Deprem bölgesinde kaynaklar nasıl değerlendiriliyor? Çarşılar sessiz üretim yetersiz!
2023 yılında deprem nedeniyle 950 milyar TL harcama yapıldı. Ancak bölgedeki sanayi ve çarşı alanları tekrar canlandırılamadı. Topkurulu, ‘Göç eden nüfusun geri dönmesi ve insanların ekonomik özgürlüğünü kazanması için öncelikle sanayi ve çarşılar yapılmalı.’ dedi
Hazine ve Maliye Bakanlığı 6 Şubat depremlerinin maliyetinin 103 milyar dolar olduğunu açıklamıştı. Temmuz 2023’te Meclis’e sunulan kanun teklifi ile deprem gerekçesiyle 1 trilyon 119 milyar TL ek bütçe getirildi. TBMM Genel Kurulundaki bütçe görüşmelerinde Hükümet adına söz alan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ise 1,1 milyarlık ek bütçenin yalnızca 527,3 milyarlık kısmının depreme dönük ödenek olduğunu, “diğer ödenek imkanları” ile de öngörülen deprem harcamalarının 762 milyar olduğunu söylemişti.
Bakan Mehmet Şimşek de 15 Temmuz 2024 tarihinde, öngörülen deprem harcamasının aşılarak, 950 milyar TL harcama yapıldığının bilgisini verdi. 2023 yılındaki 950 milyar TL’lik harcamayla, öngörülen 103 milyar dolarlık miktarın yaklaşık 3’te 1’i karşılandı. Deprem bölgesinde, kullanılan kaynaklara rağmen bir yılda 350 bin konutun teslim edileceği sözü verilip, 42 bin konutun teslim edilebilmesi ise kamuoyunda tartışmalara yol açtı. Bölgede ekonominin tekrar canlanması, göç eden nüfusun geri dönmesi için de istihdam alanlarının, hasar gören sanayi ve çarşıların yeniden hareketlenmesi bekleniyor.
DEPREM ÖNCESİ HAZIRLIK
Deprem bölgesinde ekonomiyi canlandırma konusunda eksik kalındığını vurgulayan Vatan Partisi Ekonomi Siyasetleri Bürosu Başkanı Hakan Topkurulu, “Bölgedeki çarşıların hareketlendirilip, oraya kan akmasının sağlanması lazım.” Bölge ekonomisinin kendi kendine dönebilir hale gelmesi gerektiğini vurgulayan Topkurulu, şu ifadeleri kullandı:
“Türkiye bir yıl önce dünyanın da en büyük afetlerinden biriyle karşılaştı. 11 ilimiz, yüzlerce ilçe ve köyümüz yerle bir oldu. Hesaplandığı kadarıyla sadece enkazların toplamı Erciyes Dağı boyutunda. Enkazların atılacağı yer bulunması bile bir sorun. Enkazın kaldırılması ayrı bir sorun, inşaatı yapacak sayıda inşaat ustası bulabilmek ve yeterli inşaat malzemesi bulmak da ayrı bir sorun. Türkiye bir deprem bölgesi. Daha önce Van’da, İzmir’de yaşadığımız gibi sık sık büyük depremler yaşamaktayız. Türkiye’nin deprem olduktan sonra ne yapacağından çok, bir an önce deprem olmadan yapılacaklara karar verip kararları yerine getirmesi lazım. Çok ciddi yatırımların yapılması, kentsel dönüşümün ihtiyacı olan bölgelere kaydırılması gerekiyor.
‘BÖLGE İKTİSADİ ÖZGÜRLÜĞÜNÜ KAZANMALI’
“Deprem bölgesindeki önceliklerden biri de yıkılan iş yerlerinin yerine yenisi bir an önce yapılarak insanların ekonomik olarak özgürleşmesinin sağlanmasıdır. Ekonomik hareketliliğin ortaya çıkması çok önemli. Üretim canlandırılarak, istihdam yaratılması ve halkın bölgeye geri dönüşünün sağlanması gerekiyor.”
‘DEPREM HARCAMALARI HANGİ KALEMLERLE YAPILDI?’
Aydınlık’a konuşan İktisatçı Prof. Dr. Aziz Konukman, deprem gerekçesiyle Meclis’ten geçirilen ek bütçenin içerisinde deprem dışı giderlerin, depren giderlerinden fazla olduğunu paylaştı. Bakan Şimşek’in 950 milyar TL’lik deprem harcamasının hangi kalemlerle yapıldığını açıklaması gerektiğini ifade eden Konukman, şöyle konuştu:
“Bütçe harcamaları içerisinde depreme yönelik harcama diye bir kalem yok. Kurumların depremi ilgilendiren harcamaları vardır. Onların da toplu bir değerlendirmesi yok. Kamu maliyesinde ‘adem-i tahsis’ ilkesi vardır. Havuza paralar toplanır, oradan harcamalara dağıtılır. Önemli bir bütçe prensibidir. Toplanan bütçe gelirlerinin bir havuzda birikmesi ve herhangi bir bütçe gelirinin, bir gidere özel olarak tahsis edilmemesidir. Bu ilkeye göre ‘gelirleri topladım, şimdi deprem için harcayacağım.’ diyemezsiniz. Sayın Şimşek bize, ‘Deprem harcamaları 762 milyar TL öngörüldü, 950 milyar TL gerçekleşti.’ sözünü neye dayandırdığını açıklamalı? Hangi kalemlerle bu analiz yapıldı?
DEPREM DIŞI HARCAMALAR DAHA FAZLA
“Deprem gerekçesiyle getirilen 1 trilyon 119 milyar TL ek bütçenin içinde deprem ödeneği, 527,3 milyar TL. Geri kalanı deprem dışı harcama. Deprem gerekçesiyle getirilen ek bütçenin yüzde 47,1’i deprem harcaması. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Temmuz ayında Meclis’te yapılan ek bütçe görüşülmelerinde, depreme ilişkin Meclis’e sunulan ödenek tutarı 527 milyar iken 762 milyar lira harcama yapılacağının öngörüldüğünü dile getirmişti. Şimşek de 950 milyar lira harcama yapıldığını açıkladı. Bu ödenek üstü harcamadır. Yasa dışı harcama. Ek bütçe deprem harcaması için gelmemiş miydi? Ödenek buysa da 762 milyar TL’lik harcama nereden çıktı. Öngörülen harcama 762 milyar TL ise ek bütçede o kadar miktar deprem ödeneği olarak bildirilmeli.”
“Öngörülen harcamanın da gerçekleşen harcamanın da ayrıntılı bir dökümü yok.” diyen Konukman, şöyle devam etti:
“Üstelik bu açıklama yapılırken ‘diğer ödenek imkanları’ ifadesi kullanılmaz. Bu ifade ne demek? Açık açık söylenmeli. Bütçenin bağlı olduğu 5018 sayılı bütçe mali kontrol yasası izin vermediği halde ödenek üstü harcama mı yapıldı? Ek bütçe içerisinde deprem dışı giderler, deprem giderlerinden fazla. Madem ihtiyaç bu kadar yüksekti, neden bir de deprem dışı giderler denildi? Deprem nedeniyle getirilen ek bütçe mantığına aykırı.”