Enerji güvenliğimizi komşularımız sağlıyor

Avrupa'daki enerji krizi gözleri Türkiye'nin doğal gaz ithalatına çevirdi. Yakın zamanda Rusya ile TürkAkım 1-2 projeleri ve Azerbaycan ile TANAP projesini devreye alan Türkiye, İran'dan ve LNG yoluyla da deniz aşırı ülkelerden de gaz tedariği sağlıyor. Türkiye bir yandan Doğu Akdeniz'de doğal gaz arama çalışmalarını sürdürürken geçen yıl Karadeniz'deki Sakarya sahasında gaz keşfi de yaptı. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Temmuz 2021 raporuna göre, Türkiye’nin doğal gaz ithalatı temmuzda bir önceki yıla kıyasla yüzde 30.15 oranında artarak 4 milyar 47 milyon metreküp oldu. Bir önceki yılın temmuz ayında 3 milyar 109 milyon metreküp doğal gaz ithal edilmişti. Temmuzda ithal edilen gazın 3 milyar 479 milyon metreküpü boru gazı, 568 milyon metreküpü de LNG olarak sağlandı. Temmuz ayında LNG formunda gaz ithalatı bir önceki yıla göre yüzde 11.80 artarken, boru gazı ile ithalat yüzde 33.74 oranında arttı.

YÜZDE 173 ORANINDA ARTTI

Temmuzda Rusya’nın toplam ithalattaki payı 2 milyar 305 milyon metreküple yüzde 56.97 oldu. Rusya'dan yapılan ithalat geçen yılın aynı ayına göre de yüzde 173 oranında arttı. Doğal gaz ithalatında Rusya'yı 633 milyon metreküple İran izledi. İran’dan yapılan ithalat bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 5 azaldı. En çok gaz ithal edilen üçüncü ülke 568 milyon metreküp ile Cezayir oldu ve Cezayir’den ithalat yaklaşık yüzde 47 arttı. Cezayir’i sırasıyla Azerbaycan takip etti. Türkiye Cezayir'den LNG olarak gaz ithal ediyor. Yılın ilk yedi aylık dönemine baktığımızda Türkiye'nin doğal gaz ithalatı yüzde 34'ten fazla artarak 34.3 milyar metreküpe çıktı. Geçen yılı aynı döneminde bu tutar 25.5 milyar metreküptü. Türkiye yedi aylık dönemde 232 milyon metreküp doğal gaz üretti.

ÖNE ÇIKAN ÜÇ KOMŞUMUZ

Türkiye 2020 yılında ise 48.1 milyar metreküp doğal gaz ithal etti. Türkiye'nin tüketimi ise 47.9 milyar metreküp oldu. Türkiye'nin ürettiği doğal gaz miktarı çok düşük olduğu için bu alanda yüzde 99 orannda ithalata bağımlı bir yapımız var. Bu anlamda Türkiye'nin enerji arz güvenliği kritik önemde. Türkiye'nin komşuları Rusya Federasyonu, Azerbaycan ve İran ise doğal gaz rezervi bakımından dünyada ön sıralarda yer alıyorlar. Rusya bir yandan Kuzey Akım 1 ve 2 projeleri ile Avrupa'ya gaz tedariği sağlarken diğer yandan Batı Hattı, Mavi Akım ve TürkAkım 1 ile Türkiye'nin ihtiyacı olan gazın bir kısmını iletiyor. TürkAkım 2 ise Türkiye üzerinden Balkanlar'a ve Güney Avrupa'ya gaz iletmek için inşa edildi. Yine TANAP ile Azerbaycan da Türkiye'ye gaz tedariği sağlıyor. Hattın Avrupa kısmına yapılan ek ile Azerbaycan da Güney Avrupa ve Balkanlar'a gaz tedariği için yakın zamanda düğmeye bastı. Türkiye, İran'dan ise Doğu Hattı yoluyla gaz tedarik ediyor.

ANA TEDARİKÇİMİZ RUSYA

Türkiye 2020 yılında ithal ettiği gazın yüzde 3'te 2'sinden fazlasını boru hatları yoluyla sağladı. Yaklaşık 3'te 1'lik kısım ise LNG yoluyla sağlandı. 2020 yılında ithal edilen 48.1 milyar metreküp gazın 16.1 milyar metreküpü yani yüzde 34'e yakını Rusya'dan sağlandı. Tablo 1'de görüleceği üzere bu ülkeyi sırasıyla Azerbaycan, Cezayir ve İran izledi.

