Çin’in ‘İki Toplantı’sı ve Halk Demokrasisi

Çin Halk Cumhuriyeti, kendi yeni yılından sonra her yıl Ulusal Halk Meclisi (UHM) ve Çin Halkı Siyasi Danışma Konferansı’nı (ÇHSDK) başkent Pekin’de topluyor. Anlamını Çince “İki Toplantı” anlamına gelen “liang huì” (两会) teriminden alan toplantılarda, Çin’in en ücra kasabasından büyük metropol şehirlerine kadar ülke halkını temsil eden 5 binden fazla halk temsilcisinin 9 gün boyunca Pekin’de ülke yönetimi ile ilgili yasa süreci ve karar alma mekanizmasına katılıyor.

İKİ ORGANIN FARKI NEDİR?

Genellikle 9 gün süren toplantıların bu yıl bir hafta süreceği açıklandı (1). Çin anayasasına göre yasa koyucu UHM, devlet gücünün en yüksek organı. 3 bine yakın milletvekili barındırıyor içinde. UHM oturumlarında, çeşitli konularda binlerce mevzuat onaylanacak, görev değişikliklerine karar kılacak ve bu yılki hükümet bütçesini onaylayacak.

Yeni Başbakan Li Qiang, Komünist Partinin büyüme hedefini ve ekonomik stratejisinin yanı sıra, dış politikaya yönelik görüşleri de ortaya koyan ilk hükümet “çalışma raporu”yla toplantı başladı.

Toplantılarda ayrıca çeşitli siyasi atamalar, Maliye Bakanlığı ve Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonunun çalışma raporlarının incelenmesi ve özellikle 2024 planının çıkarılması ana tema olacak. Ayrıca 2021’de açıklanan 14. Beş Yıllık Planda da ne durumda olduğu ayrıntılı incelenecek.

ÇHSDK ise içerisinde Çin genelinden siyasetçi, ünlü, halk önderi 2 binden fazla delegeyi bir araya getiriyor ve daha çok Çin’e özgü “halk demokrasisi” gereği halkla ilişkileri derinleştirme çalışması olarak işlev gören bir siyasi danışma organı işlevi görüyor. Kamuoyunda sıklıkla “Birleşik Cephe” çabalarının bir parçası olarak görülen Siyasi Danışma Konferansı’nın bileşenlerinin mutlaka ÇKP üyesi olması gerekmiyor. Çin’de bulunan diğer 8 siyasi partiden de katılımcılar var.

ÇHSDK üyeleri arasında teknoloji, sanat, medya liderleri ve yarı özerk Hong Kong ve Makao’dan liderler yer alıyor. İş dünyası liderlerini, ünlüleri ve parti seçkinleri dışından diğer etkili kişileri temsilci olarak bir araya getirmek, daha geniş toplumla etkileşimi göstermeyi amaçlamaktadır. Örneğin önceki delegeler arasında NBA yıldızı Yao Ming ve aktris Gong Li de vardı.

ESAS GÜNDEM EKONOMİK ZORLUKLAR

Toplantıların gündeminin belirleyici maddesi ise ekonomi. Diğer öne çıkan gündem maddeleri ise düşen doğum oranları, yapay zekaya ilişkin çeşitli düzenlemeler ve kritik teknoloji ürünlerinde (çip vb.) dış bağımlılığı azaltmak ve milli üretimi artırmak. Asya Toplum Politikaları Enstitüsü Çin uzmanlarından Neil Thomas’ın CNN International’a yaptığı açıklamada ise “Çin’in Xi liderliğinde ekonomide devlet öncülüğünde kalkınma stratejisinin devam edeceği” vurgusu var (2).

