Kaldırım kenarında TOGG şarjı işini çözmeliyiz

Olaya siyasi olarak değil tamamen ekonomik olarak bakalım. Dünya kadar fabrika yatırımı yapılmış, binlerce istihdam yaratılmış, üretim kapasitesi var ama biz kapasitenin üçte biri kadar talep üretebiliyoruz ve üçte iki oranında ithalat yapıyoruz yani paraları yurtdışına bavullar ile akıtıyoruz. Yurtdışına gereksiz yere akıtılan parayı hesaplayalım. Artan trendi göz önüne alarak ayda 5000 yabancı elektrikli aracı ortalama 2,5 milyondan desek, vergisini düşsek kabaca her ay 10 milyar TL yurtdışına kaptırıyoruz.

Togg firmasının ortakları içinde Turkcell ve TOBB var yani önemli miktarda kamu payı da var. Togg projesinin başarısı tüm vatandaşlarımızın refahını artıracak ve ulusal zenginlik yaratacaktır bu yüzden bu problemi daha fazla büyümeden çözmeliyiz ve fabrikayı tam kapasite üretim seviyesine çıkartabilmeliyiz.

İstanbul'da bu arabayı almak isteyen, mevcut arabalarını satıp, üzerine ekleme yapıp TOGG alabilecek durumda olan tanıdıklar var. Hemen hepsinin sorunu ortak. Arabalarını şarj edecek yerleri yok. Eğer evlerinin veya binalarının önündeki kaldırıma arabalarını koyabilseler ve binadan bir şarj kablosu uzatabilseler Togg satın alacaklar, ama bu imkân anlaşılan yok. İstanbul başta olmak üzere bu problemi çözersek, yüzbinlerce ilave Togg satışının kapısını açarız.

AKP'nin İstanbul belediye başkanı Murat Kurum'un sevdiğim bir vaadi olmuştu. Demişti ki: vatandaşlar, evlerinin önüne kendi arabalarını park edebilecekler. Bu konu biraz da bu iş ile ilgili.

Elektrikli arabaların toplumsal faydasını en çoğa getirmek için öncelikle kalabalık şehirlerin trafik sorunu olan bölgelerinde yaşayan nüfusun bu araçlara geçmesi gerekir çünkü kalabalık bölgede ne kadar çok elektrikli araba olursa, o kadar az dizel araba olur yani daha az kanserojen gaz üretilir ve bölgede yaşayanlar daha sağlıklı ve uzun yaşar. Gürültü kirliliği ve stres seviyesi de azalır.

Yani bizim öncelikli olarak Togg'ları yaygınlaştırmamız gereken bölge İstanbul'un Beşiktaş, Kadıköy, Sarıyer, Şişli, Eminönü, Bakırköy, Üsküdar, Ümraniye gibi ilçeleri. Buralarda trafik ve park problemi var, hava kirliliği problemi var, nispeten eğitim seviyesi ve gelir seviyesi yüksek. Ev önünde şarj sorununu çözersek bu bölgelerde çok hızlı Togg'a geçiş sağlanabilir.

Kritik bir konuyu hatırlatalım. Bu elektrikli araba işinin mantıklı bir iş olması için ev elektriği tarifesinde şarj edilmesi gerekiyor yani dışarıdaki şarj istasyonlarında şarj işi çok pahalıya geliyor. Sadece Türkiye'de değil, Avrupa'da da durum böyle. Günlük şarj işinin evin önünde, ev elektriği maliyeti ile yapılmasını sağlayabilmeliyiz. Peki bunun için neler gerekiyor?

1) Togg almaya hazır olan ancak evinin veya binasının önünde tahsisli park yerleri olmayanlar, ilgili belediye veya yetkili kuruma talepte bulunabilmeliler, ilgili kurum ilgili kaldırım önünü, ilgili vatandaşın Togg aracı için tahsis edip gerekli elektrik bağlantısını kurabilmeli. Genellemek gerekirse İstanbul'da bolca kaldırım kenarını Togg'ların park ve şarjına uygun düzenlemeli ve tahsis edebilmeliyiz.

