Gezeravcı’nın sağlığı nasıl etkilenecek?

Emekli Hava Albay, psikiyatrist Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç, uzaya kısa süreli gidişlerde astronotlarda kalıcı hiçbir sağlık sorunu olmadığını söyledi. Aynı zamanda Havacılık ve Uzay Derneği Yönetim Kurulu Başkanı olan Çetingüç, Türk Astronot Alper Gezeravcı’nın yeryüzüne dönüşünde, yer çekimine yeniden maruz kalmasından dolayı denge sorunu yaşayacağını söyledi. Bu nedenle uzay insanları, dünyaya indiklerinde kapsülden kucakta alınıp tekerlekli sandalye veya sedye üzerinde bir araca bindirilerek hastaneye götürülüyor. Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç’ün sorularımıza verdiği yanıtları sunuyoruz...

UZAY TUTMASI BİLE OLMADI

• Gezeravcı açısından beklenen bir sağlık sorunu var mı?

Uzaya kısa süreli gidişlerde kalıcı hiçbir sorun olmuyor, en büyük sorun, olursa uzay tutması dediğimiz şey. Yer çekimsizlik kaynaklı bir problem. Kulağımızdaki Vestibüler sistem dediğimiz denge organı, yer çekimiyle çalışır. Algılar üretir ve bilincimize gönderir. Gözünüz kapalı, etraf karanlık bile olsa, şu anda sağ tarafına yatmaktasın, oturmaktasın, sırt üstü yakmaktasın gibi bize pozisyon algımızı verir. Yer çekiminin olmadığı ortamlarda Vestibüler sistem devre dışı kalıyor. O zaman insan burası neresi, ben şu anda ayakta mıyım, oturuyor muyum, bunu fark edemiyor. Bir şaşkınlığa düşüyor insan ve bu bulantı refleksini uyandırıyor. Uzaya gidişte, ilk saatlerde ve ilk günlerde müthiş kusmalar oluyor. Nakavt olur insan. O ilk uzay istasyonundaki karşılama seremonisi sırasında, eyvah dedim, Gezeravcı inşallah kusmaz. Kusmadı, bu çok güzel.

‘UZAYDAN DÖNÜŞ SENDROMU’

• Dönüşte de sadece bir denge sorunu mu oluyor?

Gezeravcı birkaç gün ‘uzaydan dönüş sendromu’ yaşayacak. 15-16 gündür vücudu o yer çekimsizlik etkisinden kurtulup yine yer çekimine maruz kalacak. Bundan dolayı o beynimizdeki denge organı şaşkınlığa düşüyor. Uzaydan dünyaya inenleri kucaklarına alır, sedye gibi bir şeyde taşırlar. Kapsülden alıp bir araca bindirirler, hastaneye götürürler. Yürüyemez, dengesi bozulur, düşer ama onlar çabuk intibak eder. Çok sağlıklı insanlar, çok güzel seçimlerden geçmiş insanlar.

İkinci sorun, uzay istasyonunda kan dolaşımı bozulur. Ayakta durduğunuz zaman ne oluyor? Bir G (graviti- yer çekimi) kuvvetiyle vücudumuzdaki kan dokusu aşağılara doğru çekilmek ister, baştan ayağa doğru. Kalp de bunu pompalayarak beynimize gönderir ama eğilim kanın aşağılara doğru gitmesidir. Yer çekimsiz ortamlarda ise kan hem alt organlarda hem üst organlarda eşit basınç altında oluyor. O zaman da yüzde, gözde bir şişme oluyor. Alper Gezeravcı’nın yüzünde bir şişlik olduğunu fark etmişsinizdir.

Buna benzer sorunlar olacak ilk günlerde ve bunlar tahammül edilebilir şeyler. Eğer kişide uzay tutması olmuyorsa, ciddi bir bedensel sağlık sorunu da olmaz. Uzay tutmasını, pilotlar genelde yaşamıyor. Amerikalılar da Ruslar da çoğunlukla savaş pilotlarını yollamışlar uzaya ilk başlarda. Çünkü onlar alışkın uçağın takla atmalarına, dönmelerine. Ben öyle bir göreve talip olmam!

UZAYDA ENFEKSİYON CİDDİ SORUNLAR OLABİLİR

• Uzun vadeli kalışlarda ne oluyor?

Valeri Polyakov var, Rus kozmonot, İnsanlık tarihinde uzayda en uzun süre kalan kişi. Hiç kesintisiz olarak 426 gün 18 saat kaldı uzayda. Şimdi başka bir Rus kozmonot onun rekorunu kırıyor galiba şu sıralarda. Bu rekor kalışlarda yavaş yavaş bedensel bazı bozulmalar oluyor. Dış basıncın azalmasından dolayı gözde genişlemeler oluyor. Bağışıklık sistemi zayıflamaya başlıyor. Orada mikrobik bir hastalığa tutulsa ki çok iyi sterilize edilmiştir orası, ayrıca uzayda mikrop yok bildiğimiz kadarıyla, virüs vesaire yok ama dünyadan getirilen şeylerle gelme ihtimali var. Enfeksiyon hastalıkları olduğu zaman ciddi sorunlar olabilir uzun kalışlarda.

• Görüldü mü 1960’lardan bu yana?

Bilinen tıbbi bir sorun yok. Ayrıca kalıcı vücut sorunları, uzayda en uzun süre kalan Valeri Polyakov’da bile olmadı.

EN BÜYÜK SORUN RADYASYON

• Uzayda uzun kalışlarda en büyük sorun radyasyon mu?

Evet, hayatı tehdit eden bu. Uzun kalışlar vücut çalışmasını biraz bozuyor, kansızlık yapabiliyor, görme bozukluğu olabiliyor ama sonuçta öldürücü değil. Ama radyasyon öldürücü. O korunaklı giysiler veya uzay aracının özel yapılmış duvarları olmasa o radyasyon, mesela Mars'ta, Ay’da, anında beyni, kan hücrelerini bozarak kanserlere yol açar. Birkaç gün dayanmak bile mümkün değil.

• Hiroşima gibi mi?

Doğrudan maruz kalırsa evet, Hiroşima gibi, cilt yanıkları da olur. Uzay yürüyüşünde astronotlar, görüyorsunuz, robot gibi bir elbise kuşanıyorlar. Sırtlarında da oksijen tüpleri, su vesaire, uzay aracının dışarıdan tamiratını falan yapıyorlar. O elbisenin ağırlığı 145 kilo civarında, o kadar ağır. Radyasyon süzücü, soğuktan koruyucu birçok tabakaları var. O elbise olmasa anında soğuktan ölür, orada sıcaklık eksi 100 küsür derece. Dış basınç sıfır, o da öldürücüdür.

YAŞAM SÜRELERİ ORTALAMADAN DAHA KISA DEĞİL

• Gidip dönenlerde de standartlar dışı kanser vakalarına rastlanmadığını yazmıştınız bir yazınızda.

Doğru. Havacılık ve Uzay Psikolojisi başlıklı bir kitap yazmıştım. Bir ansiklopedi gibi, başvuru kitabıdır, 1200 sayfa. Meraklı olan insanlar ilgilendikleri bölüme bakabilir… O kitapta yazdım. 650 civarında insan gitti geldi uzaya. Bunların ölüm nedenleri nedir, yaşam süreleri nedir diye erişebildiğim yerlerden tarama yaptım. Ay’a inen 12 astronot var, 80-90 uzaya gitmiş astronot var. Astronotların yaşam süresi genel ortalamadan daha kısa değil.