İrfan Yalçın, Ölümün Ağzı’nda! Acının tarihini yazdı

İrfan Yalçın, Türk edebiyatının klasikleşmiş yapıtlarından Ölümün Ağzı’nı 1940’lardaki maden mükellefiyetinin korkunç gerçeğiyle okuru yüzleştirir. Zonguldak köylülerine reva görülen bu zulüm ve maden ocaklarındaki yaşam, onun anlatımı ile tarihe geçer.

Kitap, mükellefiyet döneminin gerçek olaylarından yola çıkılarak kaleme alınan bir acının derin tarifidir de.

Romanda anlatıldığı gibi İkinci Dünya Savaşı yıllarında, Zonguldak kömür ocakları çevresinde yaşayan erkek köylüler "işçi mükellefiyeti" adı altında zorla çalıştırılır.

Hikayede yaşlı bir madenci o günleri şöyle anlatıyor; "Yük taşıyan bir hayvan huysuzlanıp gitmezse, sahibi döver onu. Ama ne kadar döverse dövsün, hayvanını yaralamak, sakat bırakmak, öldürmek gelmez içinden. İşte böyle sakınmalardan bile uzaktık 'mükellefiyet'te biz. Bir hayvan, bir eşya kadar bile değerimiz yoktu nedense! Ayağı kırılan bir ocak katırı, yiten bir kazma, bizlerin ölümünden daha çok üzerdi başımızdakileri. Çünkü ocakta çalışan katır az bulunuyordu. Kazma, kürek belli sayıdaydı. Ama bize gelince, karıncalar kadar çoktuk biz."

BELGESEL ROMAN

İrfan Yalçın, Ölümün Ağzı romanında belgesel roman tekniğini kullanır. Bu tarzla yazar, romanında, gerçeklik olgusunu pekiştirir.

Kitabı yazmadan önce, katır sırtında günlerce Zonguldak’ın köylerinde birçok madenciyle görüşür. Bu çalışma hikayedeki şive, anlatım, kurgu ve gerçeklik duygusunu pekiştirir.

Madende yaşanan ölümler, son derece zor koşullar altında madende çalışan işçilerin ağzından şu ifadelerle aktarılır; “Rabbim gülmekten ayırmasın kimseyi’ diye mırıldandı Recep Çavuş. ‘Gülmek ömrün çiçeğüdür bana sorarsan! Perişanlık içinde yüzüyoz, hâlâ da gülebiliyoz, düşün ki! İyi olan bu işte! Halimize şükretmeliyiz her zaman.”

Yazar, Ölümün Ağzı'nı, maden ocaklarında can vermiş, sakat kalmış, "maden"in bütün çilesini çekmiş, ama hiçbir zaman insan onuruna yaraşır biçimde yaşatılmamış tüm emekçilere adar.

ÖLÜMÜN İÇİNDE BÜYÜK OLUKLAR

Madende yaşanan ölümler kimi zaman büyük trajedileri de ortaya çıkarır. Madendeki ortam bir madencinin sözleriyle aktarılır: “Yollarda çalışıyoruz, taş kırıyoruz. Tünel açıyoruz. Ölümün içinde büyük büyük oluklar açıyoruz durmadan. Kar yağıyor kirpiklerimize, gözlerimizin içine. Balyozların sapı avucumuzda donup kalıyor. Üşümek değil bu, can çekişmek. Öyle durup dururken başlıyoruz ağlamaya. Kırbaçlı adamlar var sağımızda solumuzda. Ağlamak yasak. Kim ağlarsa, iniyor kırbaç kafasına. Midemize bir şey girmiyor pek. Çoğumuz hasta. Ölenler var.”

ACI HİÇ DEĞİŞMİYOR

Erzincan İliç’te altın madeninde yaşanan facia 11. gününde, ama hâlâ toprak altında kalanlara ulaşılamadı. 1979 yılında yayımlanan Ölümün Ağzı romanında bu yana ne yazık ki durum değişmiyor. Romanda, babaların cesedine ulaşmayan iki kardeş annelerinin karşısına geldiğinde annenin feryadı bugünkü ile aynı; “Bubanın ölümü, dedim. Yuf size lan! Alıp gelmediniz bubanızın ölüsünü buraya? Oralarda, dağ başlarında godunuz herifimin ölüsünü? Yuf size? Yuf? Adam olacaksınız bi de? Üç ay da geçse, üç yıl da geçse kendim alıp gelecem onun kemiklerini ordan? Göreceksiniz bak!?”

Kitaptaki diyaloglardan da çalışma koşullarının ne kadar insanlık dışı olduğunu anlamak mümkün;

“Canuma tak dedi artık! Bu yaştan sonra bu çile, bu eziyet çekilmez ha dinime!”

“Dayak olmasa çekülür, dedi Niyazi. On altı saat durup dinlenmeden çalış, sonra da ondan bundan dayak ye işin yoksa!”

“Neymiş çatışma varmış Alaman Gavuruyla! Bize mi bunun çilesi hep? Şehir uşağı kırıt kırıt kırıtsın sokaklarda, köy uşağının madende anası bellensin?”

“Yanlış yerde dünyaya gelmişiz buba biz! Şehirde doğacağımıza köyde doğmuşuz! Köy insanı demek; eziyet insanı demek?”

“Paran olacak daha doğrusu, paran! Paran oldu mu, köyde de olsan gorkma hiç! Hacı’nın oğluna, Kazım’ın oğlına niye mükelleflik yok ta, bize var?”