Cumhuriyet tarihinin en büyük depremi: Hasarlı binalardan uzak durun

Deprem Uzmanı Prof. Dr. Doğan Perinçek, Kahramanmaraş'ta meydana gelen ve 10 ili etkisi altına alan, 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki depremler ile ilgili açıklamalarda bulundu. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümünden emekli Prof. Dr. Doğan Perinçek, depremden iki gün önce bölgedeki risk konusunda uyarıda bulunmuştu.

İlk önce 7.7 sonrasında da 7.6 şiddetinde depremler oldu. Bu depremler hangi fay hatlarında yaşandı? Siz o bölgede çalışma yürüttünüz değil mi?

Bugün yaşadığımız depremler Ölü Deniz Fay Zonu ile Doğu Anadolu Fay Zonunun birbirine çok yaklaştığı, buluşma alanında olmuştur. Bu düşüncemizi Prof. Dr. İbrahim Çemen ile birlikte 1990 yılında yaptığımız yayında net bir şekilde belirtmiştik. Bazı meslektaşlarımın belirttiği gibi bu deprem sadece Doğu Anadolu Fayı ile ilgili bir deprem değildir.

Depremi yaratan faylar doğrultu atımlıdır. Bugün olan depremin çözümleri de bu sonucu vermektedir.

1987 yılında arkadaşlarım Hüseyin Kozlu ve Yılmaz Günay ile ve 1990 yılında Prof. Dr. İbrahim Çemen ile bölgede yaptığımız detaylı çalışmalarda bölgedeki fayları detaylı inceledik, derledik, yayın haline getirdik ve bilim camiasına sunduk. Burada verdiğim harita bu çalışmalardan alınmıştır.

İKİ TANE PEŞ PEŞE PEK ALIŞIK OLMADIĞIMIZ DEPREM YAŞANDI

Neden bu kadar uzun bir alan etkilendi, neden çok sayıda fay üzerinde artçıların 6’yı geçtiği depremler yaşadık?

Bunun önemli bir nedeni şu; Ölü Deniz Fayı ve Doğu Anadolu Fayı buluşma noktasındaki Kahramanmaraş’ın hemen ön tarafındadır. Buluşma noktasında hem Doğu Anadolu fayı hem de Ölü Deniz fayı çok büyük depremler yarattı. Ölü Deniz Fayı Kızıldeniz’den Kuzeye doğru uzanıyor, Hatay civarında ülkemizin sınırları içine giriyor. Hatay’dan Kuzeye doğru çok sayıda fay ile temsil ediliyor ve Maraş civarında Doğu Anadolu fayı ile birleşiyor. Doğu Anadolu Fayı Bingöl-Karlıova’dan başlıyor. Karlıova çok önemli bir nokta. Çünkü Karlıova da Kuzey Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu Fayı’nın buluşma noktası. Bu buluşma noktasında bana göre Pazarcık civarında Ölü Denizin kolları üzerinde bir deprem oldu. Bu depremin çok yaygın ve yıkıcı olmasının, 470 km gibi çok uzun bir alanı kaplamasının nedeni iki tane fay sisteminin birlikte deprem yaratması. Hem Ölü Deniz Fayı hem de Doğu Anadolu Fayı iki tane peş peşe pek alışık olmadığımız depremler yarattı.”

DEPREMİN ETKİ ALANI ÇOK BÜYÜK

Depremin etkisini nasıl değerlendiriyorsunuz. 1999’daki Marmara bölgesindeki depreme göre kıyaslarsak ne söylersiniz?

Etki alanını düşündüğümüzde. Cumhuriyet tarihinin en kötü depremini yaşadık. Depremin etkilendiği alan çok büyük. 640 km’lik bir alan etkilendi. Cumhuriyet tarihinin en büyük felaketini yaşıyoruz. Bu felaket 1999 Marmara depreminin 2 misli büyüklüğünde. 1939’daki Erzincan depremi 7.9 ile şiddet olarak daha büyük olmasına rağmen onun etki alanı bu kadar büyük değildi.

Hatay ile Elazığ arasında 480 km bir alan etkilendi. Bu fayda önce Pazarcık depremi yaşandı. 7.7 oldu. Ardından 7.6 ile Elbistan depremi. Bu da 160 km uzunluğundaki bir alanı etkiledi. Alanın genişliği büyük.

ADANA’DAKİ FAYLAR TETİKLENEBİLİR

Bu depremler diğer depremleri tetikler mi? Marmara ya da Ege bölgesindeki faylara bir etkisi olur mu?

Kuzey Anadolu Fayının etkileneceğini, Marmara depremini tetikleyeceğini düşünmüyorum. Adana civarındaki faylar tetiklenebilir. O faylar tetiklendiğinde orada 6 şiddetinde bir deprem olabilir. Hatta Elbistan depremi gibi ayrı bir deprem olabilir. Elbistan depreminden sonra depremler batıya doğru ilerledi. Göksu civarında kilitlendi. 160 km’lik uzunluk koyduğum haritada gözüküyor. 160 km uzunluğun ucunda bir kırıklık var. Bu kırıklık Göksu’nun olduğu yer. Kozan ve Adana yönünde yeni tetiklenmeler olabilir.

Başka nerede olabilir. Lice civarında olabilir. Siirt civarında bazı faylar var. Onların da tetiklenmesi söz konusu. Adana ve Siirt için bağımsız depremlerin olabileceğinden bahsediyoruz.

Ovacık fayının etkilendiğini görüyoruz. O da bağımsız bir deprem yaratabilir. Bingöl’ün kuzey batısında artçı depremler olduğunu görüyoruz.