Ekonomi ise belirttiğimiz gibi başat gündem. Çin 2023 yılının 8 Ocak’ında pandemiyle ilgili kısıtlamaları hemen hemen tamamen kaldırdı. 1 yıldan fazla bir süre geçmesine rağmen Kovid-19 sonrası beklenen ekonomik toparlanma henüz tam olarak olmadı. Özellikle gençlere yönelik istihdam konusunda ciddi sıkıntılar var. Çin’de genç işsizlik oranları Ocak 2024’te yüzde 14,9’a düştü ama geçen yıl başında yüzde 20’leri aşmıştı. Yatırımcılar açısından ise pazar kaybının sürdüğü söylenebilir. Küçük işletmeler ayakta kalmak için devlet desteğine ihtiyacını sürdürüyor.

Konut sektöründe ise yaşanan buhran devam ediyor. İnşaat sektörü, Çin ekonomik modelinin bel kemiğini oluşturuyor. Çin Ulusal İstatistik Bürosu’nun verilerine göre, Aralık 2023’te yeni konut fiyatlarında son 9 yılın en hızlı düşüşü yaşandı (3). Zayıf talep ortamında, zaten borç yükü altında olan inşaat şirketleri yeni proje üstlenmekte zorluk yaşıyor ve mevcut projeleri tamamlamakta zorlanıyor.

Çin 2023’te yüzde 5,2’lik ekonomik büyüme sergiledi. Ayrıntılarına baktığımızda ise Çin ihracat rakamlarında 2016’dan sonra ilk kez, önceki yıla oranla daralma görüldü. 2023’teki 3,38 trilyon dolarlık ihracat yıllık bazda yüzde 4,6’lik bir daralmaya işaret ediyor. Bunda elbette Çin ekonomi politikalarına yönelik “iç talebi artırma” ve “ihracata dayalı ekonomi modeli”ni değiştirme anlayışının önce çıktığı, Xi Jinping’in “yüksek kaliteli kalkınma” sözleriyle sloganlaştırdığı stratejinin etkileri var.

İhracatın azaldığı bu ortamda ekonomik büyümenin iç talebe yaslandığını stratejisi ise iyi durumda görünüyor. Çin milli gelirine oranla iç talebin son bir yılda iki katına çıktığını görüyoruz (4). Dışsal sebep olarak ise ABD ile devam eden ticari ve jeopolitik gerilim, Ukrayna Savaşı ve İsrail’in insanlık dışı saldırılarına Yemen’in Kızıldeniz’de verdiği cevabın dünya ticaretine etkilerini sayabiliriz.

‘DIŞ BASKILARA DİRENME, İÇ ZORLUKLARI AŞMA’

Başbakan Li Qiang’ın UHM açılış oturumunda sunduğu hükümet raporunun (5) girişinde jeopolitik vurgular bulunmaktaydı. Kovid-19 pandemisi ile başlayan süreci “Son derece karmaşık bir uluslararası ortamla karşı karşıya kaldık” şeklinde özetleyen Li, devamında ise “Dış baskılara direnmeye, iç zorlukların üstesinden gelmeye ve çetin çabalar göstermeye yönlendiren zorlu reform, kalkınma ve istikrar görevlerimiz” vurgularını yaptı. Yine Güney Çin Denizi ve Tayvan meselesi ile ilgili “yeniden birleşme” kararlılığı vurgulandı ve “Tayvan’ın bağımsızlığı ve dış müdahaleye karşı çıkmak” ifadeleri hükümet raporunda ilk sıralarda yer aldı. Hong Kong meselesiyle ilgili ise Başbakan Li, “Hong Kong’u yurtseverlerin yönetmesi” ilkesinin sıkı bir şekilde uygulanması gerektiğini söyledi.

Akabinde ise ekonomik olarak geçen dönemin özetini sunan Başbakan Li, 2024 ekonomik büyüme hedefinin ise yüzde 5 olduğunu duyurdu. ÇKP’nin ana yayın organı Halkın Günlüğü Gazetesinin İngilizce versiyonundaki başyazıda “yüzde 5’lik hedef ile dünya ekonomisinde hayati rol oynamaya devam edeceğiz” vurgusunun yanında “Çin’in dünya ekonomik büyümesine katkısının yüzde 30’u aşmaya devam etmesi ve bu da onu küresel ekonominin en büyük itici gücü haline getirmesi bekleniyor.” sözleriyle yorumlandı.

