BRICS Kazan Zirvesi 2024… Zorlu zamanlarda çok kutuplu küresel yönetişim için bir yol haritası

Geçen 22-24 Ekim 2024 tarihleri arasında Kazan'da tamamlanan BRICS Zirvesi, küresel yönetişim, ticaret ve güvenlik işbirliği dinamiklerinde önemli bir değişimi gözler önüne serdi. Bu zirve, giderek karmaşıklaşan jeopolitik bir atmosferde gerçekleşti ve "Adil Küresel Gelişim ve Güvenlik İçin Çok Taraflılığı Güçlendirmek" temasıyla yapıldı.

ÇOK KUTUPLU BİR KÜRESEL DÜZEN VURGUSU

Kazan Bildirgesi'nin merkezinde, Gelişen Pazar ve Gelişen Ülkeleri (EMDC'ler) adil ve dengeli çok taraflılık yoluyla güçlendirmeyi amaçlayan çok kutuplu bir küresel düzen vurgusu yer alıyor. Bildirge, BRICS'in daha çevik ve temsilci bir Birleşmiş Milletler sistemini desteklediğini, özellikle Güvenlik Konseyi'nde kapsamlı BM reformu talep ettiğini vurguluyor. Bu, BRICS bloğunun uluslararası kuruluşlarda EMDC'lerin daha fazla temsil edilmesi yönündeki çağrılarıyla da örtüşüyor; bu da II. Dünya Savaşı sonrası mimarinin günümüz jeopolitik gerçeklerini yansıtmadığına dair bir tanıma işaret ediyor. BRICS, böylece, reforme edilmiş bir uluslararası düzende EMDC'lerin haklarını ve rollerini savunma konusunda tedbirci bir tutum sergileyerek, egemenlik ve adil yönetişim yapıları konusundaki ortak arzuyu yansıtıyor.

ADİL VE KURALLARA DAYALI BİR TİCARET SİSTEMİ

Kazan Bildirgesi'nin ekonomik boyutu, küresel ekonominin karşılaştığı zorluklara önemli bir vurgu yapıyor. Tek taraflı yaptırımlar ve kısıtlayıcı ticaret uygulamaları küresel ticareti bozarken ve enflasyonu körüklerken, BRICS liderleri, adil ve kurallara dayalı bir ticaret sisteminin temeli olarak Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) güçlendirilmesi gereğini vurguladılar. Bu, Bildirge'nin bu yaptırımların Gelişen Güney'deki gıda güvenliği, enerji istikrarı ve kalkınma hedefleri üzerindeki etkilerine dair endişeleriyle de örtüşüyor; ticaret engellerinin en aza indirilmesini ve En Az Gelişmiş Ülkelere (LDC'ler) özel destek sağlanmasını savunuyor.

Ayrıca, BRICS üyeleri Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası'nın reformuna desteklerini yinelediler. Bildirge, bu kuruluşlardaki liderlik için daha kapsayıcı ve yetenek bazlı bir seçim sürecini teşvik ediyor ve EMDC'lerin hem oy gücünde hem de liderlik rollerinde temsilinin artırılmasını talep ediyor. Bu çağrılar yeni değil, ancak BRICS içindeki bu konudaki artan uyum, gelişmiş ekonomilerdeki dalgalanan mali ve para politikalarının neden olduğu ekonomik belirsizlikler arasında özellikle dikkat çekici. Bu dış şoklara karşı korunmak için, Kazan Bildirgesi, BRICS'in ekonomik dayanıklılığı artırmak ve döviz dalgalanmasının etkilerini hafifletmek için yerel para birimi ticaret düzenlemelerini ilerletme konusundaki taahhüdünü vurguluyor.

UYUŞMAZLIKLARIN BARIŞÇIL BİR ŞEKİLDE ÇÖZÜLMESİ

Kazan Bildirgesi, uyuşmazlıkların barışçıl bir şekilde çözülmesinin önemine dair net bir tutum sergiliyor ve askeri müdahale yerine diplomatik etkileşimi savunuyor. Orta Doğu, Kuzey Afrika ve diğer bölgelerde devam eden çatışmalar ışığında, BRICS, egemenliğe saygı gösteren ve uluslararası insani hukuku koruyan koordineli uluslararası yanıtlar gereğini vurguluyor. Ayrıca, Bildirge, barış süreçlerinde kadın katılımının artırılmasını talep ediyor ve sürdürülebilir barış için kapsayıcı çerçevelerin gerekliliğini kabul ediyor.

Bildirgede ele alınan en acil konulardan biri, artan şiddet ve insani krizlerin BRICS'i derhal bir ateşkes ve rehinelerin koşulsuz serbest bırakılması çağrısında bulunmaya yönlendirdiği işgal altındaki Filistin topraklarındaki durumdur. Bu konudaki grubun kolektif tutumu, BRICS'in insani yardım ve hakları önceliklendiren kurallara dayalı bir düzen için daha geniş bir savunusunu vurguladığı için önemlidir.

