Dünya çocuk felcini böyle yendi
Ölümcül ve bulaşıcı olan, 1900’lü yılların başında dünyada bir salgına dönüşen çocuk felcini aşı sayesinde yendik. Uygulanan aşılama programları sayesinde hastalık bitme noktasına geldi
Çocuk felci virüsüne karşı aşıyı bulan doktor Jonas Salk'ın doğum günü 24 Ekim; her yıl "Dünya Çocuk Felci" günü olarak kutlanıyor.
Çocuk felci vakaları, 1988'den bu yana, dünya genelinde uygulanan etkin aşılamayla yüzde 99 azalarak neredeyse bitme noktasına geldi.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Küresel Çocuk Felcini Yok Etme Girişiminin (GPEI) verilerine göre, çocuk felci, 5 yaşından küçüklerde görülen ve çocuk felci virüsünden (poliovirüs) kaynaklanan bir hastalık olarak tanımlanıyor.
Bu virüs, her 200 vaka arasında bir kişinin omuriliğine sirayet ederek dönüşü olmayan felce yol açarken, felçli hastaların yüzde 5 ila 10'u, solunum kaslarının etkilenmesi nedeniyle yaşamını yitiriyor. Çocuk felci virüsüne karşı ilk aşının öncüsü Jonas Salk'ın doğum günü 24 Ekim, her yıl "Dünya Çocuk Felci" günü olarak kutlanıyor.
Dünya Sağlık Meclisinin kararıyla 1988'de GPEI kurulduğunda, dünya genelinde yılda yaklaşık 350 bin çocuk felci vakası rapor edilirken, 2022'de bu sayı 28'e kadar geriledi. Böylece çocuk felci vakalarında son 35 yılda yüzde 99 düşüş kaydedildi.
‘ÖLÜMCÜL BİR HASTALIK’
Çocuk Sağlığı Derneği de "Dünya Çocuk Felci" günü kapsamında bir açıklama yaptı. Dernek açıklamasında şunları ifade etti: Çocuk felci, sakat bırakan ve potansiyel olarak ölümcül, bulaşıcı hastalıktır. Tedavisi yoktur fakat hastalığı önleyen güvenli ve etkili aşılar bulunmaktadır. 1900’lerin ilk yarısında, yakın zamanda yaşadığımız Kovid pandemisi gibi, tüm dünyada salgınlar yaratan çocuk felci, aşılama yoluyla önlenebilir. Birçok kez uygulanan çocuk felci aşısı, neredeyse her zaman bir çocuğu ömür boyu korur.
Çocuk felcine karşı bir aşı geliştiren ilk ekibi yöneten Jonas Salk’ın doğum gününü hatırlamak, bu hastalığa ve toplumda aşı ile korunulan hastalıklara karşı bilinci oluşturmak için bugün kutlanmaktır.
Polio günü dolayısıyla, aşıların her yıl milyonlarca hayat kurtardığını hatırlatmak isteriz.”
VAKALARIN GÖRÜLDÜĞÜ ÜLKELER
Afganistan ve Pakistan, çocuk felci vakalarının hala önüne geçilemediği 2 ülke.
Çocuk felci vakalarının bildirildiği ülkelerde aşıya erişim son yıllarda Kovid-19 salgını ve bölgelerde yaşanan siyasi krizler ve çatışmalar nedeniyle zorlaştı.
Vakalar genellikle Afganistan'ın doğu bölgesi ve Pakistan'ın Hayber-Pahtunhva eyaletinin güneyiyle sınırlı olsa da bu bölgelerdeki tüm çocuklara ulaşmakta zorluklar yaşanıyor.
Afganistan'da geçen yıl 2 çocuk felci vakası tespit edilirken, atık sularda ise 22 virüse sahip çevresel numune raporlandı. Vakaların Hayber-Pahtunhva eyaletindeki 3 ilçede yoğunlaştığı Pakistan'da ise geçen yıl 20 çocuk felci vakası ve 43 çevresel numune görüldü. Afganistan'da yılın başından bu yana 6, Pakistan'da ise 3 çocuk felci vakası tespit edildi.
Doktor Salk, aşıyı buldu
Tarih öncesi çağlardan beri var olduğu tahmin edilen çocuk felci, 1840'ta Alman doktor Jakob Heine tarafından resmi olarak bir hastalık kabul edildi. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında sıklıkla görülen salgınlar, çocuk felcini dünyanın en korkulan hastalıklarından biri haline getirdi.