Yıllar itibarıyla incelediğimizde, 2010'da Türkiye'nin doğal gaz ithalatı 38 milyar metreküp iken Rusya'nın payı yüzde 46 seviyesindeydi. İthalatın 55 milyar metreküp ile zirveye çıktığı 2017 yılında Rusya'nın payı yüzde 52'ye dayanmış durumda. 2013'te ise Rusya'nın payının yüzde 58'e dayandığını görüyoruz. 2017'den sonra ise hem LNG'nin hem de Azerbaycan'ın ithalattaki payı artırılarak Rusya'nın payı yüzde 33'lere kadar çekilmiş durumda. Ancak ilk yedi aylık tutarlara baktığımızda bu yıl Rusya'nın payında bir miktar artış görülebilir.

KONTRAT MESELESİ GÜNDEMDE

Türkiye'nin yeraltında depoladığı doğal gaz stoğu 2020 itibarıyla 2.4 milyar metreküp oldu. Toplam ithalatın yaklaşık yüzde 5'ine denk gelen bu tutar arz güvenliği açısından oldukça az. Türkiye, son yıllarda gaz depolama tesisi yatırımlarını da gündemine aldı. Ancak henüz tamamlanmış bir proje bulunmuyor. Türkiye'nin doğal gaz tedariğinin yüzde 90'ını kamu kurumu olan BOTAŞ sağlıyor. İthalat yetkisinin yüzde 10'luk kısmı ise yedi ayrı özel şirkete verilmiş durumda. Türkiye yakın zamanda vadeli işlemler piyasasına doğal gazı da kattı. Topraklarından boru hatları geçen Türkiye, enerjide HUB'ı olmak isteyor. Bu strateji kapsamında uzmanlar doğal gaz depolamasının önemine işaret ediyorlar. Diğer yandan bu yıl Azerbaycan ile gaz kontratının süresi doldu. Rusya ile yapılan kontrat da aralık ayında dolacak.

SURİYE'DE BARIŞ TÜRKİYE'YE KAZANDIRIR

Rusya ile bu yıl gaz kontratımızın süresi doluyor. Azerbaycan ile olan kontrat ise doldu. Kontratlar için şu aşamada pazarlığın sürdüğünü belirten uzmanlar, “Kontratlar uzatılacak mı? Hangi şartlarda uzatılacak? Hükümetin, Ruslarla olan kontratı uzatacağını düşünüyoruz. Ancak Türkiye kontratları uzatırsa mutlaka re-export hakkını elde etmeli.” uyarısı yaptılar. Türkiye'de fazla tüketim olduğunda gaz arzı sorunu gündeme gelse de tüketimin azaldığı durumlarda kontrata bağlı al veya öde geçerli olduğu için eldeki fazla gazın ihraç edilmesinin önü açılmalı. Bu anlamda enerji uzmanlarının re-export hakkına dikkat çektikleri görülüyor. Son yıllarda spot piyasadaki gaz fiyatları ucuz olduğu için Türkiye, enerji faturasını azaltmak için LNG'ye ağırlık verdi. Ancak son aylarda spot piyasada gaz fiyatları rekor kırıyor. Rusya'dan kontratla alınan gaz ise daha ucuza geliyor. Bu yüzden 2021 yılında boru hattından tedariğe ağırlık verildi. Rusya ile gaz pazarlığında kritik gündem maddelerinden bir ise İdlib. Enerji uzmanları, mevcut statükonun Türkiye'nin aleyhine olduğunu, Suriye ile mutlaka barışın tesis edilmesi gerektiğini söylüyorlar. Mevcut statükonun devam etmesi durumunda Ruslarla gaz pazarlığında taviz verilmesi gerekeceğini belirten uzmanlar, “Bu anlamda Rusların eli güçlü. İdlib'den çıkılmalı ve Esad ile barış sağlanmalı. Bu sayede gaz pazarlığında da istediğimiz fiyatı alabiliriz.” görüşünü dile getiriyorlar.

SURİYE’DE DOĞAL GAZ ÜRETİMİ

Suriye'de de doğal gaz var. Yapılan çalışmalarda Suriye’deki doğal gazın Türkiye ile ortak kullanımı gündeme gelmişti. 2011 öncesi Suriye ile ilişkilerin iyi olduğu dönemde Suriye, Türkiye’ye sınırın sıfır noktasında ortak doğal gazdan elektrik üretim tesisi kurmayı ve Suriye doğal gazının Çukurova ve Gaziantep bölgesinin ihtiyaçları için kullanılmasını önermişti. Bu konuda fizibilite çalışmaları sürerken 2011’de ABD Suriye operasyonunu başlattı. Çalışmalar yarım kaldı. Suriye’de çıkarılacak ve düşük maliyetle Türkiye’ye taşınacak doğal gaz da Türkiye’nin enerji güvenliği açısından önem taşıyor. Suriye ile normalleşme bu projenin devam ettirilmesini sağlayabilir.