni ne olursa olsun, niyetimiz ne olursa olsun, savaşın özellikle masum erkekler, kadınlar ve çocuklar üzerinde korkunç bir bedel ödettiğinin bir başka hatırlatıcısıydı. Bugün, bu çatışmanın tüm taraflarının çektiği acıları ve fedakârlıkları kabul ederek sizinle birlikteyim.” (The White House, 2016)

Obama konuşmasında milyonlarca patlamamış ABD bombasının temizlenmesi için üç yıllık ortak bir projeye 90 milyon dolar bağışlama sözü verdi ve gururla duyurduğu bu sözlerini salondaki herkes alkışladı. Uluslararası hukukun gerçekten işlediği bir dünyada ABD’nin 2 milyon ton ağırlığında 270 milyon bomba attığı bir ülkeye milyonlarca dolar tazminat ödemesi gerekirdi. Hadi tazminatı geçelim, ABD Laos’tan özür bile dilemedi. ABD kendi bütçesine göre oldukça küçük miktarda bir para bağışıyla Laos’un tüm sorunları çözdüğünü düşünerek işin içinden çıkıverdi. ABD’nin yerle bir ettiği bir ülkeye 40 yıl aradan sonra gidip bir de pişkin bir şekilde kahraman bir kurtarıcı rolü oynaması emperyalizmin karakterini çok net bir şekilde ortaya koyuyor. Emperyalizm, uluslararası hukuku tanımıyor. Emperyalizmin sözlüğünde özür veya tazminat diye bir kelime bulunmuyor.

VİYENTİYAN’DAKİ KOOPERATİF ORTEZ VE PROTEZ KURULUŞU (COPE)

Laos’un başkenti Viyentiyan’da gezerken yaşadığımız bu tarihsel hafıza kaybı üzerine çok düşündüm. Hafıza kaybını geçtim, Güneydoğu Asya’da bile Laos’un çektiği acıları ve sıkıntıları çok az kişi biliyor ya da bu konular hakkında konuşuyor. Eğer hegemonya karşıtı bir mücadele içindeyseniz ve adil bir dünya düzeninin kurulması peşinde koşuyorsanız ilk yapmanız gereken şey tarihsel hafızanızı korumaktır. Batılı olmayan ülkeleri sadece doğası, denizi, kumsalı veya tarihi binaları için değil siyasi tarihi, zengin kültürü, ve sömürgecilik ve emperyalizm altında ezilen insanlarını anlamak için de gezmek gerekiyor. Ben de tarihsel hafızamı korumak ve güçlendirmek için Viyentiyan’daki Kooperatif Ortez ve Protez Kuruluşu’nu (COPE) ziyaret ettim. COPE’un girişinde sizi tavana asılı havadan yağmur gibi yağan bombalar karşılıyor. Bu bombaları izlerken şunu düşündüm: Acaba 9 yıl boyunca her 8 dakikada bir tepemizden böyle bir uçak dolusu bomba yağsa ne yapardık?

1996 yılında Laos’ta kurulan ve kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan COPE, Laos’taki engelli insanlara her yıl binin üzerinde yürüme yardımcısı eşya, yapay uzuv ve tekerlekli sandalye sağlıyor ve böylece ABD’nin patlamamış bombaları yüzünden sakat kalan insanların hareket kabiliyetlerini geliştirmesine yardımcı oluyor. COPE Merkezi’nde, Laos’taki bombalar ve patlamamış mühimmat kurbanlarının hikayeleri anlatılıyor, engelli Laosluların hareket kabiliyetlerinin nasıl iyileştirildiğine dair çalışmalarla ilgili sergide Laos’u ziyaret edenler bilgilendiriliyor. COPE, bir ziyaretçi merkezi ama içinde sergilenen boş mühimmatlarla ve protezlerle artık bir müze gibi olmuş.

