MİR yaptırımını fırsata çevirelim

Türk ve Rus merkez bankaları heyetleri uzun süredir görüşmeler halinde. Bu görüşmelerin Ukrayna savaşı öncesinde başladığını biliyoruz. Çünkü iki ülkenin de ulusal paralarla ticaret anlamında ortaya koyduğu bir irade var. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Putin arasında yapılan görüşmelerde de iki ülke arasındaki ticaretin belli bir kısmında dövizi aradan çıkarma niyeti daha önce beyan edildi. Fakat henüz tam anlamıyla bir hat kurulabilmiş değil. Çünkü Rusya ile bu yılın ilk sekiz ayında yapılan 43 milyar dolarlık mal ticareti dikkate alındığında Ruble ile ödemelerin tutarı 250 milyon dolar civarında. Bununla birlikte enerji ödemelerinin bir kısmının milli paralarla yapılması ve önceki gece sızan habere göre ödemelerin 2024'e ertelenmesi gibi durumlar söz konusu.

Bu noktada Çin ise daha iyi bir örnek. Milli paralarla ticareti gündemine alan Çin, Türkiye'ye SWAP hattı açarak ve en büyük bankalarından birini ülkede faaliyete başlatarak ön almıştı. Yine Çin ödeme sistemi UnionPay bugün Mastercard, Visa, American Express gibi önde gelen küresel ödeme sistemleri ile yarışır vaziyette ve ülkemizde de yaygınlaşıyor.

ABD İPE UN SERDİ

Ruslar da bu sahada olmak için MİR'i devreye aldılar. Kartlı ödemeler için kurulan bu sistem özellikle Ukrayna savaşı ile gelen Batı yaptırımları sayesinde Rusya'da oldukça yaygınlaştı. Türkiye'de de Rus turistlerce kısıtlı limitlerle de olsa MİR kullanılıyordu. Ülkeye gelen turistler için önemli bir kolaylık sağlayan sistemin ülkemizde kullanımını ABD'nin baskısı sonucu askıya alındı. Oysa gerek bankacılar gerekse Rus arkadaşlarımızdan öğrendiğimize göre bu sistem üzerinden büyük tutarlarda para aktarımı söz konusu olmadığı için iddia edildiği gibi herhangi bir kara para veya yaptırım uygulanan kişilerin kaynak transferi yapması söz konusu değildi. Konuştuğumuz bankacılar, birden fazla karta sahip olan kişilerin bunları kullanarak daha büyük tutarlarda para aktarımı yapabildiklerini ancak bunun da sınırlı olduğunu not etmişlerdi. Türk bankalarının MİR'den kolayca vazgeçme nedeni yıllık tutarın 500 milyon dolar gibi nispeten az sayılacak ve ikame edilebilecek bir hacme sahip olması. Bunun yanında para transferini bizim bankalar görebiliyor ve işleme aracılık ediyor olsalar da para trafiğinin evveliyatını göremediklerinden bir risk almak istememişler. Bankacılar, ABD'nin de baskısının bu yüzden olduğunu, Batı finansal sistemine entegre olan Türk finansal sisteminde gri alan istenmediğini aktardılar. Gönlüm yoksa vermeye ipe un serilir hesabı.

