Lao Milli Müzesi’nde bağımsızlık ve devrim yolculuğu (Laos İzlenimleri-4)
Laos’un başkenti ve en büyük şehri olan Viyentiyan, Tayland ve Laos arasında doğal bir sınır olan Mekong Nehri kenarında yer alıyor. Viyentiyan’daki Mekong Nehri’nin kenarından karşı tarafa baktığınızda Tayland’ı görebiliyorsunuz.
Çin sınırları içinde doğan Mekong Nehri, Laos, Tayland, Kamboçya ve Vietnam topraklarından geçerek Vietnam’dan Güney Çin Denizi’ne dökülüyor. Bu büyük nehir dünyanın on ikinci, Asya’nın yedinci ve Güneydoğu Asya’nın ise en uzun nehri. Viyentiyan şehri, Sandal ağacı Şehri olarak da biliniyor ancak Viyentiyan şehrinin adı sömürgeci bir mantığın sonucu olarak ortaya çıkmış.
Laos’un başkentinin adı İngilizce “Vientiane” ve Türkçe Viyentiyan olarak yazılıyor ancak Lao dilinde “Viang Chan” olarak biliniyor. Lao dilinde “viang”, “surlarla çevrili şehir” anlamına geliyor. “Chan” ise Sanskritçede sandal ağacı anlamına geliyor. Fransız sömürgeciler şehrin adını kendi dillerinde telaffuz edemedikleri için şehri Viang Chan (Viyancan) yerine Viyentiyan (Vientiane) olarak adlandırmışlar. Şehir Tay dilinde de Viyancan olarak telaffuz ediliyor. Bir şehrin kimliğini oluşturan adının telaffuzu bile sömürgeciler tarafından belirlenmiş. Yeter ki Fransızlar konuşurken rahat etsin!
Aslında bu basit bir etimoloji sorunu değil. “Ha Viyancan demişsin ha Viyentiyan demişsin” diyerek bu telaffuz farklılığını hafife alamayız. Laos ve Tayland’da Viyancan olarak telaffuz edilen bir şehre Viyentiyan dediğimiz zaman Fransa’nın sömürgeci mirasını da farkında olmadan onaylamış oluyoruz. Viyentiyan dışında Laos kelimesi de 1893 yılındaLan Xang, Luang Phrabang ve Champasak olmak üzere üç Lao krallığını birleştiren ve ülkeyi sömürge haline getiren Fransızlar tarafından türetilmiş. Normalde Lao olması gereken ülke adı Fransızların müdahalesi ile çoğul eki -s eklenerek Laos yapılmış. Kısacası, Viyentiyan ve Laos adlarında Fransız sömürgeciliğinin müdahalesi var.
LAO MİLLİ MÜZESİNDE TARİH YOLCULUĞU: FRANSIZ SÖMÜRGECİLİĞİ DÖNEMİ (1893-1953)
Viyentiyan bazı kişiler tarafından sıkıcı bir şehir olarak görülüyor ancak tarihe ve kültüre meraklı bir kişiyseniz Viyentiyan zengin bir şehir. Her gittiğim ülkede o ülkenin milli müzelerini görürüm. Laos’un tarihini daha detaylı bir şekilde öğrenmek amacıyla Viyentiyan’daki Lao Milli Müzesi’ni ziyaret ettim. Müzede Laos tarihindeki Fransız sömürgeciliği dönemi, Amerikan emperyalizmine karşı direniş ve sosyalist devrim dönemi görsel açıdan güzel bir şekilde anlatılıyor.
