İlk dört madde, vatandaşlık tanımı ve temel ilkeler! Anayasa Uzlaşma Komisyonu’nda kim ne önerdi?

AK Parti listelerinden Meclis’e taşınan Hür Dava Partisi (HÜDAPAR) Genel Başkanı Zekeriya Yapıcıoğlu’nun dördüncü madde çıkışı anayasa tartışmalarını ısıttı. AK Parti, MHP, CHP ve İYİ Parti HÜDAPAR’a karşı çıkarken DEM Parti yorum yapmadı.

Her Yeni Anayasa polemiğinde gündeme gelen ilk dört madde, 24. Dönemde Cemil Çiçek başkanlığında 60 maddede mutabakata varılan Anayasa Uzlaşma Komisyonunda da masaya yatırılmıştı. Tutanakları ve taslağı açtık. İlk dört madde, vatandaşlık tanımı, genel hükümler ve temel ilkeler gibi anayasa tartışmasının kilit noktalarına dair ‘kim ne öneriyor’ inceledik.

Bugün söylemleri farklı olsa da o dönem AK Parti’nin dördüncü maddeden “değiştirilemez” hükmünü kaldırarak, “Cumhuriyetin Nitelikleri” bölümünden “Atatürk milliyetçiliği” nitelemesini çıkardığı görülüyor. CHP vatandaşlık tanımına yeni tarif getiriyor. Anlaşma sağlanamadığı için ilk dört maddenin değiştirilmesine karşı çıkıyor. MHP, bugünkü çizgisini o gün de sergilerken, DEM Parti tekliflerinde “Türk”, “Türk milleti”, “Atatürk milliyetçiliği” ve “bölünmez bütünlük” kavramlarını kullanmıyor. Özerkliğe yasal zemin istiyor. İkinci resmi dil öneriyor.

172 MADDE YAZILDI 60’NDA UZLAŞILDI

19 Ekim 2011’de çalışmaya başlayan komisyonda AK Parti, CHP, MHP ve Barış ve Demokrasi Partisi (bugünkü DEM Parti) yer almıştı. Her parti üçer üyeyle temsil edilmiş, 172 madde kaleme alınmış, bunların 60’ında mutabakat sağlanmıştı. 15 bin sayfa tutanağa işlenen süreç, partilerin her maddeye ilişkin önerilerini masaya getirmesi ve üzerinde görüş beyan etmesi ile ilerlemişti. Maddelerde oy birliği ile uzlaşı aranmıştı. 7 Haziran 2015 seçimleriyle 24. Dönem Anayasa Uzlaşma Komisyonu çalışmaları sonraki döneme devrolmuştu. Kısa geçilen 25. Dönemin ardından 26. Dönemde sürdürülmesi denenmiş, 2016’da “Başkanlık Sistemi” tartışmaları nedeniyle masa dağılmıştı.

Çalışmalar sırasında bugünkü İYİ Parti, MHP’nin içinde, Gelecek Partisi ve DEVA Partisi ise AK Parti’nin içinde yer alıyordu. O günden bugüne kırılma denilebilecek önemli olaylar ve AK Parti ile CHP’de dönüşümler yaşansa da 24. Dönem Anayasa Uzlaşma Komisyonu çalışmaları Yeni Anayasa yapım sürecinde temel olarak görülüyor.

BAŞLANGIÇ BÖLÜMÜNDE UZLAŞI YOK

24.Dönem Anayasa Uzlaşma Komisyonu’nda tüm partiler Anayasa’nın Başlangıç bölümünün değişmesini öneriyor. Uzlaşmanın sağlanamadığı konuda MHP ve CHP mevcut metne benzer metinler, AK Parti kısmen farklı, DEM Parti ise tamamen farklı bir metin dile getiriyor.