2) Kaldırım önlerinin tam olarak 1-1 tahsisli olmasına gerek yok misal boylu boyunca bir kaldırımda 5 araçlık park yeri var ise hepsi bölgenin elektrikli araçları için tahsis edilebilir ve boş yer bulan ilgili yere park eder ve arabasını kendi evinin elektrik tarifesinden şarj eder.

3) Kaldırım kenarındaki binaların dış cephesine şarj kutuları takılabilir ve kaldırım üzerinden, korumalı kanal içinden (veya zemin altından) şarj kablosu kaldırım kenarına getirilebilir. Vatandaş kendi kartını okuttuğu zaman kendi ev tarifesinden şarj kullanabilir. Sondaki linklerde İngiltere’de çeşitli firmaların sunduğu çözüm örnekleri mevcuttur: chargegully, electricbrighton, connectedkerb, urbanelectric.london, trojan.energy, gul-e, flatpower.tech vb...

4) Günün belirli saatlerinde tahsisli kaldırım kenarı şarj istasyonları dahi yabancı mahallelerden gelen elektrikli araçların kullanımına açılabilir ve farklı tarifeden şarj hizmeti sunulur. Mesai saatleri dışında, ilgili mahalle kullanıcısına alan tahsis edilmelidir.

5) İngiltere örneğinde, bazı belediyeler kaldırım üzerinde şarj kablosuna izin verir, bazıları vermez, bazıları da şartlı verir. Şartlı olanlar, "şarjını et ve kabloyu çıkart" derler yani araba şarjı doldu ise kablonun saatlerce takılı kalmasına izin verilmeyebilir. İlgili kaldırımın ne kadar yürüyüş açısından işlek olduğu da bir faktördür çünkü bebek arabası, tekerlekli sandalye vb. geçişleri kablolar zorlaştırabilir.

6) Kaldırımdan elektrik kablosu geçirme konusunda hem İngiltere'de hem Avrupa'da birçok firma çeşitli çözümler sunuyor ve İngiltere'de bu konuda çalışan üniversiteler de var. Kaldırımdaki yaya aktivitesini zorlaştırmadan bu işi yapabilmek marifet. Kimi firmalar zemine çok ince bir kanal ile çözüm sunuyor, kimileri özel şarj kabloları tasarlıyor, kimi kablo üzerine çelik koruma koyuyor, bazıları ise kaldırım altından kanal geçirip ucuna soket takıyor. Hızla yaygınlaşan diğer çözüm ise kaldırımın kenarlarına yangın hidrandı benzeri ince şarj soketleri takılması böylece yaya geçidi engellenmiyor.

7) Togg alacaklara evlerinin önündeki kaldırımda park ve şarj imkânı verildiğinde ilgili şahısların otopark problemi de ortadan kalkacaktır. Sağlanan bu ayrıcalık bir dönem Togg satışlarını desteklemek için kullanılabilir fakat bir süre sonra ilgili imtiyaz için belediye veya kamuya kira veya aidat ödetilmesi uygun olacaktır. Bu ve benzeri otopark imtiyazları, önemli miktarda vatandaşımızın mevcut araçlarını satıp, Togg aracına geçmeleri için güçlü bir motivasyon sağlayabilir.

8) Elektrikli araçların kapalı otoparklarda herhangi sebep ile yanması durumu düşük bir risktir ama bu düşük risk, otoparkın üzerindeki dairelerde yaşayan bazı insanları tedirgin edebilir. Elektrikli araçların daha çok kaldırım kenarlarında park edip şarj olmalarının sağlanması bu endişe ve riski ortadan kaldırır.