Sömürgecilik dönemine dair bir bilgilendirme yazısında, Fransızların baskıcı bir sömürge yönetimi kurduğu ve Lao halkının mallarını yağmaladığı yazıyor. Fransız askerlerin kullandığı tüfeklere, duvara asılan resimlere ve fotoğraflara baktığınızda o dönemdeki sömürge yönetiminin nasıl olduğu hakkında izlenimler elde ediyorsunuz. 1893 tarihli bir fotoğrafta, Laos’un Xiangkhouang şehrinde Fransız askerlerinin yol inşaatında zorla çalıştırdığı Laoslular var. 1900 yılında çekilmiş bir diğer fotoğrafta Fransız askerler tarafından zorla çalıştırılan Laoslu köle işçiler gösteriliyor. Bir resimde 1893 yılında bir grup Laosluyu kırbaçla döven Fransız askerler var. 1984 tarihinde Milli Güzel Sanatlar Enstitüsü tarafından yapılan ve 1893 yılını anlatan bir başka resimde Laoslu bir grup insan Fransız askerleri tarafından silah taşımaya zorlanıyor.
FRANSA, LAOS’U NASIL SÖMÜRGE YAPTI?
Peki Fransa, Laos’u nasıl sömürge haline getirdi ve Laos’ta neler yaptı? Fransa, öncelikle 1858-1885 arasında aşamalı olarak Vietnam’ı ve sonra 1863 yılında Kamboçya’yı himaye bahanesiyle sömürge haline getirdi. Fransa ve Siyam Krallığı arasında 1893 yılında yaşanan silahlı çatışmalardan sonra imzalanan bir antlaşma ile Siyam Laos’u Fransızlara bırakmak zorunda kalınca Laos’taki Fransız sömürgeciliği 1893’te başlamış oldu. Fransa, Laos’u 1899 yılında Fransa’nın Güneydoğu Asya’daki sömürge yönetimi olan Fransız Hindiçini’ne dahil etti ve başlangıçta askeri kuvvet kullanarak yönetmeye başladı. Fransa da diğer sömürgeci ülkeler gibi Laos’ta “böl ve yönet” politikasını uyguladı.
Fransa, Laos’un birleşik bir ülke olmasını istemediği için onu farklı idari bölgelerle böldü ve farklı derebeyler tarafından yönetilmesini sağladı. Fransız sömürgeciliğinin eğitim politikası ise asimilasyon üzerine dayanıyordu. Fransa, yerli ve milli kültürün gelişimini engelledi ve yok etmeye çalıştı, ülkede çağdaş bir eğitim sistemi gelişimine izin vermedi. Fransa’nın eğitimden anladığı kendi değerlerini yerel halka aşılamaktan ve Fransa’ya bazı öğrenciler göndermekten başka bir şey değildi. Fransa, Laos’u tamamen Fransızlaştırmaya çalıştı ancak Laos halkı köklü Budist inancıyla buna direndi.
Fransa, Laos’u sömürgeleştirdikten sonra onun topraklarını kapsamlı bir şekilde yağmaladı. Fransızlar Laos’ta toprak kiralama sistemini uyguladı, toprağı düşük bir fiyatla açık artırmaya çıkardı ve toprağı Fransız sömürgecilere ücretsiz olarak verdi. Bu durum, topraklarını kaybeden birçok çiftçiyi yerinden etti ve hatta bazıları derebeyi kölesi (serf) haline geldi. Laos’taki toplumsal üretim olumsuz bir şekilde etkilendi ve toplumsal huzursuzluk arttı. Fransa yanlısı derebeyleri çok sayıda toprağa sahip oldu ve yoksul halkı sömürmeye devam etti.
Fransız sömürgecileri, Laos’u ekonomik olarak sömürürken tuz, şarap ve afyon vergileri gibi ağır vergiler topladı, halka kölelik dayattı, Laos’un kauçuk, teneke ve kahve gibi doğal kaynaklarını sömürdü. Örneğin Birinci Dünya Savaşı sırasında, Fransız yetkililer sömürge mülklerinin maddi ve insan kaynaklarını kendi ülkelerinin askeri ihtiyaçları için seferber ettiler. Vietnam, Laos ve Kamboçya’dan toplamda yaklaşık 11 milyon altın franka denk gelen 500 bin ton pirinç ve mısır, 1,750 ton kauçuk, 4,300 metreküp özel kereste, büyük miktarlarda çimento, çinko, kalay, tungsten ve diğer mallar Fransa’ya ihraç edildi. Dolayısıyla Fransızlar, hem Laos’u sömürdü hem de Fransızlardan önce refah ve barış içinde yaşayan Laos’un ekonomik gelişmesini ve kalkınmasını engelledi.