12 MİLYONDAN FAZLA KULLANICI

ABD'nin baskısı ile önce özel bankalar sonra kamu bankaları MİR sistemi ile yapılan işlemleri askıya alınca ülkemize gelen Rus turistlerin harcamalarını nakitle veya Rusya'ya yaptırım uygulamayan sistemler üzerinden gerçekleştirmeleri gündeme geldi. Burada Çinli ödeme sistemlerinin ağırlığının ne kadar olduğunu henüz bilemiyoruz. Ancak Türkiye'nin yerli ve milli ödeme sistemi TROY'u yaygınlaştırmak için eline bir fırsat geçmiş oldu. Bilindiği üzere Bankalararası Kart Merkezi (BKM) tarafından 2016 yılında hizmete alınan Türkiye’nin Ödeme Yöntemi TROY ile ülkemiz tarihinde ilk kez kendi ödeme şemasına kavuştu. Mart 2022 verilerine göre dolaşımda 12 milyondan fazla TROY logolu kart var. TROY bir ödeme sistemi olduğu için ülkemizde faaliyet gösteren bankaların büyük kısmı TROY sistemini kullanıyor. Sistemin pazar payı ise yüzde 4'ün üzerinde. Cumhurbaşkanı Erdoğan da 2021'in Mart ayında ekonomi reform paketini açıkladığı sunumda, yerli ve milli ödeme sistemi TROY'un, ayrı bir şirket çatısı altına alınacağını, muadilleriyle rekabet eder hale getirilip, dışarıya ödenen komisyonların bu yolla azaltılacağını ilan etmişti. Esasen öncesinde TROY Dr. Soner Canko'nun başında olduğu BKM çatısı altındaydı. Canko ve ekibi TROY'u yarattı geliştirdi. Sonra işe devlet el attı. İyi mi oldu kötü mü oldu orasını zaman gösterecek. Fakat MİR'e yaptırım tehdidi gelince Aydınlık olarak yerli ve milli ödeme yöntemimiz TROY'un Rus turistlerin ödemeleri için devreye alınabileceğini kaleme almıştık.

FARKLI BİR MODEL DE MASADA

Nitekim son bir haftadır sızan haberler dün Kazan'da Türk ve Rus merkez bankaları arasında yapılan takribi 15'inci toplantıda konunun ilerleme kaydettiği yönünde. İki ülke merkez bankası enerji ödemeleri, milli paraların kullanımı, yaptırımlardan iki ülke finansal sisteminin etkilenmemesi ve belki de bir SWAP hattının kurulması için öteden beri rutin görüşmelerini sürdürüyor. Yakın çevresinden edindiğimiz bilgilere göre ülkeler arası ticaretin milli paralarla yapılması yönünde görüşleri olan Merkez Bankası Başkanı Şahap Kavcıoğlu'nun da bu yönde bir irade ortaya koyduğu biliniyor. Rusya Merkez Bankası'nın onay vermesi ile ABD yaptırımı dışındaki Rus bankalarının TROY ödeme sistemini kabul etmesi halinde veya Rusya'da faaliyet gösteren Türk bankalarında hesap açarak TROY'a entegre kart almaları halinde Rus turistler ülkemizde bu kartlarla alışverişlerini yapabilirler. Sistem ve işlemler doğrudan Türkiye'nin gözetiminde olduğu için de ABD'nin buna bir bahane bulması pek de kolay olmayacaktır. Konunun uzmanı bankacılar da Ruslar'ın ülkemizde diğer ödeme yöntemlerini kullanmalarında herhangi bir kısıt olmadığını fakat ülkelerine gittiklerinde Amerikan sistemini kullanamayacakları için TROY kartların kendilerine verilmesinin hem Türkiye'nin milli sisteminin yaygınlaşması anlamında hem de kartların kullanım devamlılığı anlamında faydalı olacağını not ettiler. Merkez bankalarının masasında ayrıca, turistlerin otel ve ulaşım ödemelerini ülkelerinden online sistem üzerinden yapabilecekleri bir modelin olduğunu da öğrendik.

MİLLİ ÖDEME SİSTEMİ NEDEN ÖNEMLİ?

Öte yandan ülkelerin kendi milli ödeme sistemlerinin olmasının getirdiği bazı avantajlar var. TROY kullanımının artırılması sayesinde ülkenin dışarıya olan bağımlılığı daha da azalıyor. Çünkü diğer uluslararası ödeme sistemleri kendi iç ticaretimiz üzerinden hem veri toplamış oluyorlar hem de milyonlarca dolar komisyon geliri yazıyorlar. Bunun yanında kullanıcıların bilgileri yurt dışında değil Türkiye üzerindeki sunucularda saklanıyor. TROY kart kullanıcıları, Türkiye’de ve yurt dışında herhangi bir ATM'den nakit para çekebiliyor. Bu sistemin özellikle e-ticaret ödemelerinde kullanımının yaygınlaştırılması ülkemiz açısından kritik önemde. Çünkü orada yüksek bir hacim ve veri oluşuyor. Bu büyüklükten doğacak katma değerin ülke içinde kalması için yerli ve milli ödeme sisteminin ağırlığının artması şart.