20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde çocuk felci virüsü, dünyanın her yerinde görülüyor ve her yıl yarım milyondan fazla insanın ölümüne yol açıyor ya da onu felç ediyordu.
Tedavisi olmadığı ve salgın hastalıklar arttığı için acil bir aşıya ihtiyaç vardı. 1950'lerin başında, ilk başarılı aşı ABD'li doktor Jonas Salk tarafından bulundu. Salk, aşıyı 1953'te kendisi ve ailesi üzerinde, bir yıl sonra da Kanada, Finlandiya ve ABD'de 1,6 milyon çocuk üzerinde test etti.
Testlerin sonuçları 12 Nisan 1955'te açıklandı ve Salk'ın inaktif çocuk felci aşısı (IPV) aynı gün ruhsat aldı. 1957'ye gelindiğinde yıllık vaka sayısı 58 binden 5 bin 600'e ve 1961'de ise 161'e düşmüştü.
Aşılama çabalarının evrensel ve düşük maliyetli olması gerektiğini savunan Salk, IPV'yi üretmek için 6 ilaç şirketine lisans vererek formülasyon ya da üretim süreçlerinin bilgisini paylaşmaktan kar elde etmedi.
Salk, IPV'nin patentinin kime ait olduğu sorulduğunda, "İnsanlar diyebilirim. Patent falan yok. Güneşin patentini alabilir misiniz?" yanıtını verdi.
‘Afrika'da çocuk felci görülüyor’
DSÖ Afrika Direktörü Matshidiso Moeti, yaptığı yazılı açıklamada, Afrika'daki çocuk felci vakalarına dikkati çekti. Açıklamada, kıtanın 21 ülkesinde çocuk felci vakası görüldüğü bilgisi paylaşıldı. Çocuk felciyle mücadelenin yetersiz kaldığı belirtilen açıklamada, hastalığın etkilediği ve henüz tıbbi müdahale yapılmayan birçok bölge olduğu kaydedildi.
Türkiye'de 25 yıldır vaka görülmedi
Sağlık Bakanlığınca uygulanan etkin aşılama programı sayesinde Türkiye'de son çocuk felci vakası 1998'de görüldü. Türkiye bu hastalıkla mücadelede dünya genelinde ilk sıralarda yer aldı.
Yüksek İhtisas Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Arzu Dursun 24 Ekim çocuk felci günü kapsamında açıklama yaptı. Dursun, Türkiye'nin çocuk felci aşılama programında çok başarılı bir seviyede olduğunu vurgulayarak, şunları kaydetti: "Türkiye, çocuk felci aşılamasında dünyada örnek gösterilen ülkeler içinde. Ülkemizde ilk aşılama 1963'te yapıldı ancak dünya çapında uygulanan küresel aşılama programına 1989'da dahil olundu. Sağlık Bakanlığınca yürütülen çok etkin aşılama programı sayesinde, Türkiye'de son vaka 1998'de görüldü ve o yıldan bugüne kadar ülkemizde çocuk felci görülmedi. Şu anda Türkiye'de çocuk felci vakası sıfır. Türkiye, bu hastalığı silen dünya genelinde ülkeler arasında ilk sıralarda yer alıyor Bundan dolayı da dünyaya örnek olarak gösteriliyor. 2002'de Türkiye'nin dahil olduğu bir Avrupa bölgesi, DSÖ tarafından çocuk felci açısından temiz bölge ilan edildi.”
‘GÖÇLER RİSK FAKTÖRÜ’
“Hem göçler hem de yoğun seyahatler bulaşıcılık açısından önemli bir risk faktörü.” diyen Dursun, “Çünkü bu virüs sürekli dünyada dolaşıyor. Risk ancak tüm dünyada kimsede virüsün görülmemesiyle ortadan kalkar. Bu da ancak küresel aşılama programının tüm ülkelerde etkin uygulanmasıyla mümkün olabilir." İfadelerini kullandı.
Dursun, çocuk felcinin şu anda Afganistan ve Pakistan'da görüldüğünü, çeşitli ülkelerde tekli vakalar halinde olsa da bu hastalığa rastlandığını, bunun risk faktörü oluşturduğunu söyledi.