Fransa-ABD ilişkilerinde ‘Rafale’ krizi
Fransa, Rafale savaş uçaklarının satışında bazı zorluklar yaşıyor. Bu yılın başlarında imzalanan bir anlaşmanın ardından Mısır’a 30 Rafale satışı tamamlanma sürecinde. Yakın zamanda da Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)’ne 80 Rafale uçağı tedarik etmek için bir sözleşme imzalandı.
Ayrıca Yunanistan, Hindistan ve Katar da Rafale edinen ülkeler arasında.
Rafale’yi ilk satın alan ülke Mısır olmuştu. 2015 yılında, zamanın Fransız Savunma Bakanı Kahire’yi ziyaret etmiş ve 24 adet Rafale için 5,2 milyar avroluk bir anlaşma imzalamıştı. Anlaşma, Batılı ülkeler tarafından geniş çapta eleştirilmişti ve Fransa, “insan hakları ihlalleriyle suçlanan bir ülkeye” savaş uçağı sattığı için çeşitli tepkilere maruz kalmıştı.
Bu anlaşmayla ilgili daha ilgi çekici bir gelişme de Mısır’ın 24 savaş uçağına ek olarak 12 Rafale daha satın alma olasılığını içermesiydi. Bu seçenek 2015 sözleşmesine dâhil edildi. Bu ek 12 uçağın teslimatının ABD tarafından durdurulduğu bildirildi.
ABD ENGELLEDİ
Fransız gazete La Tribune’e göre, Kahire ve Paris arasında Mısır’a 12 Rafale satmak için yapılan bir sözleşme, ABD’nin, savaş uçağının parçası olan bir seyir füzesi bileşenini ihraç etmeyi reddetmesi nedeniyle durdurulmuştu.
Gazete tarafından aktarılan bilgiye göre satıştaki gecikme, Mısır’daki istikrarsız ekonomik durum nedeniyle geçmişte olduğu gibi bir finansman sorunu değil, ABD’nin sağladığı SCALP füzelerinin eksikliğinden kaynaklandı. Mısırlılar, bu gelişmiş SCALP füzeleri olmadan uçağı satın almak konusunda isteksizdiler. Ayrıca Fransa’nın, ABD’nin isteksizliğine rağmen SCALP füzelerinin Mısır’a transferini onayladığını haberde vurgulandı. ABD daha sonra bu 12 ek savaşçının tedarikini engelledi.
‘ABD’NİN İNSAFINA KALDIK’
Fransız savaş uçağı Mirage 2000’in “MICA orta menzilli” ve “Magic II havadan havaya füze” gibi eski silahları Fransa’da geliştirilmiş olsa da Rafale’nin SCALP füzesi ve “Meteor -havadan havaya füze” gibi yeni nesil silahları, daha büyük programların bir parçası olarak diğer ülkelerde geliştirildi. Uzmanlar bunun herhangi bir Avrupa ülkesinin nispeten mütevazı savunma sektörünün savaş uçağı üretmesini zorlaştıran karmaşıklıklarından kaynaklandığını vurguluyor.
Rafale, diğer Avrupa ülkelerine ek olarak ABD’den gelen girdilere önemli ölçüde bağımlı. Fransa Savunma Bakanı Florence Parly bu konuyla ilgili şunları söylüyor: “Ekipmanımız söz konusu olduğunda, Amerikalıların insafına kalmış durumdayız.”
Uçağın yedek güç ünitesi, aydınlatma sistemleri, yakıt püskürtme sistemi, tekerlek fren ve fren kontrolleri, dönüştürücüleri, elektro-optik ve pasif elektronik bileşenleri, kabin sistemi, sızdırmaz yakıt tankı, korozyon inhibitörleri ve çeşitli mekanik-elektrik güç sistemlerinin tümü Amerikan şirketleri tarafından temin ediliyor. Bu da ABD’nin izni olmadan Fransa’nın bu uçakları istediği gibi satmasına engel oluyor.
FRANSA YILDI…
Tüm bu ‘bağımlılık’ Fransız tarafta bir yılgınlık yaratmıştı ve 2018’de Fransız Savunma Bakanı, Ulusal Meclis Komitesinde şu açıklamayı yapmıştı:
“Washington, Amerikan seyir füzesi bileşeni için sertifika vermediği için Mısır’a daha fazla Rafale avcı uçağının satışını engelledi. Fransa, Fransız askeri ihracatı için ABD onayına olan güvenini en aza indirmeyi hedefliyor.”
Komiteye ayrıca, Fransız silahlı kuvvetlerinin, ekonomi ve maliye bakanlıklarının, bir kamu ihalesiyle ulusal ve Avrupa mevzuatını izleyen hükümetler arası bir silah anlaşması için model olarak kullanılabilecek bir çerçeve anlaşma hazırladığı konusunda da bilgilendirildi. Bunun Fransa’nın Amerikalıların yoğun gözetiminden kaçmasına yardımcı olacağına inanılıyordu.
MACRON’UN ÇABASI
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Nisan 2018’de Washington’a yaptığı ziyaret sırasında, o zamanki Amerikalı mevkidaşı Donald Trump’ı füze bileşeni için izin vermesi için ikna etmeye çalıştığı bildirildi. Ancak bir ilerleme sağlanamadı.
Üretici firma Dassault Aviation’ın CEO’su Eric Trappier, Rafale anlaşmasıyla ilgili olarak, SCALP füzelerini Mısır’a satmadan önce, Fransız hükümetinin ABD’den onay alması gerektiğini söyledi ve ekledi “Uzun menzilli silahın işlev görme yeteneği, ABD’den temin edilen belirli parçalara bağlı.”
Geçmişte Fransa’nın Mısır ve BAE gibi Orta Doğu ülkelerine silah satışı konusunda ABD ve Fransa arasında bir anlaşmazlık vardı. ABD, daha önce 2013’te gözetim uyduları inşa etmek için gereken Fransız bileşenlerini BAE’ye transfer etmeyi reddetmişti.
Uluslararası Silah Ticareti Düzenlemeleri (ITAR), ABD ulusal güvenliğini korumak ve ABD dış politika hedeflerini ilerletmek için savunma ve askeri teknolojilerin ihracatını kısıtlayan ve kontrol eden ABD düzenlemesidir. Ancak, SCALP füze meselesi de dâhil olmak üzere ABD’nin müttefiklerine ve rakiplerine karşı kullanıldığına inanılıyor.
ABD, Avustralya ve İngiltere ile oluşturduğu AUKUS ittifakı ile Fransa’nın sert tepkisini çekmişti. Her ne kadar Biden, Macron’u ikna etmiş gibi görünse de Fransa kamuoyunda tepkilerin devam etmesi, ABD-Fransa ilişkilerinin ciddi sıkıntıda olduğunu gösteriyor.