Laos hükümetinin yayımladığı “National Survey of UXO Victims and Accidents” adlı çalışmada Laos’taki patlamamış mühimmat kazaları ve bunların kurbanları hakkında istatistikler var. Bu araştırmaya göre, Laos’ta 1964 ve 2008 yılları arasında patlamamış mühimmatların patlaması sonucu 50 bin kişilik bir kayıp yaşandı, bu kazalarda yaklaşık 30 bin kişi hayatını kaybetti ve 20 bin kişi de yaralandı. 1964-1973 yılları arasında Laos’a atılan 270 milyondan fazla misket bombasının 80 milyon kadarı patlamadan kaldı. İlaveten, Laos’a 4 milyondan fazla büyük bomba atıldı ve bunların da bir kısmı patlamadan kaldı. Diğer patlamamış mühimmatlar arasında, mermiler, mayınlar ve el bombaları var. Daha bitmedi. Vietnam Savaşı sırasında Laos’a Portakal Gazı başta olmak üzere yaprak dökücüler ve bitki öldürücüler de atıldı. Bugün bile Laos’ta geniş araziler verimsiz ve kullanılamıyor, zararlı kimyasallar gıda ve su kaynaklarını kirletmeye devam ediyor, çocuklar bunların yüzünden sakatlıklarla doğuyor. Kimyasal savaşın Laoslu siviller üzerindeki etkisi henüz tam olarak bilinmiyor.

PATLAMAMIŞ MÜHİMMATLAR TOPLUMSAL VE EKONOMİK KALKINMAYI ENGELLİYOR

Patlamamış bombalar Laos’un kırsal nüfusunu oldukça olumsuz etkiliyor. Çiftçiler arazilerini, ülkenin ormanlarını kullanamıyor, tarımsal üretim ise kısıtlı. Patlamamış mühimmatların patlama riski yüzünden çiftlik hayvanları yetiştirmek zor. İnekler ve mandalar bile özgürce arazilerin üzerinde gezemiyor. Ekime elverişli tarım arazileri, mühimmat patlaması riski nedeniyle kullanılamayınca kırsal kesimdeki insanlar ekonomik refah içinde yaşayamıyor. Bazen kırsal kesimde yaşayanlar gıda bulabilmek ve para kazanabilmek için gözünü karartıp toprağı işlemek zorunda kalıyor. Son çare olarak toprağını ekmek isteyenler hayatını kaybediyor ya da sakat kalıyor. Kısacası, Laoslular en temel üretim aracı olan topraklarını kullanamıyor.

Laos’un turizm, hidroelektrik enerji ve madencilik alanlarında ekonomik fırsatları olsa da yine patlamamış mühimmatlar yüzünden bu fırsatlar ya kısıtlanıyor ya da daha pahalı bir hale geliyor. Laos devleti, sınırlı üretim olanaklarıyla bir yandan kalkınmaya çalışırken bir yandan da mühimmat temizleme işine para harcamak zorunda kalıyor. Örneğin Laos’taki Lane Xang Minerals adlı bir madencilik şirketi yer altı kaynaklarına ulaşabilmek için patlamamış mühimmatları temizleme işine 10 yıldan uzun bir süredir her yıl 3 milyon dolar ayırıyor. Batılı ülkelerin Laos’a sadaka gibi verdiği paralarla Laos’taki köklü sorunları çözmek mümkün değil! Batılı ülkeler bir de Laos’taki çalışan STK’larının kıyafetleri üzerine bayraklarını iliştirmiş. Bakın sizi kurtaracak olan yine biziz mesajını veriyorlar. Hem öldür ve sakat bırak hem de kurtarıcı rolü oyna! Yardım yaparken bile siyasi propaganda peşindeler.

