İngiliz ve İran uyruklu Ratclife: 40 yıllık 400 Milyon Pound borç ödenince hapisten çıktı

İran’da İngiliz ajanlığı ile suçlanan Zaghari hikâyesi, İngiliz kocasının mücadelesi ve İngiltere’nin İran’a 1970’lerden kalma borcu gazete sütunlarını süsledi.
Nazenin, İran hükümetini devirmek için çalışmalar mı yapıyordu, net değil, belki evet, belki hayır çünkü Nazenin bu suçlamayı reddetti. Bu arada konuya büyük meblağda ödenmemiş bir borç karıştı, The Guardian gazetesinin haberine göre ucu ABD’ye, Mike Pompeo’nun İngiltere’nin iç işlerine müdahalesine kadar uzandı.

ESKİ DIŞİŞLERİ BAKANI BURT: BORCUN ÖDENMESİNİ KİM ENGELLEDİ?

The Guardian gazetesinden diplomasi editörü Patrick Wintour’un haberine göre Muhafazakâr Partili eski Dışişleri Bakanı Alastair Burt neden bu borcun ödenmesinin bu kadar geciktiğini sorguladı. Partiye mektup yazan Burt, “Bu para daha önce ödenseydi Nazenin Zaghari daha önce salıverilirdi, İngiliz Hükümeti bunu biliyordu, neden ödemedi?” diye sordu.  Soruşturma açılmasını öneren Burt, bu paranın ödenmesinin kim ve hangi hükümet, yani İngiltere mi, ABD mi tarafından engellendiğinin bulunmasını istedi.
43 yaşındaki Nazenin Zaghari Radcliffe de aynı soruyu sordu. Basın açıklaması yapan bayan Radcliffe “Neden bu borcun ödenmesi beş dışişleri bakanı ve altı yıl aldı” dedi. Burt de bu borcun ödenmesi gerektiğini, bunun bir fidye değil bir borç olduğunu, 2 yıl bu görevde çalıştığını ve hala bunu kimin engellediğini bilmediğini vurguladı.

WİNTOUR: BORCUN ÖDENMESİNİ ABD Mİ ENGELLEDİ?

Deneyimli ve saygı duyulan bir kişi olan Burt, İranlı meslektaşlarıyla görüşmelerinde borcun ödenmesinin bu tutukluların salıverilmesine yol açıp açmayacağını bilmediğini, ancak bir diyalog kapısı açacağını, Boris Johnson’la da konuştuğunu belirtti. The Guardian gazetesi ise ABD’nin İngiltere-İran ilişkilerine ve çifte vatandaşların kaderlerine ne karıştığının ortaya çıkmaması için Burt’un soruşturma teklifine bakanların sıcak bakmayacaklarını yorumladı. 
Gazetenin editörü Patrick Wintour yazısını şöyle bitirdi: “İpucu Mike Pompeo’nun ‘İngiltere borcu ödeyerek kan parası verdi’ suçlamasında yatıyor. İngiltere tek veya çifte vatandaş ayrımı yapmadan bütün yurttaşlarına sahip çıkma tarihi olan bir ülke.”
Bu anlatılan olaylar da bu tarihi çizgiye ters düşerek Patrick Wintour’un yorumunun haklılığına işaret ediyor olabilir.

ENTERNASYONAL MAHKEME İRAN’I HAKLI BULUYOR

Diğer yandan işin borç tarafı, İngiltere’nin Birinci Dünya Savaşı öncesi aynı Osmanlı’dan da iki geminin parasını alıp gemileri teslim etmemesine benziyor. İran’a bu borç nereden kaynaklanıyor? İran Şahı Rıza Pehlevi İngitere’ye 650 milyon pound değerinde 1500 tank ve askeri araçlar sipariş ediyor, parasını ödüyor. Yalnızca 185 tank teslim ediliyor. İran devrimi olunca kalan 1315 tank teslim edilmiyor ve İngiltere parayı da iade etmiyor. 
BBC’nin haberine göre bu olay kırk yıllık bir olay. Kısaca kırk yıldır İran İngiltere’den parasını geri alamıyor. 1990’da İran konuyu ticaret anlaşmazlıklarında karar veren Enternasyonal Ticaret Odası’na götürüyor. (International Chamber of Commerce) 2001 yılında Enternasyonal Ticaret Odası İran’ı haklı buluyor, IMS temyize gidiyor ama mahkemede, temyiz başarısız olursa 328,5 milyon pound ödemeye söz veriyor.
IMS, International Military Service –Enternasyonal Ordu Servisi anlamına geliyor ve bu şirket İngiliz Savunma Bakanlığına bağlı özel bir şirket, yani konu tamamen devlet konusu. 2009’da mahkeme İran’ı haklı buluyor ancak İngiltere bu defa da 2008’de AB’nin İran’a maddi yaptırım kararını mazeret olarak kullanıp ödemeyi yapmıyor. Ayrıca miktarda da ihtilaf yaşanıyor. Geçen yıllar içinde faiz birikiyor ancak İngiliz hükümeti faizde de zorluk çıkarıyor.

BORÇ NASIL RADCLİFFE’E BAĞLANDI?

Peki, bu borç olayı 2016’da İran hükûmetine karşı suç işlediği için tutuklanan Nazenin Ratcliffe’e nasıl bağlanıyor? Ratcliffe onu tutuklayanların böyle söylediğini belirtiyor. 2021’de dışişleri bakanı olan Jeremy Hunt da İran’ın bu tutuklamayı borca bağladığını, kaldıraç olarak kullandığını söylüyor. “Biz tabii ki bunu reddediyoruz, diplomaside böyle bir kapı açmak istemiyoruz” diyor. Ancak eski bakan Burt, bunun fidye değil borç olduğunu ve ödenmesi gerektiğini vurguluyor. İngiliz Hükûmeti de iki olayı birbirine bağlamıyor.
Şu anki İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss ve İranlı mevkidaşı Hüseyin Emir Abdullahiyan arasındaki aylar süren görüşmelerden sonra konunun çözüldüğü belirtiliyor. Bir başka tutuklu, Morad Tahbaz da aynı durumda, önce ev hapsine çıkarıldığı ve sonra tekrar tutuklandığı, daha salıverilmediği bilgileri gelmekte. Bakan Truss ayrıntıların “özel” olduğunu belirtip bu paranın insani işlerde kullanılacağında anlaştıklarını söyledi.
Sky’ın Fars Haber Ajansı’na dayandırdığı haberde İran’a 405 milyon pound ödendiğini belirtiyor. Ancak İngiliz Hükümeti bu konuda net bir bilgi vermiyor. Aynı rakamı ve diğer bilgileri Sky haberi gibi Independent gazetesi de doğruluyor.