9) Togg satışlarını destekleyecek ve kalabalık caddelerdeki Togg oranını artırabilecek diğer bir konu ise köprü ve şehir içi paralı yol geçişlerinde Togg'lara indirim yapılması olabilir. Her gün, şirket veya özel arabası ile köprülerden geçen binlerce vatandaşımız vardır. Bunlara köprü geçişinde misal 50% indirim sağlanırsa hem Togg satışları desteklenir hem de kalabalık bölgelerdeki hava kirliliği azaltılır. Tabi evinin önünde park&şarj imkânı öncelikli olarak sağlanmalı ki köprü imtiyazı anlamlı olabilsin.

10) İşpark ve benzeri otoparklar, AVM, Hastane, havalimanı vb. otoparklarda kurulacak kamera, sensor sistemleri ile Togg'ların hızlı şekilde otomatik park etmesi sağlanabilir. Togg'lar otonom park modunda otopark alanını daha verimli kullanabilirler, daha sıkışık şekilde park edebilirler yani teorik olarak daha düşük otopark ücretleri Togg'lar için ortam şartları sağlanırsa sunulabilir. Bu durumun oluşturacağı fayda satışları destekler.

11) Kaldırım kenarlarında Togg'lar için sağlanacak park ve şarj imkanları konusunu bazı ilçe belediyeleri sıcak karşılamayabilir. Hatta bölge esnafı nadiren de olsa tahsis edilen yerler konusunda çıkar çatışması oluşursa sistemleri sabote edebilir. Bu konu da bize özgü değil, Avrupa'da da olabiliyor bu işler. Bu uygulamalarda yerel belediye ve bölge esnafının desteğini sağlayacak yaklaşım uygun olacaktır.

12) Kaldırım kenarlarına kurulacak şarj sistemleri konusunda çalışacak teknisyenlerin eğitim ve sertifikasyonu için bir program kurulması faydalı olabilir. Akademik kurumlarımız da bu ve benzeri şehircilik problemlerinin çözümü için bazı yazılım, donanım ve süreçlerin geliştirilmesi konusunda cesaretlendirilebilirler. Bizim akademik camiamız daha çok yabancı yayınlarda atıf alacak eser üretmeyi hedeflerler ancak toplumun ihtiyacı daha çok kendi sorunlarına çözüm üretecek bir akademyadır. Üniversitelere büyük kamusal kaynak harcanıyor, bu kurumlarda farklı disiplinlerdeki uzmanların beraber çalışarak daha çok toplumsal ve şehircilik sorunlarına çözüm üretmelerinin beklenmesi doğaldır. Misal Oxford üniversitesinin Ulaşım Araştırmaları bölümünün konu hakkında ürettiği çözüm için: https://www.tsu.ox.ac.uk/research/park-and-charge/index.html 

13) Bizim şehirlerde birçok kaldırım kenarında aydınlatma direkleri vardır.  Uygun konumdaki direklere şarj kutuları yerleştirilebilir ve nispeten derli toplu şekilde bu bölgelerde şarj konusu halledilebilir. Brighton şehrinde bu çözüm uygulanıyor.

14) Kaldırım kenarlarındaki şarj kutusu işini çözmek için mevcut pahalı, doğru akım temelli hızlı şarj sistemleri uygun olmayabilir. Daha uzun sürede şarj eden, düşük maliyetli, hızlı yaygınlaştırılabilecek ucuz çözümler daha uygun olabilir. Fayda maliyet analizi bölgesel olarak yapılabilir.

15) Tüm bu batarya şarjı yatırımları temel olarak Togg projesi için yapılmaktadır ama diğer elektrikli araç firmaları da faydalanacaklardır. Bu yüzden Türkiye'de elektrikli araç satmak isteyen yabancı firmaların tüm bu yatırımlara destek olması zorunlu kılınabilir ve Togg'ların batarya dolumu fiyatlaması daha uygun tutulabilir.

16) Tüm elektrikli araç ithalatı yapan otomotiv firmalarına, elektrikli araç batarya geri dönüşümü yatırımı için (kallavi) lisans bedeli ödeme şartı getirilebilir.

