Muhalefet cehaletini konuşturdu: Zambiya’da ‘deniz işbirliğinin’ içyüzü

İyi Partili Ahmet Erozan'ın "Zambiya’nın denize kıyısı olmadığı gibi Deniz Kuvvetleri de yoktur. Gemileri karadan mı yürüteceksiniz?" sözleriyle hedef aldığı 2018 yılında Türkiye ve Zambiya arasında imzalanan güvenlik işbirliği anlaşmasındaki deniz işbirliği maddesi, muhalefetin gündemine oturdu.

İyi Parti lideri Meral Akşener Salı günkü meclis grup toplantısında “Anlaşmada ‘Gemilerle karşılıklı liman ziyareti yapılması.’ deniyor. Ortada küçük bir sorun var. Zambiya'da liman yok. Çünkü Zambiya'da deniz yok.” diye anlaşmayı eleştirdi.

Emin Çölaşan, Sözcü gazetesinde “Zambiya’nın denizi!” başlıklı köşe yazısında anlaşmada deniz işbirliğinin yer almasını “rezalet” ve “ibret belgesi” olarak niteledi. Halk TV’de Şirin Payzın, Emin Çapa ve Barış Terkoğlu’nun katıldığı programda anlaşmayla dalga geçildi. Tele1 televizyonu ve Yeniçağ gazetesi de benzer yayınlar yaptı.

ANLAŞMANIN ASLI

Söz konusu anlaşma, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Zambiye Cumhuriyeti Hükümeti Arasnda Güvenlik İş Birliği Anlaşması” başlığını taşıyor ve 28 Temmuz 2018’de Zambiya’nın başkenti Lusaka’da imzalanmış. 7 Ekim 2019’de İçişleri ve Dışişleri Komisyonlarından geçip 13 Eylül 2019’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla onaylanmak üzere TBMM’ye sunuluyor.

Anlaşmanın esas gerekçesini terörizm ve örgütlü suçlara karşı ortak mücadele için işbirliği oluşturuyor. “İşbirliği Alanları” başlığını taşıyan 2. maddenin 7. fırkasında ise “tarafların denizlerde kolluk görevi icra eden/denizde sınırı aşan suçları takip eden teşkilatları arasında yakın işbirliği kurulabilmesi maksadıyla” 7 farklı ortak faaliyet sayılıyor. Bunların içinde muhalefetin hedef aldığı (d) “gemilerde/karargahlarda personel mübadelesi” ve (e) “gemilerle karşılıklı liman ziyaretleri, ortak eğitim/tatbikatlar” maddeleri de var.

ZAMBİYA’NIN DENİZ GÜCÜ

Zambiya’nın denize kıyısı ve gemisi yok ama deniz gücü var. Çünkü Zambiya, komşularıyla “iç deniz” denilen nehirler ve göller üzerinden sınır tartışmaları ve güvenlik sorunları yaşıyor. Ülkenin adı da Mozambik ve Kongo sınırı boyunca uzanan Zambezi Nehri'nden geliyor. Bu nehrin geçtiği güzergahta Kariba ve Cabora Bassa isimli iki büyük göl bulunuyor. Kariba, Van Gölü’nden yaklaşık iki kat büyük. Ülkenin kuzeyinde ise Demokratik Kongo Cumhuriyet ile ülkeyi ayıran Luapula Nehri ile Mwemu ve Tanganyika Gölleri yer alıyor. Bu göllerde komşu ülkelerin askeri birlikleri var ve yasadışı balıkçılık ile kaçakçılıkla mücadele için deniz botları devriye geziyor. Zambiya da 26 Temmuz 2015’te bu bölgenin güvenliğini sağlamak üzere idari merkezi Mwemu Gölü kıyısında bulunan bir “48. Deniz Piyade (Marine) Birliği” kurmuş. Bu yeni birimin Kariba Gölü’nde de bölüğü var.

ÇİN’DEN DENİZ BOTU

Zambiya Devlet Başkanı Edgar Lungu, “Bu yeni birliğin göreve başlaması, ülkenin her yanındaki su varlığımızın güvenliğini sağlamakta bir dönüm noktası olacaktır.” diyor. Lungu ayrıca, Çin’den deniz botları alınacağını ve yeni deniz piyade kışlaları kurulacağını ifade ediyor. Zambiya’nın bu kurduğu yeni birim DefenseNews gibi savunma sitelerinde “Zambiya’nın yeni deniz birimi” olarak duyuruluyor ve “Zambiya’nın iç deniz sınırlarını koruyacak.” deniyor. Bu sitede yer alan haberde Çin’den Mac-5 devriye botları sevkiyatının 2015 Temmuz sonu itibariyle başladığı bilgisi veriliyor. Bunlardan beş tanesini ise Çin hibe etmiş. Çin ile Zambiya arasında kapsamlı bir askeri işbirliği bulunuyor.

Sömürgecilik tarihi sebebiyle Zambiya’ya ilgisi süren Hollanda’nın Dışişleri Bakanlığı ise 2020 yılında “Zambiya’da Deniz/İç Deniz (Maritime) Eğitimi” başlıklı bir rapor yayınlamış. Giriş kısmında “Zambiya, karaya hapsolmuş (landlock) bir ülke olsa da sayısız göl ve nehirle kutsanmıştır.” ifadesi yer alıyor ve Tanganyika Gölü’nün bir uluslararası liman olduğu söyleniyor. Raporda ayrıca Zambiya’da bir deniz/iç deniz eğitim merkezinin kurulmasının hem mantıklı hem de gerekli olduğu savunuluyor.

DENİZ ZİYARETLERİ

Zambiya ve deniz kelimelerinin yan yana gelmesine şaşıran Atlantik medyasına ABD’den bir ters köşe ziyaret gelmiş. 2015 yılında ABD Donanması Sekreteri Amiral Ray Mabus, “Afrika’daki denizciler, deniz piyadeleri, askeri ve hükümet yetkilileriyle görüşmeler” kapsamında Zambiya Genelkurmay Başkanı General Paul Mihova’yla buluşmuş. Ayrıca 24 Şubat 2020’de de Zambiya Ordu Komutanı Sikawze, Sri Lanka’nın Donanma Karargahına bir heyet ziyareti gerçekleştiriyor. Denizde güvenlik faaliyetleriyle ilgili bilgi alıyor.

Dünyada karaya hapsolmuş (landlock) pek çok ülkenin deniz gücü bulunuyor ve bu alanda faaliyetlerini arttırıyor. Örneğin İsviçre’nin de sınır boyundaki nehirlerin güvenliğini sağlayan devriye botları bulunuyor. İç deniz büyüdükçe, donanma da büyüyor. Gerçekte bir göl olan Hazar Denizi’ne kıyısı bulunan ülkelerin firkateynleri, mayın gemileri var. Dolayısıyla denize kıyısı olmayan ülkeyle ‘deniz işbirliği’ yapılamayacağı bir safsatadan ibaret.