Prof. Dr. Hasan Sözbilir anlattı: Fay yasası neden önemli?
Elazığ ve İzmir depremlerinden sonra gündeme gelen ‘Fay Yasası’ ile ilgili Kahramanmaraş depremlerinin yıkıcı sonuçlarına rağmen somut bir adım atılmadı. Yasa çalışmasında yer alan Jeolog Prof. Dr. Hasan Sözbilir, Fay yasasının önemini anlattı
Türkiye’de 24 şehir, 80’i aşkın ilçe, 500’ü aşkın da mahalle fay hattı üzerinde bulunuyor. Bilimsel araştırmalara göre de doğrudan fay hattı üzerinde bulunan yapılar ciddi risk taşıyor. Türkiye’de Fay yasası olmadığı için de fay hattı üzerinde bulunan yapılar ya da yeni inşa edilecek yapılar tartışma konusu. İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Genel Jeoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Sözbilir, fay yasasının hayata geçmesiyle beraber bu bölgelerin yapılaşmaya kapatılıp riskin azaltılması gerektiğini söyledi.
Ülkemizde milyonlarca kişi fay hattı üzerindeki 100 binden fazla binada yaşamını sürdürüyor. Profesör Sözbilir, yasanın meclisten geçmesiyle beraber aktif fayların bulunduğu alanların yapılaşmaya kapatılması gerektiğini belirtti.
YAZILI YASA OLMAYINCA HER ŞEY KARIŞIYOR
Sözbilir şöyle konuştu:
“Özellikle 99 yılında Kocaeli ve Düzce depremlerinde önemli bir fay kırıldı. Yine Kuzey Anadolu fayına bağlı ve o kollar üzerindeki yollar, yapılar, binalar önemli ölçüde hasar gördü. Bu olayın ardından Türkiye'de fayla ilgili sakınım bandı oluşturma durumu başladı. Biz yaklaşık 2000 yılından beri yapılan çalışmalarda ve jeolojik etütlerde bunlara başladık.
“Eğer sizin bir arazinizden ya da arazinizin yakınından bir fay geçiyorsa siz oraya bina yapmadan önce fayı imar haritasına işliyorsunuz. Fayın tehlikesini ortaya koymak için de hendek açıyorsunuz. Fayın içinde belli özellikler saptıyorsunuz. Eğer tehlikeli görüyorsanız fayı yapılaşmaya kapatıyorsunuz. 20 yıldır Türkiye'de bu böyle devam ediyor. Tabii bunun yazılı bir yasası yok. Bundan dolayı da kapatılması gereken faylar bazen açılabiliyor. Açık olması gereken faylar kapatılabiliyor. Ya da bir tane fayın bir kısmını bir ekip çalışıyor kapatıyor. Başka bir kısmını başka bir ekip çalışıyor açıyor. Elde bir yasa bir kanun olmadığı için böyle bir sıkıntı var.”
‘YASA MECLİSTEN GEÇMEZSE SÜREKLİ SIKINTI OLACAK’
AK Parti 2023 Seçim Beyannamesi’nde “Doğal Afetler ve Fay Yasası’nın çıkarılması” vaadine yer verdi. Fakat konuya dair henüz somut bir adım atılmadı. Fay yasasının hükümetin gündeminde olduğunu söyleyen Sözbilir şunları anlattı:
“3 yıl önce bir çalışma yaptık. İçişleri Bakanlığı bize bir görev verdi. Türkiye'deki 5-6 bilim insanına. Biz oturduk pandemi döneminde zoom ortamında yaklaşık 5-6 ay boyunca her gün çalışarak bu fay yasasının taslağını oluşturduk. Onu İçişleri Bakanlığına sunduk. Aslında şu anda devletimiz de bu konu üzerinde çalışıyor. Yani bu yasa meclisten geçmediği sürece fay ile ilgili problem Türkiye'de sürekli sıkıntı yaratacaktır diye düşünüyorum.”
FAY YASASI NEDİR NE DEĞİLDİR?
Sözbilir, fay yasasının ne işe yaradığını örneklerle açıkladı:
“Şimdi bir bölgede bir deprem olduğunda bir fay kırıldığında o fay yeryüzüne girip yeri parçalıyor. Yeryüzünü parçaladığı anda bu altı ve üstü deprem demek. Yani can ve mal kaybının başladığı an fay yeryüzünü kırdığı zaman. Dünya ölçeğinde şu yapılıyor; eğer o fay yakın gelecekte aynı yeri kullanarak deprem üretecekse bir şekilde yapılaşmaya kapatılıyor ve o fay tanımlanıyor. Hangi standartlarda kapatılacak ve ne kadar kapatılacak? Kaç metre olacak onlarla ilgili dünyada yasalar geliştirilmiş ve yönetmelikler, yönergeler var. Türkiye'de henüz bu tam oturmuş değil yani fay yasası bu demek aslında. Bir deprem olduğunda zeminle ilgili problem başka bir şey. Yani zeminin sıvılaşma tehlikesi varsa ya da işte gelen sismik dalgayı daha büyütüyorsa, titreşim periyodunu değiştiriyorsa o başka bir problem.
“Eğer biz depremden önce zeminin sismik dalgasını çözersek ona göre de bina yaptığımızda problemi çözüyoruz. Eğer fay yeryüzünü kıracaksa orada fiziksel bir hareket gerçekleşiyor. Mesela 6 Şubat depreminde 7,5 metrede bir hareket gerçekleşti. Yani hangi yapı olursa olsun üzerinde durma şansınız yok. Dolayısıyla fayın üstünü kapatmamız gerekiyor. Ama hangi fayın üstü kapatılmalı sorusunun yanıtı henüz Türkiye'de verilmedi.”
‘FAYLA İLGİLİ PROBLEMİ ÇÖZECEK’
Fay yasasının ne işe yaradığını detaylandıran Sözbilir şöyle konuştu:
“Fay yasasının bir standarda bağlanması aslında riski azaltma çalışmalarına katkıda bulunuyor. Yani yakın gelecekte kırılma ihtimali olan fayların üstünü yapılaşmaya kapatıp, üzerindeki yapı stoğunu da tabii ki belli bir şekilde daha dirençli hale getirebilirsek deprem sırasında fayın fiziksel hareketinden kaynaklanan problemi çözmüş oluyoruz. Oradaki riski azaltmış oluyoruz. Dediğim gibi fay dışındaki zeminle ilgili problem bambaşka bir problem binanın kendisiyle ilgili problem bambaşka bir problem. Yani deprem sırasında fay zemin ve bina ile ilişkili riskler devreye giriyor. Fay yasası fayla ilgili olan problemi çözen bir yasa.”