Hekimime soruyorum! Konuşmayı engelleyen hastalık: Afazi
Nörolojik sistemi ilgilendiren bir sayrılıktan söz edeceğiz. Bu sayrılık afazidir. Afazi, beyin kanaması ya da inme (felç) gibi serebrovasküler rahatsızlıklar sonucu beynin konuşma bölümünde gelen hasara verilen isimdir
Beynin konuşma merkezinde oluşan Afazi, bireylerde konuşma bozukluğu, algıda ve verilen cevaplarda tutarsızlık ve iletişim problemleri gibi sorunlar meydana getirir. Afazi rahatsızlığı olan bireylerde %45 gibi bir oranda iyileşme görülebilir. Gerekli iyileştirme süreçleri ve multidisipliner bir yaklaşımla hastalar yeniden eski yaşam kalitesini yakalayabilir.
Afazi beynin sol lobunda yer alan konuşma alanının bir ya da birden fazla kısmının hasar görmesi ile meydana gelir. Beyne giden damarlarda tıkanma veya havale gibi nedenlerle yetersiz oksijen ve glikoz alımı yaşayan beyin loblarında hasar meydana gelir. Beyinde gelişen bu hasarın görülme ve yayılma noktalarına göre farklı afazi türleri vardır.
BAŞLICA BELİRTİSİ ADLANDIRMA SORUNU
Afazi’de tanı ve teşhis kısmı nörolojik muayene ile gerçekleşir. Hastanın öyküsü, yakınlarının bilgilendirilmesi ve gerekli testlerin uygulanması sonucu hastaya afazi tanısı konulur. Afazi, inme (felç) geçiren hastaların yaklaşık olarak %30’unda görülmektedir. İletişim ve algı problemleri, terapi ile yüzde yüze yakın iyileşme gösterse de erken dönem bulguların takip ve teşhisi oldukça önemlidir. Afazi belirti ve bulguları şu şekilde sıralanabilir:
Cisim ve olayları adlandırma konusunda sorun:
Hasta o an görüş alanında olan veya kendisine sorulan bir cismin ismini hatırlayamaz veya söyleyemez. Ya da meydana gelen durumları ifade edecek doğru tanımı bulamaz.
Konuşmada güçlük:
Dil ve konuşma merkezlerinde meydana gelen hasar sonucu tekrarlayamama, hızlı ve akıcı cümle kuramama gibi sorunlar yaşanır. Hasta bir cümleyi normalde kurması gereken zaman diliminden daha uzun sürede ancak kurabilir.
Okuma ve yazmada güçlük:
Beynin hem konuşma hem de temel öğrenme becerilerinden sorumlu merkezlerinin hasar gördüğü afazi türlerinde meydana gelir. Afazi yaşayan bireyler kendilerine verilen kâğıttaki yazıları okuyamayabilir veya kendisine söylenen cümleleri yazamayabilirler.
Konuşurken uygun olmayan kelime seçimi:
Tutarsız ve yanlış kelime seçimleri de afazi hastalığının en önemli bulgu ve belirtileri arasında yer almaktadır.
Odaklanma ve hafıza sorunları:
Afazi, nörolojik kaynaklı bir hastalık olduğu için sadece konuşma değil zihinsel aktivitelerde yaşanan sorunlar da görülebilir. Aynı anda iki eylemi birden gerçekleştirememe: Daha önceden rahatlıkla bir arada yapılan aktivitelerin yaşanan beyin lezyonları sonucu gerçekleştirilemez hale gelmesi durumudur ve afazi hastalarında görülebilir.
KENDİLİĞİNDEN GEÇER Mİ?
Kimi afazi türleri kendiliğinden iyileşerek zamanla kaybolabilir. Ancak bu hastaların da gerekli nörolojik ve fiziksel muayene ve kontrolleri düzenli olarak yapılmalıdır. Dil ve konuşma merkezlerinde meydana gelen lezyona göre farklı afazi sağaltım yaklaşımları vardır. Etkinliği ispatlanmış olan sağaltım türleri hastanın yaşadığı afazi türüne göre uygulanır. Hastanın gerçekleştireceği dil ve konuşma egzersizlerinin sadece sağaltım ortamında değil evde de uygulanması gerekebilir. Afazi hastalığının tek başına görülmesi çok düşük bir orana sahiptir. Afazi ile beraber vücudun farklı bölge ve işlevlerinde farklı disfonksiyonlar gelişebilir.
