İliç’te uranyum ve toryum da saptandı
Yerbilimci Dr. Atabey, İliç maden sahasında halk sağlığını tehdit eden kirlilik etkenlerini Aydınlık’a anlattı. Dr. Atabey, şirketin elindeki ruhsatta altın, gümüş ve bakırla birlikte ‘cıva’ yazıldığına dikkat çekti.
Jeoloji mühendisi Dr. Eşref Atabey, İliç’teki Çöpler altın madeni sahasında, siyanürle birlikte toksik (zehirli) olan cıva, arsenik, radyoaktif uranyum ile kanserojen asbest tehlikesi olduğunu söyledi. Atabey, asit maden drenajı ve ağır metal kirliliğinin bir halk sağlığı sorunu olduğunu belirtti. Aynı zamanda tıbbi jeoloji uzmanı olan Dr. Atabey, siyanürün hem toprakta hem suda hem de havada, toksik elementleri zehirli hale getirdiğini vurguladı. Atabey şöyle konuştu: “Siyanürün zehirli yönü var. Asidik ortamda hidrojen siyanürün anında havaya karışması ve bunun solunmasıyla zararı olabilir. İkincisi, siyanür içeren atık suların dere sularına, drenaj ağı vasıtasıyla hemen yanındaki Karasu Nehri’ne karışması sonucu siyanür, su içinde ‘siyanojen klorür’ gazına dönüşebilir. Suda oldukça yüksek oranda çözünen siyanojen klorür gazı çok zehirlidir. “Onun dışında siyanürün toprağa çok büyük zararı var. Biraz önce saydığım elementleri bileşik yapar ve hareketli hale getirir. Toprakta hareketsiz iken bitki kökleri tarafından emilmeyen zararlı elementler, hareketli hale gelince daha çok emilir, havaya da karışır. Ondan dolayı oradaki ağır metaller önemli.”
‘ASİT MADEN DRENAJINA DÖNÜŞEBİLİYOR’
İliç altın madeninde, işletme sırasında cevherli kayaçların yerinden sökülerek kırılıp, küçük tane boyutlarına indirgendiğini, daha sonra siyanür başta olmak üzere birtakım kimyasallarla altını alma işlemleri uygulandığını anlatan Dr. Atabey, atıkların yer altı sularını nasıl etkilediğini de şöyle ifade etti: “Pasa denen kırıntılar ve tozlar, yağacak bir yağmurda yüzeyleri yıkanarak asit maden drenajına dönüşebilmektedir. Maden alanlarındaki sülfürce zengin minerallerin bozulması sonucunda yer altı sularında oksitlenme, yüksek sülfat derişimi, asidik ortam, iz elementlerden nikel, kurşun, çinko, bakır, arsenik ve kadmiyum artışı olabilir.”
‘İKİNCİ KAPASİTE ARTIŞ RAPORUNDA YER ALIYOR’
Toryum ve uranyum saptandığı, Kanadalı Anagold firmasının, 11 Mart 2021 tarihli, Çöpler Madeni İkinci Kapasite Artışı ve Flotasyon Tesisi Projesi Nihai ÇED Raporu’nda yer alıyor. Dr. Atabey raporda yer alan ve cevher numuneleri analiziyle açığa çıktığı belirtilen elementleri şöyle sıraladı: Molibden, Cıva, Çinko, Kurşun, Uranyum, Toryum, Arsenik, Kadmiyum, Antimon, Bakır, Bizmut, Mangan, Indiyum, Kükürt, Selenyum, Tellür, Altın, Gümüş, Molibden.” Dr. Atabey, “Bu elementler arasında arsenik, kurşun ve cıva toksik, uranyum ve toryum radyoaktif bir element. Hepsi kanserojen bunların” dedi.
ASBESTE DİKKAT
Bir başka kanserojen madde, çıkarılması, taşınması, ticareti, kullanımı 2013 yılında tamamen yasaklanmış olan asbest. Dr. Atabey, maden ruhsat alanı içinde kalan İliç’in güneydoğu bölümünde, Yakuplu köyü civarında lif uzunlukları 1-20 mm arasında değişen ‘krizotil asbest’ damarları olduğunu belirtti. Dr. Atabey, “Yine şu an üretim yapılan sahada, plütonik kayaç-mermer sınırında tremolit ve aktinolit asbest mineralleri tespit edilmişti. Asbestin işletme sırasında çalışanlara zararı olabilir. Tozları çevreye yayılabilir, oradaki ilçe halkı zarar görebilir” dedi. Yakuplu köyü de mi Anagold grubunun sahası? Dr. Atabey şöyle yanıtlıyor: “Evet, ruhsatı orada da var o şirketin. O yöre tamamen Fırat'a, Karasu'ya kadar ruhsatlı. 17 bin 500 hektarlık bir alan. 175 milyon metrekare yapar.”
‘CIVAYA RUHSATTA NEDEN YER VERİLDİ?’
Dr. Atabey, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı-MAPEG tarafından şirkete verilen ve yürürlük tarihi 6 Aralık 1986 olan, 40 yıl süreyle geçerli ruhsatta, altın, gümüş ve bakırla birlikte cıva üretimine de izin verildiğini söyledi. Dr. Atabey, ruhsatta cıvaya neden yer verildiğinin bir soru işareti olduğunu söyledi. Dr. Atabey, en tehlikeli ağır metallerden biri olan cıvanın üretimini, ithalatını ve ihracatını yasaklayan, bunlara ilişkin atıkları etkin bir şekilde bertaraf etme şartı getiren uluslararası sözleşmeye Türkiye’nin de taraf olduğunu anımsattı. Cıva ve Kadmium, çevre yasa ve yönetmeliklerinde de “Çok Tehlikeli Maddeler” listesinde yer alıyor. Suya karışan cıva, bakteriler ve mikroorganizmalarca metil cıvaya dönüştürülüyor ve besin zincirine karışıyor. 1986’da verilen bu ruhsat, Anagold Madencilik şirketini nasıl yetkilendiriyordu? Dr. Atabey sorumuzu şöyle yanıtladı:
“Anadolu Mineral diye bir grup vardı, ona verilmiş. Maden şirketleri durmadan el değiştirir. Başlayan şirket sonuna kadar gitmez, alırlar izinleri, ruhsatları, ondan sonra durmadan isim değiştirirler. Divriği’de bir maden var, 6-7 defa el değiştirmiş. İsim değiştirmeden dolayı ayrıca ÇED raporu istenmez. Bütün hakları olduğu gibi yeni alana devredilir, böyle de bir kolaylık var!”