Beijing’in Merkez Ekseni ‘Dünya Mirası’ hazırlığında
Çin, Beijing’in (Pekin) kadim kentsel mimarisinin en güzel örneklerini bünyesinde barındıran ‘Merkez Ekseni’ni UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dahil etmek için başvuruda bulundu. Bölge, hem yerel halkın hem de turistlerin gözbebeği haline geliyor.
Eski Beijing’in (Pekin) merkezinde yer alan 7,8 kilometre uzunluğundaki ‘‘Merkez Eksen”, kuzeydeki Çan ve Davul kuleleri (Zhonggulou), Wanning Köprüsü, Jingshan, Yasak Kent, İmparatorluk Ataları Tapınağı (Taimiao), Toprak ve Tahıl Tapınağı (Shejitan), Tiananmen Meydanı, Zhengyang Kapısı, Tianqiao bölgesi, Cennet Tapınağı (Tiantan) ve Xiannong Tapınağı’ndan, güneyde Yongding Kapısı’na kadar kuzey-güney hattında uzanır. Bu mimari kompleks, asırlardır eski Beijing’in kentsel yapısını oluşturur.
Çan Kulesi ve Davul Kulesi, Beijing’in merkez ekseninin kuzey ucunda yer almaktadır. Çan ve Davul kuleleri, Yuan (1271-1368), Ming ve Qing hanedanlarının başkentleri için zaman bildirme işlevi görmekteydi.
13. yüzyıldan bu yana, Çin tarihindeki hanedanların en önemli anıtlarından, merasim mekânlarından ve simgesel yapılarından müteşekkil bu devasa kompleks, Çin medeniyetinin niteliklerini de temsil etmektedir.
Son yıllarda, Beijing’in merkez ekseninin her iki tarafında önemli kültürel kalıntıların ve antik yapıların yer aldığı bölgelerin korunması ve restore edilmesi için çalışmalar yürütülürken, eski şehrin her yönüyle korunmasına ve yeniden canlandırılmasına katkı sağlanmaktadır.
Beijing merkez ekseninin UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dâhil edilmesi ile ilgili hazırlık çalışmaları aktif şekilde yürütülüyor.
Jingshan, Beijing’in merkez ekseninin de merkezinde yer almaktadır. 43 metre yüksekliğindeki Jingshan, bir zamanlar Beijing’in en yüksek noktasıydı. Jingshan Parkı’nda yer alan Wanchun Çardağı, Beijing şehrinin en iyi izlenebildiği platformdur. Beijing kentinin merkez noktası da burada yer
alır.
MEKÂNSAL EKSEN VE KÜLTÜREL EKSEN
Çin’in en ünlü mimarlarından Liang Sicheng, Beijing’in merkez ekseni hakkında “Dünyanın en uzun ve en görkemli kuzey-güney yönlü merkez eksenidir; Beijing’e özgü bu muhteşem düzen, merkez eksenin kurulması sayesinde oluşmuştur.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Beijing’in merkez ekseni, sadece mekânsal değil, aynı zamanda kültürel bir eksendir.
Çin Uluslararası Tarihî Kalıntılar ve Mekânlar Konseyi Başkan Yardımcısı ve Shandong Üniversitesi Profesörü Jiang Bo, "Beijing’in merkez ekseninde yer alan Yasak Şehir, İmparatorluk Ataları Tapınağı ve Cennet Tapınağı gibi bir dizi mimari şaheser, Çin mimarlık sanatının da zirve noktaları olarak adlandırılabilir. Bu yapılar, tasarımları, nitelikleri ve düzenleri açısından Konfüçyüsçü değerler sistemini yansıtmaktadır.” dedi.
Cennet Tapınağı, Beijing’in merkez ekseninin doğu tarafında yer almaktadır. Ming ve Qing hanedanları dönemlerinde imparatorların tahıl bolluğu için adak sundukları ve dua ettikleri yer olan Cennet Tapınağı, Dünya Kültür Mirasları arasında yer almaktadır.
Çin Kültürel Kalıntılar Derneği Başkanı ve Saray Müzesi (Yasak Kent) Müdürü Shan Jixiang’a göre, 7,8 kilometre uzunluğundaki söz konusu alan, ekoloji, ekonomi, siyaset, kültür ve toplumun niteliklerini yansıtan merkez eksenli bir kentsel kültürel peyzajı olarak görülebilir. Bu alan, aynı zamanda antik çağlardan günümüze kadar Çinlilerin yarattığı kültür ve tarihi de duygusal bir şekilde yansıtmaktadır.
Beijing’in merkez ekseninin Dünya Mirasları listesine alınması için başvuru dosyasını hazırlayan ekibin başındaki Tsinghua Üniversitesi Ulusal Miras Merkezi Başkanı Lv Zhou, merkez eksenin, 3 dünya mirasını, 11 ulusal kültürel kalıntı koruma birimini, 2 belediye düzeyindeki kültürel kalıntı koruma birimini ve sınıflandırılmamış 2 taşınmaz kültürel kalıntıyı kapsadığını aktardı. Lv, merkez eksenin tampon bölgesinde ise çeşitli seviyelerde 514 kültürel kalıntı bulunduğunu kaydetti.