AFAZİ’YE EŞLİK EDERLER
Afazi ile birlikte görülebilen bazı sağlık sorunları şunlardır: Hemipleji: İnme (strok) hastalarında afazi ile beraber genellikle görülen bir problemdir. Kısmi inme hali olarak tanımlanan hemiplejide hastalar tüm kaslarını koordineli olarak kullanamazlar. Hemianopsi: Felç geçiren bireylerde meydana gelebilen yarı görüş kaybına verilen isimdir. Bu hastalar genellikle vücudun inmeden etkilenen tarafını göremezler ancak sağlam tarafa dair görme yetilerini korurlar. Apraksi: Hastanın normalde yaşantısında gerçekleştirdiği günlük hareketleri gerçekleştirememesi durumuna verilen isimdir. Hasta, kıyafetlerini çıkarıp giyemez veya bir şeyler yiyip içmede sorun yaşayabilir. Hareketlerini bilinçli olarak değil içgüdüsel olarak gerçekleştirir. Epilepsi: Beyinde oluşan hasar sonucu bireyde nöromuskuler sorunlar meydana gelebilir. Ani kas kasılmaları, nöbetler ve bilinç kaybı oluşabilir.
Tüm bu problemlerden dolayı nörolojik takip ve kontrollerde hasta öyküsü önem taşır. Afazi hastalığı konuşmada ve iletişimde meydana gelen nörolojik bir bozukluktur ve tedavi süresi her hasta için değişkenlik gösterebilir. Afazi nedir sorusu kısaca bu şekilde yanıtlanabilir. Afazinin türüne ve bireyde meydana gelen konuşma bozukluğuna göre farklı tedavi süreçleri ve tedavi yöntemleri gelişebilir. Ancak erken müdahale ve yoğun sağaltım süreci tüm bu problemlerin en az hasarla atlatılmasını sağlayabilir. Afazi hastalığı iç ve dış pek çok etkene bağlı olarak tedavi edilir. Hastadan kaynaklı ve bireyi destekleyen aile kaynaklı etkenler, süreci hızlandırabilir veya aksatabilir. Hastanın iyileşeceğine dair inancı, hastanın yaşı ve genel sağlık durumu, beyin hasarının yaygınlığı, hastanın ve yakınlarının sosyal ve kültürel durumu sağaltım sürecinin seyrini değiştirebilir.
AFAZİ’NİN BİNBİR HALİ
Afazi hastalığının türlerini şu şekilde sıralanabilir:
Broca Afazisi:
Broca afazisinde iletişimin anlama kısmı bozulmamasına rağmen cevap verme kısmı bozulur. Yani broca afazisi yaşayan biri anlar ama doğru cevap veremez veya uygun kelimeyi üretemez.
Global Afazi:
Total afazi de denilen global afazi hastalığında beynin sadece cevap verme alanı değil, konuşma, anlama, tekrarlama, anlamlandırma, okuma ve yazma gibi beceri alanları da hasar görmüştür.
Wernicke Afazisi:
Akıcı afazi olarak da bilinen bir afazi hastalığı türüdür. Wernicke Korsakoff sendromu ile ilintili gelişen bu afazi türünde beynin görme ve işitme alanlarından kaynaklı lezyonlar algılamada ve konuşmada problemler yaratır. Dolayısıyla dil ve konuşma alanında tam olarak işlenemeyen bilgiler, kelimelere dönüşemez ve konuşma bozukluğu meydana gelir.
Kondüksiyon Afazisi:
Bu afazi türünde hasta söylenen kelime ve cümleleri tekrarlayamaz. Diğer dil ve konuşma alanları ise çok az bozulmuş veya hiç bozulmamıştır. Kondüksiyon afazisi yaşayan bir hasta yönergeleri anlayabilir; konuşabilir ve bir kâğıtta yazan cümleleri okuyabilir.
Anomik Afazi:
Bu afazi türünde hastalar akıcı ve anlaşılır bir şekilde konuşabilir. Algılama sorunu yaşamazlar ancak cisimleri isimlendiremez veya kullanmak istedikleri kelimeleri hatırlamakta güçlük çekerler. Bu sebeple yazılı ve sözlü iletişimde zorluk çekerler.
Transkortikal Afazi:
Dil alanı ve kavrama alanı arasındaki bağlantının bozulması sonucu meydana gelen afazi türüdür. Semptomları Wernicke afazisine benzer ancak transkortikal afazide hastalar tekrarlama kabiliyetini korurlar. Sesli okuma, yazma ve anlama alanları hasar görmüştür. Transkortikal afazide bireyler, insanların kendine ne söylediğini anlayamazlar.