‘ORDUNUN SAVAŞA HAZIR OLMA YETENEĞİ’

Yüzde 5’lik ekonomik büyüme hedefi dışında ise savunma harcamalarının yüzde 7,2 oranında artması bekleniyor. Bunun, Çin’in milli gelirine oranla yüzde 1,5’un altında kaldığını görüyoruz. Yine de Başbakan Li, hükümetin yıllık çalışma raporunda ilk kez Pekin’in “Ordunun savaşa hazır olma yeteneği ve savunma operasyonlarından sorumlu kısmı olan yedek kuvvetlerini iyileştirerek olası bir savaş karşısında hazırlıklarını artıracağını” söyledi. Buradan yola çıkarak şu yorumu yapabiliriz: Çin’in askeri bütçesi ABD ve müttefiklerinin milli gelirlerine göre oranından hâlâ düşük seyretse de Ukrayna savaşından alınan dersler sonucunda ordunun seferberlik kabiliyetinin artışına ve olası bir savaş durumunda askere çağrılacak yedek kuvvetlerin eğitimine yönelik çabaların yükseldiğini söyleyebiliriz.

KAMU HARCAMALARINDA KISMİ ARTIŞ

Kamu güvenlik harcamalarının yüzde 1,4, merkezi yönetim harcamalarının ise yüzde 8,6 oranında artması amaçlanıyor. Ayrıca kentsel alanlarda 12 milyonun üzerinde yeni istihdam yaratılması da hedefleniyor. Hükümet raporu sunumunun sonunda Li, hedeflerin “kolay olmayacağını” ancak “yüksek kaliteli kalkınmanın” öncelik olmaya devam edeceğini söyledi. Çin ayrıca bütçe açığını geçen yılki yüzde 3 hedefinde tuttu. Buna ek olarak çalışma raporuna göre, “Büyük projelerin karşılaştığı fon sıkıntısını sistematik olarak gidermek” amacıyla bu yıldan başlayarak ve önümüzdeki birkaç yılda bir “uzun vadeli özel hazine bonoları” ihraç edeceğini duyurdu.

YAPAY ZEKÂ VE ÇİP TEKNOLOJİSİ

Gündemde öne çıkan diğer maddeler olan “yapay zekâ”, “yenilenebilir enerji” ve “mikroçip üretimi” gibi konularda ayrıntılar ise toplantıların devam eden gündemlerinde ortaya çıkacak. Çin, son dönemde kendisine yönelik yaptırımlar nedeniyle kritik teknolojilerde kendi kendine yetme stratejini artıracak. Hükümet raporunda da bununla ilgili “Yapay Zeka + girişimi” başlatıldığı ve “öncü teknolojik araştırmalarının geliştirilmesi” vurgusu yapıldı. Bütçe raporuna göre, merkezi hükümet bu yıl Ar-Ge harcamalarını yüzde 10 artırarak 370,8 milyar yuan’a çıkaracak (yaklaşık

Pekin’in teknoloji, eğitim, ulusal savunma ve tarıma yönelik bütçe ayırma eğilimi, dış şokları savuşturmaya ve stratejik yatırımları artırmaya yönelik mevcut hamlelerle uyumlu olduğunu gösteriyor.

KAYNAKLAR

(1)https://edition.cnn.com/2024/03/04/china/china-two-sessions-xi-jinping-economic-challenges-intl-hnk/index.html

(2) Simone McCarthy, CNN, 4 Mart 2024, https://edition.cnn.com/2024/03/04/china/china-two-sessions-xi-jinping-economic-challenges-intl-hnk/index.html

(3) https://www.scmp.com/business/china-business/article/3248726/chinas-home-prices-continue-decline-biggest-drop-nearly-9-years-easing-measures-fail-buoy-buyer

(4)https://news.cgtn.com/news/2024-03-05/Shifting-economic-structure-makes-China-s-GDP-growth-target-realistic--1rIRKc9j8Xu/p.html

(5)https://npcobserver.com/wp-content/uploads/2024/03/2024-Government-Work-Report_ZH.pdf