AK Parti’nin önerisi şöyle:

Herkesin insan haysiyetinden kaynaklanan evrensel hak ve hürriyetlere sahip olduğu inancıyla her türlü ayrımcılığı reddeden, kültürel zenginliğimizin kaynağı olan etnik ve dini farlılıklarımıza saygı duyarak müşterek tarihimiz ve değerlerimiz etrafında birlikte yaşama arzusuyla hareket eden biz Türk Milleti; demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğüne dayanan bu Anayasayı egemen irademizin ifadesi olarak kabul ve ilan ederiz.

‘ETNİK, DİNİ VE DİLSEL KİMLİKLERDEN OLUŞAN BİZ’

DEM Parti’nin ise şu şekilde:

“Türkler, Kürtler, Araplar, Çerkezler, Lazlar, Ermeniler ile diğer tüm etnik, dini ve dilsel kimliklerden oluşan biz Türkiye Halkı,

“Bütün bireylerin ve halkların, evrensel insan hak ve özgürlüklerine sahip olduğu inancını taşıyoruz. Irk, dil, din, mezhep, cinsiyet, cinsel yönelim, etnik köken ve benzeri hiçbir ayrım yapmaksızın herkesin eşit olduğunu kabul ediyoruz. Türkiye’de yaşayan tüm farklı kimlikler, kültürler, diller ve inançlar bu anayasanın güvencesi altındadır. Farklılıklarımızı, toplumsal bütünlüğümüzün harcı olarak görüyoruz. Bütün eylemlerinde adaleti gözetmesini ve her durumda insanların hak ve özgürlüklerini güvence altına almasını devletin temel görevi sayıyoruz. Ebedi barış idealini taşıyan bireyler ve topluluklar olarak meşru müdafaa halleri dışında savaşı ve başka halkların özgürlüğüne karşı güç kullanmayı reddediyoruz.

“İnsan onurunu, hukukun üstünlüğünü, özgürlüğü ve eşitliği esas alan, doğanın dengesini koruyarak doğayla uyumlu bir birlikteliği gözeten ve herkesin mutlu bir şekilde yaşamasını hedefleyen demokratik bir düzen kurmayı hedefliyoruz. Bu anayasayı da bu değerlere bağlılığımızın ve birlikte yaşama irademizin bir beratı olarak kabul ve teyit ediyoruz.”

CHP MUTABAKAT OLMADIĞI İÇİN KARŞI

24.Dönem çalışmalarında ilk dört maddeye ilişkin “AK Parti, Anayasada değiştirilemeyecek hüküm önermemektedir.” ve “BDP, değiştirilemeyecek hükümlerin Anayasada yer almasına karşıdır.” notları dikkat çekiyor.

MHP, ilk dört maddeyle oynanmasına karşı tavır açıklıyor. “MHP, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluş felsefesini anayasa hukukuna taşıyan ilk 3 maddenin ve bunların korunmasına ilişkin 4. maddenin değiştirilmesine karşıdır.” şerhini düşüyor.

CHP’nin görüşüyle ilgili ise “CHP, 4. Maddenin korunmasına ilişkin olarak 4 parti arasında mutabakat sağlanamadığı için ilk 3 maddede yer alan ilkeleri güçlendirici değişikliklerin yapılmaması, ilk 4 maddenin aynen korunması gerektiği görüşündedir.” yazıyor.

ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİ ÇIKARILMIŞ

AK Parti’nin “değiştirilemez” hükmünü kaldırarak, “Cumhuriyetin Nitelikleri” bölümünden “Atatürk milliyetçiliği” nitelemesini çıkardığı görülüyor. İlk dört madde taslakta 153. maddeden başlıyor ve AK Parti şöyle değiştiriyor:

“Devletin şekli

Madde 153. (1) Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

“Cumhuriyetin nitelikleri

Madde 154. Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devletidir.

“Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti

Madde 155. (1) Türkiye Devleti ülke ve millet olarak bölünmez bir bütündür.

(2) Resmî dili Türkçedir.

(3) Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.

(4) Millî marşı ‘İstiklâl Marşı’dır.

(5) Başkenti Ankara'dır.”