Lv Zhou, “Miras alanları ve tampon bölgelere ayrılan Beijing’in merkez eksen koruma bölgesi, eski kentteki hemen hemen tüm tarihî sütunları, kültürel kalıntıları ve antik binaları kapsamaktadır.” dedi.
Yongding Kapısı (Yongdingmen) ilk olarak 1553 yılında inşa edilmiştir. Yongding Kapısı ve ok kulesi 1957’de yıkılmıştır. 2004 yılında Yongding Kapısı yeniden inşa edilmiştir. Yongding Kapısı’nın ana yapısı, kule platformundan, ok kulesinden ve barbakandan oluşur. Yongding Kapısı, Beijing kentinin güney surlarının ana kapısı olduğu gibi, Beijing’in tarihî merkez ekseninin güney başlangıç noktası ve en güney ucundaki sembolik yapıdır.
Son yıllarda, Beijing’in merkez ekseninin Dünya Mirasları arasına girmesi için başvuru çalışmaları ve ilgili koruma faaliyetleri hızla ilerliyor. Çin Ulusal Kültürel Miras İdaresi, Beijing’in tarihî merkez ekseninin Çin’in 2024 Dünya Kültürel Miras Başvuru Projesi’ne dâhil edildiğini ilan etti. Tashih ve tercüme aşamalarında yoğun çaba harcanarak tamamlanan başvuru dosyası, 1 Şubat 2023’ten önce UNESCO Dünya Miras Merkezi’ne resmen sunulacak.
Bejing Belediyesi Halk Meclisi Daimi Komitesi tarafından onaylanan “Beijing’in Merkez Ekseni Kültürel Mirasının Korunmasına İlişkin Yönetmelik” de 1 Ekim 2022'de resmen yürürlüğe girerek, başvuru ve koruma çalışmaları için yasal güvence teşkil edecek.
Lv Zhou, “Başvuru sürecinde, söz konusu çalışmanın değeri dış dünyaya anlatılırken, merkez eksende yer alan kültürel mirasların farklı kanallarla değerlendirilmesi yoluyla daha fazla insanın ilgisi ve dikkati konuya çevrildi.” dedi.
Lv Zhou, başvuru çalışmalarının, Beijing sakinlerinin kültürel kimliğini güçlendirerek, büyük bir toplumsal uyum oluşmasını sağladığına, tarihî ve kültürel şehrin bütünsel olarak korunmasını teşvik ettiğine dikket çekti.
Shejitan, Beijing’in merkez ekseninin batı tarafında, Taimiao’nun karşısında yer almaktadır. Ming ve Qing hanedanları döneminde Shejitan, imparatorların toprak ve tahıl tanrıları için tapındığı, onlara adak sunduğu yerlerdendi.
KÜLTÜREL MİRAS KORUNACAK, HALKIN KÜLTÜRÜ GELİŞECEK
Zhengyang Kapısı’ndaki Ok Kulesi’nin Qianmen Caddesi'nde yürüyenlerin dikkatini çekmemesi mümkün değildir. Kulenin önündeki bariyerler, bir yıllık onarım çalışmaları sonrasında kısa süre önce kaldırıldı. Güzelliğiyle yeniden ortaya çıkan kulenin tamiri, Beijing’in merkez ekseninin Dünya Mirasları arasına girmesi için başvuru sürecinin ve ilgili koruma çalışmalarının sadece küçük bir örneği olduğu söylenebilir.
İmparatorluk Ataları Tapınağı (Taimiao), Toprak ve Tahıl Tapınağı (Shejitan), Jingshan, Cennet Tapınağı (Tiantan) ve İmparatorluk Arşiv Merkezi (Huangshicheng) gibi kültürel miras bölgelerinde yaşayanların farklı bölgelere yerleştirilmesiyle ilgili çalışmalar da tamamlandı. Merkez eksenin güney kesimindeki imparatorluk yolu bütünsellik kazandı; Çan ve Davul kuleleri, Zhengyang Kapısı, Xiannong Tapınağı ve Jingshan’daki bir dizi önemli kültürel kalıntı onarılıp korumaya alındı. Böylelikle eski Beijing’in görünümü kademeli olarak restore edilmiş oldu.
Taimiao, Beijing’in merkez ekseninin doğu kısmında yer almaktadır. Ming ve Qing hanedanları döneminde, imparatorlar buraya gelerek atalarını anar, onlara tapınırlardı. Taimiao, Çin’in “solda atalara ibadet, sağda toprak ve hasat için ibadet mekânının” yer almasına dair geleneksel ritüel düzenine istinaden söz konusu noktaya inşa edilmiştir. Yasak Kent ile aynı zamanda inşa edilen tapınak, antik Çin’in ritüel uygarlığının en yüksek yeri olarak kabul edilir.