17) Tüm bu şehir içi yol kenarı şarj sistemi yatırımları için farklı finansman kaynakları bulunabilir. Togg projesinin Borsa İstanbul'da 5 veya 10% gibi küçük oranlarda halka açılması dahi gerekli finansmanı fazlasıyla sağlayacaktır ve muhtemelen piyasalar firmayı Türkiye'nin en değerli şirketleri seviyesinde fiyatlayacaklardır. Togg projesindeki özel sektör yatırımcıları gerekli yatırımları yapmak istemezler ise veya gerekli finansmanı bulamıyorlarsa ilgili yatırımcıları, yatırım gücü olan yenileri ile değiştirmek ve/veya projeye vizyonu destekleyen yeni yatırımcılar eklemek uygun olacaktır.

18) Belirli bir pazar seviyesinden sonra yollarda hepsi birbirinin aynı olan Togg'ları görmek sıkıcı olabilir ve satışları baskılayabilir. Bu risklere karşı aracın farklı versiyonlarının, makyajlı seçeneklerinin, özel konfigürasyonlarının sürekli olarak çalışılması faydalı olabilir.

19) Azerbaycan pazarında elektrikli araç konusunda Togg'un açık ara pazar lideri olması için gerekli düzenlemelerin yapılması uygun olabilir. Azerbaycan iç pazarında elektrikli araca geçerse, tasarruf edeceği petrolünü de Avrupa’ya yüksek fiyattan satabilir. Benzer şekilde sosyal deney olması için Yunanistan'a da birkaç yüz adet Togg satılması faydalı olacaktır, bakalım başlarına neler gelecek...

20) Togg pazarlarken "toplam sahip olma maliyeti" (ing: total ownership cost) kavramı üzerinden avantajların vurgulanması faydalı olabilir. Satın alma maliyetinin üzerine kullanım süresi boyunca gelecek işletme maliyetleri de eklenerek bu rakam bulunur. Sigorta, lastik, bakım, köprü geçişi, otoyol masrafı, OGS, vergi, şarj maliyeti, otopark gibi temel işletme maliyeti kalemlerinde Togg'lara sağlanacak imtiyazlar rakamsal hale dönüştürülerek satın alma kararları etkilenebilir. Hatta amortisman yani değer kaybı konusunda da Togg'lar için oluşturulacak bazı ikinci el ve garanti seçenekleri ile rakip markalara karşı avantaj sunulabilir.

21) Togg'ların satışını desteklemek ve diğer markaların elektrikli araç ithalatını baskılamak için tarife dışı engelleme seçeneklerinin daha yoğun ve cesurca kullanılması uygun olabilir. Misal, Tesla araçları Türkiye pazarı için özel güç seçenekli araçları pazarımıza sürdü ve düşük vergi diliminden Togg ile rekabete başladı. Tesla zaten sektörün öncüsü olan, bu işlere çok önceden girmiş ve finansman problemi olmayan bir firma. Elbette her türlü iç pazar koruma önleminin alınması ve Togg için kuluçka süresi boyunca koruma sağlanması uygun olacaktır.

Çok bilmiş serbest pazar övücü liberteryen evanjelist ekonomistlerimizin (!) nasihatlerine kulak asılmamalıdır ve Togg fabrikasının tam kapasite çalışabilmesini sağlayacak pazar talebini oluşturacak her türlü tedbir alınmalıdır. Türkiye'de satılan tüm elektrikli araçların 80% kadarının Togg olmasını sağlayacak seviyede koruma tedbiri alınması uygun olacaktır ve iç pazara mal satmak isteyen yabancı markaların yerli elektrikli model üretimine yönlendirmek uygun olacaktır. Bu yatırımlar için teşvik verilmemelidir, yabancı firmalar kendi finansmanları ve kaynakları ile ilgili yatırımları yapabilirler. Togg benzeri elektrikli araç üretme hedefinde olan yerli ortaklıklara ise Togg benzeri teşvikler sağlanabilir.