Kadıköy’ü bir de sözlükten okuyun

İstanbul üzerine çokça yazılmış kitap var. 2010 yılı İstanbul Dünya Kültür Başkenti’ydi. O yıl yazarların kaleminden yaşadıkları semtleri anlattıkları 40 kitaba editörlük yapmış bir de kitapla katkıda bulunmuştum. İstanbul her semtiyle kitaplara konu olacak tarihi ve kültürel vasıflara sahip. Bugüne kadar çokça kitap da kaleme alınmış. Ama bildiğim kadarıyla bir semtin sözlüğü ilk kez yazılıyor.

İlker Mumcuoğlu, özenli bir çalışma sunuyor okura. Ne yazık ki kitap yayıma hazırlanırken hayata veda ediyor. Yine kitapta yer alan fotoğrafları çeken İsmail Taşbiçen de Mumcuoğlu’ndan bir ay sonra aramızdan ayrılıyor. İkisi de ne yazık ki, kitabı raflarda göremiyor.

İlker Mumcuoğlu, evlenip çocuk sahibi olunca, kendi deyimle “bir tatlı huzur” aramak için Kadıköy’e yerleşiyor. Kendini “Has Kadıköylü” olarak tanımlayan Mumcuoğlu; “Çocukluğum Gönen ve Laleli’de geçti. Üniversite yıllarında Anadoluhisarı’na taşındım. Orda evlendim, çocuğum oldu. Oben, yedi yaşına gelince iyi bir okulda okusun diye Fenerbahçe’ye taşındık. Nurettin Teksan İlkokulu’na yazıldı. Kısa bir süre sonra Moda’ya kavuşacaktık” has Kadıköylü olma serüvenini aktarıyor.

‘BULMACANIN UÇ BEYİ’

Gazetelere bulmacalar hazırlayarak hayatını sürdüren İlker Mumcuoğlu’nin kaleminden, 18 yıl süren Fenerbahçe Stadı inşaatı, Kurbağlıdere’nin kenarındaki şimdi Fenerbahçe Lefter Küçükandonyadis Tesisleri olarak bilinen Dereağzı Tesisleri’nde Fenerbahçe Kulübü futbolcularının antrenmanlarına tanıklık ediyoruz.

Kitabı yayına hazırlayan Kadıköylü şair, yazar, oyuncu Turgay Kantürk; kitaba yazdığı önsözde “Bulmaca yoluyla bir kimlik, kendine has bir tarz ve üslup oluşturan, bulmacaları ilgiyle izlenen, zaman zaman da gülümseten, gerçek bir bulmaca yazarı yaratmıştın sen.” diyerek yazara sesleniyor. Kantürk: “Senin bulmacalarını çözmekten çok okurduk biz. Neyi nasıl sorduğuna bakardık. Çözemediğimiz bir bilmece gibi bizi bırakıp gittin. Gözlerinden zekâ fışkıran, o koca gövdeli ve koca kalpli adama orada iyi bak. Biz burada seni unutturmamaya ve hep anımsatmaya gayret edeceğiz yaşadığımız sürece. Bulmacanın uç beyi; şimdilik hoşçakal canım arkadaşım!” diyerek yazara veda ediyor.

İlker Mumcuoğlu, sözlüğü bir bulmacacının neşesiyle, eleştiriyi de ihmal etmeyen bir üslupla hazırlamış. Kadıköy’ün mimarisini, kültürünü, tarihini, sanatçılarını, ünlü sakinlerini tanıtmakla yetinmeyen yazar, tanınanlar, ünsüzler, önünden geçip gittiğimiz apartmanlar, dükkanlar, esnaf lokantaları, büfeler, çay evleri de şarkılar, şiirler, filmler, heykel var.

CANİKO, NEA HALKİDONYA…

Kadıköy Sözlüğü’nde kimi aramızdan ayrılmış, kimi ile hala yan yanayız. İhtişamlı yalılar, gurme lezzetler, nadir kitaplarla dolu sahaflar, tiyatro sahneleri, sinemalar, Levantenler, ünlüler ve Kadiköy’e dair har şey yer bulmuş bu sözlükte.

Abidik Gubidik: Öztürk Serengil’in 1961’de Küçük Moda’da işlettiği gece kulübünün adı.

Adisababa: Kadıköy’ün tarihi Baylan Pastanesi’nin dondurulmuş krema, çilek, vanilya ve fıstıkla yapılan spesiyal tatlısı.

Bahariye Yandan Çarklı Vapuru: 1865’te hizmete giren, uzun burnuyla İstanbul’un en güzel vapurlarından biri.

İstanbul Kazan Ben Kepçe: Sermet Muhtar Alus’un Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı yılların itibarıyla (1908-1918) “kibar, münevver, edip, şair, muharir herkesi”in Kadıköylü olduğunu anlattığı kitap.

Kaburgacı Selim Amca: Yeni Sahra, Sütçü Yolu Caddesi’nde bulunan, kaburga dolması ve bumbar dolması nefis, temiz lokanta.