ADİL BİR İKLİM EYLEMİ YAKLAŞIMI

Çevresel alanda, Kazan Bildirgesi, BRICS'in Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) ve Paris Anlaşması kapsamındaki taahhütlerini yeniden teyit ediyor ve "ortak ama farklılaştırılmış sorumluluklar" (CBDR) ile "sırasıyla kapasite" (RC) ilkelerine özel bir vurgu yapıyor. Bu tutum, gelişmiş ülkelerin gelişen ülkelerin iklim uyum ve azaltım girişimlerini finanse etme konusundaki önemli rolünü üstlenmesi gereken daha adil bir iklim eylemi yaklaşımına yönelik BRICS'in talebini yansıtıyor.

Çevresel politikaların giderek ticaret politikalarıyla iç içe geçtiği bir dönemde, BRICS, karbon sınır ayarlama mekanizmaları gibi tek taraflı çevresel ticaret önlemlerine özellikle eleştirel bir yaklaşım sergiliyor. Bildirge, bu tür önlemleri kınayarak, bunları gelişen ekonomileri orantısız şekilde etkileyen korumacı araçlar olarak görüyor. Ayrıca, BRICS, iklim meselelerinin siyasallaşmasına karşı olduğunu yineleyerek, iklim eylemlerinin EMDC'lerin kalkınma ihtiyaçlarını zayıflatmamasını sağlamak için finansal kaynaklar, teknoloji transferleri ve kapasite geliştirme desteğine duyulan ihtiyacı vurguluyor.

BRICS LİDERLERİNDEN TEKNOLOJİK İŞBİRLİĞİ VURGUSU

Dijital dönüşümün hızla ekonomileri şekillendirdiği bu dönemde, BRICS liderleri teknolojik işbirliğini sürdürülebilir gelişimin temel bir yönü olarak belirlediler. Kazan Bildirgesi, dijital alanların adil ve eşitlikçi yönetimini teşvik ediyor, gelişen teknolojilere evrensel erişimi destekliyor ve gelişimi teşvik ederken gizliliği koruyan sınır ötesi veri akış çerçevelerini savunuyor. Yapay zeka (AI) konusundaki ekonomik potansiyeli tanıyan BRICS, insan haklarına saygı gösteren ve EMDC'ler için kapasite geliştirmeye odaklanan bir AI yönetişimi lideri olmayı hedefliyor.

Siber tehditler ve yanlış bilgilendirme risklerine yanıt olarak, BRICS, siber dayanıklılığı artırmak için BRICS Hızlı Bilgi Güvenliği Kanalı (BRISC) gibi girişimleri destekledi. Dijital tehditleri kolektif olarak ele alarak, BRICS, birbirine bağlı ama giderek savunmasız hale gelen küresel dijital ortamda üye devletlerin dijital egemenliğini ve güvenliğini sağlama niyetini vurguluyor.

SAĞLIK KAYNAKLARINA EŞİT ERİŞİMİN TEŞVİK EDİLMESİ

Sağlık güvenliğinin önemini kabul eden Kazan Bildirgesi, BRICS'in Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) desteğini ve küresel pandemi önleme ve yanıt mekanizmalarını güçlendirecek reformları yineliyor. Blok, tüberküloz ve antimikrobiyal direnç gibi bulaşıcı hastalıklarla mücadele konusundaki taahhüdünü de vurgulayarak, ortaya çıkan sağlık tehditlerini ele almak ve sağlık kaynaklarına eşit erişimi teşvik etmek için koordineli bir çaba içinde olduğunu belirtiyor.

Eğitim alanında, BRICS, beceri geliştirme ve mesleki eğitim konusundaki dönüştürücü gücü kabul ediyor ve bunların insan merkezli bir işgücü piyasası için önemini vurguluyor. Bloğun, özellikle kadınlar ve gençler için kapsayıcı eğitim çerçevelerine verdiği önem, hızla değişen küresel ekonomide insan sermayesini geliştirme taahhüdünü gösteriyor.

DAHA ADİL VE DENGELİ KÜRESEL SİSTEMİN YARATILMASI

Kazan Bildirgesi, BRICS'in işbirlikçi ve kapsayıcı bir uluslararası düzen vizyonu için bir yol haritası olarak ortaya çıkıyor; burada, yükselen güçler ve gelişmiş ülkeler, daha adil ve dengeli bir küresel sistem yaratma konusunda ortak bir sorumluluğa sahip. Çok taraflılığa vurgu, EMDC'lere destek ve küresel kurumların reformu, BRICS'in, küresel karar alma yapılarında Batı hegemonyasına meydan okuyan çok kutuplu bir dünya düzeni arayışının açık yansımalarıdır.

BRICS'in kolektif hedefleri iddialı olsa da, Kazan Bildirgesi, bloğun stratejik hedeflerini tanımlama ve ilerletme açısından kritik bir adım olarak öne çıkıyor. Bildirge, gelecekteki BRICS zirveleri için bir yol haritası sunarak, dijital yenilik, iklim değişikliği, finansal istikrar ve sağlık gibi alanlarda genişletilmiş işbirliği çağrısında bulunuyor. Bu stratejik yön, BRICS'in çok taraflılığı yeniden şekillendirme potansiyelini, EMDC'lerin uluslararası düzen içinde eşitlik ve adalet arayışında seslerini ve çıkarlarını ileriye taşımayı vurguluyor.