Irak'ta 'yeni dönem'in kapısı açılabilecek mi?

Irak'ta 10 Ekim'de yapılan Meclis seçimlerinden sonra hükümeti kimin kuracağı ve niteliği ile ilgili tartışma sürüyor. Meclis'e birinci grup olarak giren Mukteda es-Sadr, özellikle Maliki'yi hükümet dışında bırakacak bir çoğunluk hükümeti kurulmasında ısrarcı. Sadr, bu ısrarını başarıya ulaştırabilirse, 2003'ten sonra ilk kez Meclis'te muhalefetin olduğu bir çoğunluk hükümeti kurulacak.

10 EKİM 2021'DEKİ SEÇİMİN NİHAİ SONUÇLARI 30 KASIM'DA AÇIKLANDI. BUNA GÖRE;

• Mukteda es-Sadr liderliğindeki Sadr Grubu 73,
• Muhammed el-Halbusi'nin Takaddum Partisi 37,
• Nuri el-Maliki'nin Kanun Devleti Koalisyonu 33,
• Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) 31,
• Hadi el-Amiri liderliğindeki Fetih Koalisyonu 17,
• Hamis Hançer'e bağlı Azim Koalisyonu 14,
• Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB)-Goran ittifakı 17,
• Yeni Nesil Hareketi 9,
• İmtidad Koalisyonu 9 milletvekili çıkardı.

EN BÜYÜK BLOK TARTIŞMASI

2018 seçimlerine kıyasla en fazla sandalye kaybı yaşayan Fetih Koalisyonu seçimlerin iptali için 4 Aralık'ta Irak Federal Yüksek Mahkemesi'ne başvurdu. Mahkeme, iptal başvurusunu 27 Aralık'ta reddetti. Seçimlerden sonra, ilk Meclis oturumu 9 Ocak'ta yapıldı. Ancak oturumda ‘en büyük meclis bloğu’ tartışmaları nedeniyle arbede çıktı ve Meclisi, en yaşlı üye sıfatıyla yöneten Mahmud el-Meşhedani yaralandı. Meşhedani hastaneye kaldırılınca oturumu ikinci en yaşlı üye sıfatıyla Halid Derraci devam ettirdi ve Meclis Başkanı ile iki yardımcısı için oylama yapıldı. Meclis Başkanlığı'na Takaddum lideri Muhammed el-Halbusi, birinci yardımcılığına Sadr Hareketinden Hakim ez-Zamili ve ikinci yardımcılığına KDP'li Şahevan Abdullah seçildi.

‘En büyük meclis bloğu’ tartışması Irak için yeni değil. 2010 seçimlerinde İyad Allavi'nin koalisyonu en büyük blok olarak Meclis'e girdiği halde, Maliki, seçimlerden sonra Meclis'te en büyük bloku oluşturmuş ve Irak Federal Yüksek Mahkemesi'ne başvurarak kendi görüşünü tasdik ettirmişti. Benzer bir tartışma 2018 seçimlerinden sonra da hükümetin kurulmasını geciktirmiş ve sorun ancak ittifakların dışından bir başbakan belirlenmesiyle aşılabilmişti.

MECLİS BAŞKANI TAMAM SIRA CUMHURBAŞKANINDA

Bugün, en büyük blok olarak Meclis'e giren Sadr'ın mı yoksa Meclis'te en büyük bloku kurduğunu iddia eden Maliki'nin mi tartışmada galip geleceği belirsiz. En büyük bloku kurduğunu iddia eden Maliki ve koalisyonunun katılmadığı ilk Meclis oturumunda Sadr, meclis başkanını seçtirmeyi başardı ve oturumun iptali için yapılan başvuru yargıdan döndü. Ancak, oturum seçim sonrası bütünlüklü bir görüntü veren Sünni partiler arasındaki “ittifakın” da pamuk ipliğine bağlı olduğunu gösterdi.

Muhammed el-Halbusi'nin liderliğindeki Takaddum Partisi ile Hamis Hançer'in Azim Koalisyonu hükümet kurma sürecinde ortak hareket etme kararı almış ve Sadr'ın yanında konumlanmıştı. Ancak Meclis'in ilk oturumunda Azim Koalisyonu’ndan 6 milletvekili Muhammed el-Halbusi'ye oy vermedi. Bu “çatlak”a rağmen meclis başkanı 200 oy alarak seçildi. Şimdi sırada, meclis başkanı seçimlerinden daha karmaşık ilişkilerin ve farklı anlaşmazlıkların olduğu cumhurbaşkanlığı seçimi var.