Caniko: Hayri İpar’ın, Moda Deniz Kulübü’ne bağışladığı, uzun süre amiral gemisi olarak kullanılan, 18 metre boyunda, yüksek bordalı bu yat, Türkiye’nin kiralanan ilk yatıydı.

Cengiz Sineması: Acıbadem’de, bugün de Sakız Ağacı olarak geçen otobüs durağının hemen ardında, Kadıköy’e inerken sağda yer alan eski yazlık sinema.

Ali Muhiddin Hacı Bekir: İlk Şubesini 1777’de Bahçekapı’da hizmete sunan, Kadıköy Mukavakkıthane Caddesi’nde de bir şube açan susamlı akide şekeri, türlü türlü lokumlar, demirhindi şurubu meşhur olan tarihi şekerci.

Die Inschriften Von Kalchedon: R. Merkelbach’ın 1980’de yayınlanan Kadıköy Monografisi kitabı.

Dilman Apartmanı: Kadıköy’de pek çok semtte apartman tasarımları olan mimar Melih Koray’ın Suadiye’de yaptığı, ahşap kırıcılarıyla dikkat çeken 1966 tarihli yapı.

Haydarpaşa’da Saraçlar Kahvesi ve Çeşmesi: Üsküdarlı ressam Hoca Ali Rıza’nın 1930 öncesi yaptığı tablo.

Kadıköy’ün 7 Tepesi: Doğudan batıya doğru Kayışdağı, Göztepe, Fikirtepe, Acıbadem, Altıyol, Cevizlik (Küçük Moda) ve Koşuyolu.

Kurbağalıdere’nin Kısmeti: Yazar Refik Halit Karay’ın “Minelezel, ilelebet, kıyamet gününe kadar aynı terane ve kısmeti kapalı aynı Kurbağalıdere! Kurbağaları bile kahkahaları ile güldürür en kokulu yer” dediği kitabı.

Nea Halkidonya: 1923-1924 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinden sonra evlerini, arsalarını Hazine’ye devredip Kadıköy’den ayrılmak zorunda kalan Rumların, Atina’ya yerleştikten sonra orada kurdukları göçmen mahallesine (Yeni Kadıköy) verdikleri ad.

Umutsuzlar Parkı: Kadıköylü şair ve sanatçıların, Kadıköy mendireğindeki kayalıklara verdiği isim.

Yalıda Sabah: Kadıköylü yazar, tiyatrocu Haldun Taner’in “Sahte tevazu bir yana iyi kürek çekerim, şiir gibi kürek çekerim. Dünyada tek güzel yaptığım şey budur. Bazı sabahın çok erken, bazen de gecenin en ıssız saatlerinde Moda Koyu’nda tek başıma saatlerce kendimi bu ritmin hazzına kaptırmayı, Bach’ın müziğine bile yeğlerim.” diye yazdığı kitabı.

SÖZLÜKTE, KADIKÖYLÜ ÜNLÜLERDEN BAZILARI

Afife Jale, Ahmet Cemal, Ahmet Haşim, Ahmet Rasim, Ahmet Say, Arif Damar, Ataol Behraoğlu, Ayça Bingöl, Barış Manço, Başar Sabuncu, Bedia Muvahhit, Bedri Rahmi Eyüpoğlu, Behçet Çelik, Behiç Ak, Buket Uzuner, Bülent Ortaçgil, Cahit Kayra, Cahit Sıtkı Tarancı, Cahit Tanyol, Can Bartu, Can Gürzap, Can Yücel, Cemal Kutay, Cemal Süreya, Cemil Topuzlu, Ceyda Düvenci, Cihan Demirci, Çetin Altan, Çetin Emeç, Çelik Gülersoy, Deniz Kavukçuoğlu, Dr. Esat Işık, Erip Akbayram, Ekrem Bora, Emre Kınay, Enis Batur, Enis Fosforluoğlu, Enver Ercan, Eray Canberk, Fahri Korutürk, Faruk Nafiz Çamlıbel, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Fırat Tanış, Fikret Kızılok, Füruzan, Göksel, Gönül Ülkü Özcan, Günseli Başar, Hadi Çaman, Haldun Taner, Halide Edip Adıvar, Halit Kıvanç, Haluk Bilginer, Hamiyet Yüceses, Hikmet Temel Akarsu, İdil Biret, İlhan Selçuk, İlhan Şeşen, İlker Ayrık, Levent Kırca, Leyla Erbil, Mario Levi, Marko Paşa, Mazhar Alanson, Mehmet Ali Birand, Mehmet Fuat, Mehmet Seyda, Melahat Pars, Melisa Gürpınar, Melih Cevdet Anday, Mert Fırat, Mihri Belli, Mina Urgan, Mine Kırıkkanat, Muhsin Ertuğrul, Müge İplikçi, Müjdat Gezen, Münir Nurettin Selçuk, Nazım Hikmet, Nazlı Ecevit, Nihal Atsız, Oktay Rifat, Ömer Seyfettin, Refik Halid Karay, Safiye Ayla, Selim İleri, Server Tanilli, Süreyya Berfe, Şükran Kurdakul, Talat Sait Halman, Turgut Cansever, Vecihi Hürkuş, Yahya Kemal Beyatlı, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Yesari Asım Ersoy