1900’lü yılların ilk çeyreğinde ağır baskıya maruz kalan, ağır vergiler ödeyen, zorla çalıştırılan, okula gidemeyen, sağlık hizmeti alamayan Laos halkı bu duruma karşı elbette pes etmedi ve Fransız sömürgecilerine karşı sık sık ayaklandı. Bu ayaklanmaların dışındaki en önemli gelişme 1930 yılında Vietnamlı devrimci lider Ho Şi Minh önderliğinde Çinhindi Komünist Partisi’nin kurulmasıydı. Bu partinin Vietnamlı, Kamboçyalı ve Laoslu üyeleri vardı. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Laos kısa süreliğine bağımsız oldu ancak Fransızlar Laos’taki sömürge yönetimlerini 1946 yılında tekrar kurmayı başardı.
LAOSLULARIN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ
Laoslular bağımsızlık mücadelesine devam etti. 1950 yılında Souphanouvon tarafından Fransız sömürgecilerine karşı kurulan “Neo Lao Issara” (Özgür Lao Cephesi) adında bir direniş hükümeti ve onun silahlı kanadı olan Pathet Lao (Lao Milleti) Laos’un 1953’te bağımsızlığa ulaşmasında çok önemli bir rol oynadı. Laos’un Fransız sömürgeciliğine karşı savaşı sırasında ülkedeki tüm etnik gruplar seferber oldu. Örneğin ABD’nin Vietnam Savaşı sırasında devrimci güçlere karşı kullandığı Hmong etnik grubu, 1946-1954 yılları arasında Fransız sömürgecilerine karşı savaştı. 1954 yılında Dien Bien Phu Muharebesi’nde Vietnam, Kamboçya ve Laos milletinin devrimci ve milliyetçi güçleri sömürgeci Fransız kuvvetlerini yenerek büyük bir zafer kazandı. Lao Milli Müzesi’nde bu tarihi dönüm noktalarına dair fotoğraflar var.
LAOS’UN DEVRİMCİ ÖNDERİ
KAYSONE PHOMVİHANE VE
1975 LAOS DEVRİMİ
Lao Milli Müzesi’nde Laos’un devrimci liderlerinden Kaysone Phomvihane’nin 1980 yılında bakırdan yapılmış bir büstü bulunuyor.
Laos’un Fransızlara karşı bağımsızlık savaşındaki önemli liderlerinden biri olan Kaysone Phomvihane, Lao Halkın Devrimci Partisi’nin (LHDP) 1955’ten 1992’deki ölümüne kadar ilk lideriydi. LHDP, 22 Mart 1955’te Hindiçin Komünist Partisi’nin eski üyeleri tarafından kuruldu ve Lao Kraliyet Hükümeti’ne karşı devrimci savaşa ve ayaklanmaya öncülük etti, Vietnam Savaşı sırasında ABD emperyalizmine karşı Kuzey Vietnam güçlerini destekledi. LDHP, 1975’te devrim yaparak Laos’ta iktidarı ele geçirdi. Phomvihane, 1975’teki Laos Devrimi’nden sonra, 1975’ten 1991’e kadar Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı ve ardından 1991’den 1992’ye kadar ikinci Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. 1975 devriminden sonra ülkedeki en yüksek ve en güçlü siyasi makam devlet başkanlığı değil, Lao Halkın Devrimci Partisi Genel Sekreterliği olduğu için Phomvihane Laos’un bir numaralı yöneticisiydi.