Haritada elips ile gösterdiğim yerde ana faylar aktif hale geldi. Ama Siirt’e doğru uzanan birtakım faylar var. Onlar tetiklenebilir. Atatürk Barajı’nın hemen güneybatısında Bozova fayı var. Bu fayda 3.8’lik artçı oldu. 3.8 benim aklıma Bozova fayının tetiklenebileceğini getirdi.

HASTALARI RİSKLİ BÖLGEDEN ÇIKARMAK GEREK

Dediğim gibi Adana’da faylar tetiklenebilir. Bu yüzden mümkün olduğunca hastalarımızı Adana’ya değil de Mersin’e daha öteye taşımamız gerekiyor. Adana’da bir deprem olduğunda ne yapacağız? Etki olanında olmayan illere götürmemiz gerekir. Harita da gösterdiğim yeşil elipsin dışındaki yerlere hastaları götürmemiz lazım.

6 BÜYÜKLÜĞÜNDE ARTÇILAR OLABİLİR

Bölgede artçılar çok yaşanacak mı? Vatandaşlara uyarınız ne?

Artçılar en az 2 -3 ay sürecektir. 2 yıl sürmesi sürpriz olmaz. Bu nedenle önümüzdeki 30 gün içinde hasarlı binalardan uzak durulmalıdır.

Büyük artçılar olur, 6.6 ve 6.5'lik depremler olabilir. Artçılar üç yıl sürebilir. Elazığ depreminin artçıları sürüyor. İki ay boyunca vatandaşlar dikkat etsin, ufak çatlağı olan binalara girmemek lazım.

Çok sayıda artçı oluyor. Palu civarında 4.8 deprem oldu. 4.8 oradaki binaları dikkate alırsak yıkım yaratabilecek bir şiddet. Önümüzdeki günlerde 6 şiddetinde artçı bir deprem olursa şaşırmam. Bunu Kuşadası’nda yaşadık. Çanakkale Ayvacık’da yaşadık. Gökçeada da yaşadık.

ÇANAKKALE İÇİN ENDİŞELİYİM

Kahramanmaraş merkezli depremden 2 gün önce burayı riskli olarak tanımlamıştınız. Türkiye'de riskli gördüğünüz başka yerler var mı?

4 Şubat günü paylaştığım haritada en fazla deprem beklentisi olan yerler sıralamasında üçüncü sırada verdiğim alanında içinde olduğu bölgede 7.7 ve 7.6 şiddetinde depremler oldu.

Türkiye'de en kritik noktalar ilk sırada Çanakkale, sonra Marmara üç de bu deprem olan bölge vardı. Ben 3 yıldır Çanakkale’de deprem olacağını söylüyorum. Aynı fay ortalama 250 yılda bir 7 civarında bir deprem yaratır. En son deprem 287 yıl önce olmuş. Zamanı gelmiş. Bayramiç civarında bir fay var ama fayda bir kayıt yok elimizde. Dolayısıyla Bayramiç-Çan-Biga hattında her an deprem olabilir. Marmara’da yaptığım gözlemler de bunu doğruluyor. O nedenle Çanakkale’yi birinci sıraya koydum.

ALÜVYON ZEMİN DEĞİLSE YIKIM ZOR

Depremin yaşandığı zemin nasıl? Yapı stoku açından neler söylersiniz?

Kahramanmaraş'ın merkezi alüvyon zeminli değil, binalar yıkıldıysa yapı malzemesinin eksikliğinden yıkıldı. Merkez zemini sağlam... Ama Pazarcık tarafı alüvyon zemin. Alüvyon zemin üzerinde olmayan bina yıkılıyorsa yapım hatası vardır, malzeme kaçırılmıştır. Ama Pazarcık'ta zeminle ilgili yıkım anlaşılabilir.

KENTLEŞME FAYLARA DOĞRU KAYIYOR

Kentleşme kafasına göre yapılmaz. Kentler giderek faylara doğru kuruluyor. Bu doğru değil. Kentleşme faya yaklaşmamalı. Bir de alüvyon zemin üzerine olmamalı. Örneğin Erzincan'da TOKİ binaları alüvyon zemin üzerine, böyle bir aymazlık olabilir mi? Kentlerimizi alüvyondan ve faylardan uzak tutmalıyız. Alüvyon zeminde yapılaşma Çanakkale'de de var. Sağlam zemin haritası çıkarılarak, kentleşme o tarafa doğru genişletilmeli. Bilim insanlarını hiç dinlemiyoruz.

ANADOLU BATIYA KAYDI

‘Anadolu 3 metre batıya kaydı’ şeklinde açıklamalar oldu. ‘Tsunami olabilir’ denildi. Bu açıklamalar doğru mu?

Batıya doğru kaydı yorumu doğru. Binlerce yıldır bildiğimiz bir durum Anadolu batıya doğru sürekli hareket halinde. Kuzeyde, Kuzey Anadolu Fayı doğuda Doğu Anadolu Fayının içindeki kesim, Ege bölgesi sürekli batıya doğru kayıyor. Doğu Anadolu Fayı, batıya kaymayı sağlayan bir fay. Kuzey Anadolu fayının güneyi, batıya gidiyor. Doğu Anadolu fayının kuzeyi batıya gidiyor. Arabistan kıtasının kuzeye doğru hareket ettiğini görüyoruz. Anadolu’nun ise batıya doğru hareket ettiğini görüyoruz.

Tusunami ise söz konusu değil. Gel git etkisi yok.