KDP-KYB ANLAŞMAZLIĞI

Irak Anayasası'na göre cumhurbaşkanlığı tüm Iraklı vatandaşların hakkıyken gerçekte durum böyle değil. Ülkede uygulanan etnik kota sistemine göre, cumhurbaşkanlığı Kürtlere ait. Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi'nin iki büyük partisi Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği’nin (KYB) kendi arasındaki anlaşmaya göre de bu koltuğun sahibini KYB belirliyor. Ancak KDP ve KYB 2018'den beri Cumhurbaşkanlığı'nda anlaşmazlık yaşıyor. Son dönemde gücünü iyice tahkim eden KDP, Cumhurbaşkanı'nı belirlemede KYB'ye söz hakkı vermek istemiyor. Nitekim, iki parti arasında seçimden sonra yapılan görüşmelerde bugüne kadar bir uzlaşı sağlanamadı. KYB mevcut Cumhurbaşkanı Berhem Salih’i, KDP ise eski Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari’yi aday gösterdi.

SÜREÇ NASIL İŞLEYECEK

Sadr'ın koalisyonuna katılmasa da bu bloğu destekleyen KDP ile, yine resmi olarak katılmasa da Maliki'nin koalisyonunu destekleyen KYB arasında bir uzlaşıya varılmazsa, hangi partinin adayının kazanacağı, başbakan seçimi için de bir ipucu verecek. Resmi takvime göre 8 Şubat'a kadar seçilmiş olması gereken cumhurbaşkanı, 30 gün içinde Meclis'in en büyük bloğunu hükümeti kurmak için görevlendirecek. Ancak tüm bu adımların her basamağının Irak Federal Yüksek Mahkemesi'ne taşınması ihtimal dahilinde ve bu ihtimal, resmi takvimin zamanında işlemesine engel olma potansiyeli taşıyor.

Maliki ile birlikte hareket eden Şii partiler; Sünni ittifak ile KDP'nin desteğini alan Sadr'ın, Maliki'yi hükümet dışında bırakma ısrarına karşı çıkıyor. Meclis'in ilk oturumuna beyaz kefenlerle katılan Sadr grubu ise 2018'in tekrarının yaşanmaması için kararlılık mesajı veriyor. Mukteda es-Sadr, Şii grupların liderleri ile görüştüğünü ancak bir uzlaşıya varamadıklarını açıkladı: “Onlar, ne bizim ne de kendilerinin muhalefete geçmesini istiyorlar. Fetih Koalisyonu lideri Hadi Amiri ve Asaib Ehlil Hak Hareketi lideri Kays Hazali'ye, Maliki olmadan bizimle ittifak kurabileceklerini ve hükümete ortak olabileceklerini ilettim. Ancak onlar, Maliki olmadan buna razı olmayacaklarını bildirdiler. Yolsuzlukla mücadele şartımızı da reddettiler.”

NE DEĞİŞECEK?

Takaddum, Azim, KDP ve bazı bağımsız milletvekillerini yanına çeken Sadr'ın eli güçlü. Bu güç, Sadr ile ittifak yapan güçlerin parti binalarına ve liderlerine yönelik bombalı saldırılarla dengelenmeye çalışılıyor. Eğer Sadr, 2018'de başarısız olan “çoğunluk hükümeti” formülünü bu kez hayata geçirebilirse, 2003'ten sonra bir ilk olacak. Bugüne kadar Meclis'e giren partilerin çoğu, uzlaşı hükümeti formülüyle hükümetteydi ve önce kendi liderlerine, sonra başbakana karşı sorumluydular. Çoğunluk hükümeti kurulabilirse ilk kez Meclis'te hükümeti denetleyebilecek güçlü bir muhalefet olacak ve ilk kez güçlü bir Şii blok iktidardan dışlanacak.

Bu ihtimal, 2005'ten veri Irak hükümetlerine damga vuran Maliki'nin siyasi hayatının da sonu olabilir. 2005'te seçimi kazanan Caferi yerine ABD desteğiyle, 2010'da seçimi kazanan Allavi yerine yargının desteğiyle Başbakanlığa getirilen Maliki, 2014 seçimlerini kazanmasına rağmen, kendine yönelen itirazlar yüzünden Başbakan olarak kendi partisinden başka bir ismi görevlendirmek zorunda kalmıştı. 2018 yarışını da Sadr'a karşı küçük bir farkla kaybetmiş ancak Sadr'ın çoğunluk hükümeti kurmasına izin vermemişti. ABD işgali sonrası kurulan hükümetlerin en etkili isimlerden olan Maliki'nin, Meclis'te muhalefet rolünü benimseyip benimsemeyeceğini zaman gösterecek. Ancak ülkede her seçimden sonra yaşananlar, ABD işgali sonrası kurulan etnik ve mezhepsel temelli federatif sistemin işlemediğini gösteriyor. Olası çoğunluk hükümeti; ABD, bölgede kaybedip çekilirken, geride bıraktığı ucube sistemin değiştirilmesi için bir fırsat olabilir.