LAOS HALKININ KAYBOLAN BACAKLARI, KOLLARI VE GÖZLERİ

Laos hükümetinin ulusal çapta yaptığı araştırmaya göre 1964-2008 arasında mühimmat patlamaları sırasında hayatta kalan 20 bin kişi yaklaşık 30 bin civarında yaralanma yaşamış. Diz altı yaralanmaları en büyük grubu, kol veya üst vücut yaralanmaları ise ikinci en büyük grubu oluşturuyor. Hayatta kalan 13,835 kişi, toplam 18,200 uzvunu kaybetmiş. Ampütelerin yüzde 73’ü tek bir uzvunu, yüzde 21’i iki uzvunu kaybetmiş. Sadece bir uzvunu kaybeden 10,224 kişiden 4,172’si üst vücut uzvunu, 6,052 kişi de alt vücut uzvunu kaybetmiş. Bu sakatlıkların her biri bir protez veya ortez gerektiriyor.

Doğru düzgün üretim yapamayan, gıda bulamayan, eğitim göremeyen Laoslular binlerce kilometre öteden gelen bir ülkenin 50 yıl önce attığı bombalar yüzünden bir de sakatlıklarla boğuşuyor. Aslında ABD’nin Vietnam Savaşı, geleneksel bir savaş olmaktan daha çok bir katliama benziyor. Bu katliam 1975’ten beri insanları öldürmeye ve sakat bırakmaya devam ediyor. Laos halkına karşı yapılanlar insanlığa karşı bir suç. Laos’un yaşadıkları, Batı medeniyetinin 500 yıldır işlediği suçların sadece küçük bir bölümünü oluşturuyor.

COPE’daki protezler, ortezler ve koltuk değneklerine bakınca hayali Batı “medeniyeti”ni bir kez daha sorguladım. Laos, Vietnam ve Kamboçya toplumcu bir ekonomik ve siyasi sistemle yönetilmesin diye binlerce kişiyi öldüren ve sakat bırakan Batı medeniyetini! Tarihi sayısız işgal, katliam, sömürü ve yağma ile dolu Batı medeniyetinde, bir bacak, bir kol ve bir çift göz ne kadar eder? Batı’nın gözünde Üçüncü Dünya insanlarının yaşamı para etmiyor. Sakat kalan insanlar ise onlar için sadece trajik bir hikayeden veya istatistikten ibaret. Protezlere baktığımda Batı’nın sahte demokrasi ve insan hakları mücadelesini, kibrini, emperyalist zulmünü ve vahşetini görüyorum. Tüm bunları verdikleri sadakalarla örtebileceklerini düşünüyorlar.

Yugoslavya’da, Kongo’da, Irak’ta, Libya’da ve Suriye’de benzer olayların yaşanmasına neden olan Batı, kanlı tarihinden bir türlü ders almıyor. Bizler tarihin tekerrür etmemesi için bir şeyler yapmalıyız. ABD başta olmak üzere birçok Batı ülkesinin içinde benimle benzer düşünceleri paylaşan ve ülkelerinin bu savaşlara dahil olmasına karşı çıkan birçok vicdanlı ve savaş karşıtı Batılı olduğunu biliyorum. Daha adil ve eşitlikçi bir dünya düzeni için sömürgeciliği ve emperyalizmi reddetmemiz, çok kutuplu ve daha dengeli bir dünya düzeni için ortak paydalarda buluşmamız ve bu paydaları genişletmemiz gerekiyor. Dünyada kalıcı barışa böyle ulaşabiliriz. Olur da yolunuz Laos’a düşerse emperyalizmi daha iyi anlamak için Viyentiyan’da COPE’u mutlaka ziyaret etmelisiniz.

KAYNAKLAR

• National Regulatory Authority for UXO/Mine Action Sector in Lao PDR (NRA) (2010). National Survey ofUXO Victims and Accidents: Phase 1.
• UNDP (2009). Hazardous Ground Cluster Munitions and UXO in the Lao PDR.
• Vltchek, A. (2015). Southeast Asia “Forgets” About Western Terror. Counterpunch.
• The White House (2016). Remarks of President Obama to the People of Laos.

HAFTAYA DEVAM EDECEK...

YAZI DİZİSİNİN DİĞER BÖLÜMLERİ