Yuan Hanedanı döneminden kalan Wanning Köprüsü, getirilen ağırlık ve hız limitleriyle korunurken, Jingshan Parkı’ndaki Shouhuang Sarayı kompleksi onarılarak ziyarete açıldı. Ayrıca Beihai Hastanesi ve Dongtianyi Alışveriş Merkezi’nin binalarının kat sayısı kent manzarasına menfi etkileri nedeniyle azaltıldı. Cennet Tapınağı içindeki mekanik fabrikası kaldırılarak 3,2 hektarlık yeşil alan yaratıldı.
2020 yılından bu yana, Beijing’in merkez ekseninin Dünya Mirasları arasına girmesi için başvuru süreci ve ilgili koruma çalışmalarına ilişkin 3 yıllık eylem planı aracılığıyla, kültürel miras bölgelerinde yaşayanların farklı noktalara yerleştirilmesi, kültürel kalıntıların korunması ve çevrenin ıslahı dâhil olmak üzere 48 kritik görevin yerine getirilmesi için büyük çaba sarf edildi.
Beijing Ulusal Kültürel Miras İdaresi Başkan Yardımcısı Ling Ming, "Beijing’in merkez eksenindeki kültürel mirasların korunma durumu ve ortamları kapsamlı şekilde iyileştirildi. Farklı birimlerin ortak çabalarıyla atılım kaydedildi.” diye konuştu. Eski şehrin çehresinin git gide iyileştirildiğine ve kentsel çevrenin daha da güzelleştirildiğine dikkat çeken Ling Ming, merkez eksenin listeye alınması için başvuru çalışmalarında, kültürel mirasların korunması ve halkın kültürünün zenginleştirilmesi dahil olmak üzere çifte kazanç elde edildiğini vurguladı.
Ziraat Tapınağı, Beijing’in merkez ekseninin batı tarafında ve Cennet Tapınağı’nın karşısında yer almaktadır. Ming ve Qing hanedanlarının imparatorları burada tarım tanrılarına tapınırlardı.
BAŞVURU SÜRECİNE HALKTAN BÜYÜK İLGİ
Beijing’in merkez ekseninin UNESCO’nun Dünya Miras Listesi’ne alınması için başvuru sürecine halkın aktif katılımına büyük önem veriliyor.
Shan Jixiang, "Dünya Mirası başvurusu, temel olarak kültürel mirasın günümüzdeki kamusal yaşama entegre edilirken, geleceğe de sağlıklı bir şekilde aktarılabilmesini hedefliyor." dedi.
Başkent Beijing tarafından başlatılan merkez eksenin Dünya Mirası Listesi’ne alınması için başvuru çalışmalarına dair çevrim içi etkinlikte, halkın çevrim içi olarak 7,8 kilometrelik merkez eksende yürümesi ve aynı zamanda merkez eksenin listeye alınmasına destek olması da sağlandı. Sadece birkaç saat içinde 500 bin kent sakini ilgili başvuruya destek verenler arasına girdi.
Başvuru sürecinin etkisinin sürekli olarak artmasıyla sıradan vatandaş ve merkez ekseninin korunması arasındaki “sıkı temas” da artmaya başladı.
Çin’in başkenti Beijing’de yer alan Yasak Kent, Ming (1368-1644) ve Qing (1636-1912) hanedanları döneminde imparatorluk sarayı olarak işlev görmüştür. Tarihte “Mor Yasak Şehir” olarak da anılan yapının merkezinde üç büyük salon yer alır. Yasak Kent kompleksi, yaklaşık 720 bin metrekarelik alanı kapsar. Yapıların kapsadığı alan ise 150 bin metrekaredir. Yasak Kent’te 70’ten fazla irili ufaklı salon ve 9 binden fazla oda bulunmaktadır. Yasak Kent’in inşası 1406 yılında başlamış ve 1420 yılında tamamlanmıştır. Ming ve Qing hanedanları döneminde 24 imparatora saray olarak hizmet veren Yasak Kent, kuzeyden güneye 961 metre uzunluğunda, doğudan batıya 753 metre genişliğindedir. Yasak Kent’in dışı 10 metre yüksekliğindeki surlarla ve 52 metre genişliğinde bir hendekle çevrilidir. Yasak Kent, 1987’de Dünya Kültür Mirasları listesine alınmıştır.
Beijing’in merkez ekseninin Dünya Mirası Listesi’ne alınması için başvuru süreci ve ilgili koruma çalışmaları kapsamında, dünya üzerinde adını "Pekin"den alan tek yabani göçmen kuş olan Apus apus pekinensis de 2018 yılındaki liseye giriş sınavı ve 2022 yılındaki üniversiteye giriş sınavı soruları arasında yer aldı.
İlk kez düzenlenen Beijing’in merkez eksenindeki kültürel mirasların aktarılması ve inovasyon yarışmasına 7’den 70’e 5 bin kişi 35 bin 433 eserle katıldı. "En Güzel Merkez Eksen” adlı kültür ve müzik gösterisi de büyük ilgi gördü.
Kısa süre önce, "Beijing’in Merkez Ekseni’nde Sudaki Küçük Canavar" başvurusu projesinin maskotu olarak açıklandı. Sevimli ve küçük efsanevi canavar, büyük ilgi görürken, daha fazla kişinin merkez eksene ait "yaşayan" kültürü hissetmesini sağladı.