ÖZERKLİK VE İKİNCİ RESMİ DİL ÖNERİSİ

DEM Parti ise ilk dört maddeden “Türk”, “Türk milleti”, “Atatürk milliyetçiliği” ve “bölünmez bütünlük” kavramlarını atıyor. “Ademi merkezi sistem” vurgusuyla özerkliğe yasal zemin istiyor. Devletin tüm etnik ve dini kimlikleri anayasal olarak tanıyacağını taahhüt ediyor. İkinci resmi dil öneriyor. “Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti” başlığını “Devletin sembolleri” diye güncelliyor:

“Devletin şekli

(1) Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

“Cumhuriyetin nitelikleri

(1) Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.

(2) Devlet; ideolojilere, dinlere, inançlara ve yaşam tarzlarına ilişkin çoğulculuğu tanır ve toplumun çoğulcu yapısı karşısında tarafsız kalır. Hiçbir ideoloji, din, inanç ve yaşam tarzı devlet tarafından himaye edilemez veya vesayet altına alınamaz.

(3) Devletin idari yapısı ademi merkezi sistem esasına göre düzenlenir. Devletin toprak bütünlüğüne dokunulamaz.”

“Devletin sembolleri

Devletin bayrağı, şekli yasada belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı ‘İstiklal Marşı’dır. Başkenti, Ankara’dır.

“Devletin resmi dili

(1) Devletin resmi dili, Türkçedir. Tüm vatandaşların resmi dili öğrenme görevi ve hakkı vardır. Türkiye halkının kullandığı diğer ana diller bölge meclislerinin kararıyla ikinci resmi dil olarak kullanılabilir.

(2) Herkes, özel yaşamında ve kamusal makamlarla olan ilişkilerinde resmi dilin yanı sıra kendi anadilini kullanma hakkına sahiptir.

(3) Devlet, ülkenin ortak kültürel mirasını oluşturan bütün dillere saygı duymak, dilleri korumak, dillerin kullanılmasını ve gelişmesini sağlamakla yükümlüdür.”

‘TÜRK VATANDAŞLIĞI’ YERİNE ‘TÜRKİYE VATANDAŞLIĞI’

Vatandaşlık tarifi meselesinde de dört parti uzlaşamıyor. MHP başta “Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.” ifadesi olmak üzere mevcut Anayasa’nın 66. maddesini aynen aktarırken, AK Parti, CHP ve DEM Parti farklı tanımlar öneriyor. AK Parti ve DEM Parti yürürlükteki Anayasa’da geçen “Türk vatandaşlığı” başlığı yerine “Vatandaşlık” başlığını kullanıyor.

AK Parti, “Devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ana veya babanın çocuğu doğumla vatandaşlık kazanır. Hiç kimse vatandaşlıktan çıkarılamaz.” yaklaşımını sergiliyor.

VATANDAŞLIK TANIMI İÇİN DÖRT FARKLI TEKLİF

CHP 66. madde için şu teklifi yapıyor: “Türk vatandaşlığı’ dil, din, ırk, cinsiyet, etnik köken, siyasi düşünce, felsefi inanç, mezhep ve benzeri sebeplere bağlı olmaksızın herkesin ‘eşitlik’ temelinde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması anlamına gelir. Vatandaşlığın kazanılması ve kaybedilmesine dair usul ve esaslar kanunla düzenlenir. Vatana bağlılık ile bağdaşmayan eylemlerin mutlak biçimde zorunlu kıldığı haklı nedenler bulunmadıkça kimse vatandaşlıktan çıkarılamaz.”

DEM Parti ise vatandaşlığı şöyle tanımlıyor: “Türkiye vatandaşlığının kazanılmasında, kullanılmasında ve kaybedilmesinde, dil, din, ırk, etnik köken, kültür, cinsiyet, cinsel yönelim ve benzeri farklılıklar gözetilemez. Vatandaşlığa ilişkin esaslar kanunla düzenlenir. Hiç kimse kendi isteği dışında vatandaşlıktan çıkartılamaz.”