LAOS’UN AMERİKAN EMPERYALİZMİNE KARŞI DİRENİŞİ
Lao Milli Müzesi’nde Laos’un 1955-1975 arasında Amerikan emperyalizmine karşı direnişi ve bu direniş sonrasında gerçekleşen sosyalist devrim fotoğraflarla güzel bir şekilde anlatılıyor. Müzeyi gezerken aklıma sürekli Doğu Perinçek’in “Bilimsel Sosyalizm ve Bilim” kitabı geldi çünkü Laoslu devrimcilerin bu devrimi vatan savunması temelinde yaptığı müzeyi gezerken çok net bir şekilde görülüyordu. Perinçek, o kitabında “emperyalizm çağında, bütün devrimler, emperyalizme karşı vatan savunmasında gerçekleşti” ve Laos gibi ülkelerde “önderliği işçi sınıfı adına öncü partiler üstlendi” diyordu (Perinçek, Bilimsel Sosyalizm ve Bilim, ss. 124 ve 148).Kaysone Phomvihane’nin Laos’ta Devrim: Uygulama ve Beklentiler adlı kitabını incelediğimde Perinçek’in düşüncelerini doğrulayacak tespitlerde bulunduğunu gördüm. Örneğin Phomvihane, Laos devriminden çıkarılan derslerin arasında ilk başta “milli demokratik devrim” stratejisinin doğruluğunu açıklıyor. Phomvihane, “Laos sömürge geçmişi olan bir ülkedir. Emperyalistlerin saldırılarına katlanmış ve onların etkisi altına girmiştir. Tüm temel milli haklarımız emperyalistler tarafından gasp edilmiştir. Bu nedenle, ilk olarak Hindiçini Komünist Partisi ve ardından Lao Halkın Devrimci Partisi olarak kurulduğu andan itibaren Parti, tüm Lao vatanseverlerinin özlemlerini gerçekleştirmek için ülkeyi sömürgecilerden kovma, milleti özgürleştirme ve ülkenin bağımsızlığını ve özgürlüğünü kazanma acil göreviyle karşı karşıyaydı” diyor (Phomvihane, ss. 50-51).
PHOMVİHANE, LAO MİLLETİNİN EN PARLAK KAHRAMANI
Phomvihane, Laos devriminden çıkarılacak ikinci ve üçüncü derslerin “Parti Öncülüğünde Kalıcı Bir İşçi-Köylü İttifakının Yaratılması” ve “Parti Tarafından Yönetilen İşçi-Köylü İttifakı Temelli Birleşik Milli Cephenin Kurulması” olduğunu da ayrıntılı bir şekilde açıklıyor. Kısacası Phomvihane, dünyadaki temel çelişme ve baş çelişmeyi çok iyi anlayarak ülkesinde uygulamış ve Laos devrimini nihai zafere ulaştırarak Lao milletinin en parlak kahramanı haline gelmiş. Her ülkenin kendi iç dinamikleri farklı olduğu için Phomvihane de kendi ülkesinin iç dinamiklerine göre en mantıklı stratejiyi uygulamış. Laos’a gidene kadar Phomvihane hakkında çok şey bilmiyordum ama Laos gezisinde onun hakkında çok şey öğrendim.
Lao Milli Müzesi, Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti’nin zengin tarihini, kültürünü ve bu yürüyüşünü öğrenmek isteyenler açısından önemli bir yer. Laos, dünyada en çok bombalanan ülke unvanına sahip olsa da ülkede emperyalizme karşı verilen milliyetçi, halkçı ve devrimci mücadele azmi de çok büyük. Batı, Laos’u tembel ve fakir olarak gösterip bu mücadele azminin üstünü örtüyor. Oysa Laos, sahipsiz bir ülke değil, ülkede tarih yapan bir Parti, ülkeyi ileriye taşıyan üreticiler, emekçiler ve devrimci güçler var. Çoğu kişi farkında olmasa da Laos küçük adımlarla toplumcu ve kamucu bir rotada sosyalizme doğru yürüyüşüne devam ediyor.
HAFTAYA DEVAM EDECEK…
Kaynaklar
Phomvihane, K. (1981). Revolution in Laos: Practice and Prospects. Moscow: Progress Publishers.
Perinçek, D. (2012). Bilimsel Sosyalizm ve Bilim. İstanbul: Kaynak Yayınları.