'Tarımsal Üretimin Planlaması Yönetmeliği' taslağına itiraz: Çiftçi yoksa plan da yok!

Yıllardır beklenen planlı üretim, hazırlanan “Tarımsal Üretimin Planlanması Hakkında Yönetmelik Taslağı”, görüş için tarım paydaşlarına gönderildi. 23 Mart 2023’te Meclis’te kabul edilen ve 5 Nisan tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Orman Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair 422 Sayılı Kanun”a dayanarak hazırlanan yönetmelik taslağı, 8 sayfadan oluşuyor.

Planlama için Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ilgili birimlerinin katılımı ile 16 üyeli “Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu” oluşturulacak. Hangi ürünün ne kadar üretileceğine bu kurul karar verecek.

Kurul; Bakan Yardımcısı Başkanlığında; Bitkisel Üretim, Balıkçılık ve Su Ürünleri, Bilgi Teknolojileri, Devlet Su, Et ve Süt Kurumu, Gıda ve Kontrol, Hayvancılık, Tarım İşletmeleri, Tarım Reformu, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar, Su Yönetimi, Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü ile Strateji Geliştirme, Şeker Dairesi, Tütün ve Alkol Dairesi Başkanı’ndan oluşacak.

GÖRÜŞ ALINACAK OY HAKKI OLMAYACAK

İhtiyaç duyulması halinde Kurul toplantılarına katılmasında yarar görülen kurum ve kuruluşlar, üniversiteler, ürün konseyleri, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörden kurula temsilci davet edilebilecek. Ancak bu temsilcilerin oy hakkı olmayacak.

Taslağa göre planlama, bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretiminde tarım havzası veya işletme bazında yapılacak. Uygulama, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ilgili merkez ve taşra teşkilatları ile oluşturulacak. Kurul, il/ilçe tahkim komisyonları, il/ilçe keşif komisyonları ve il/ilçe tespit komisyonları tarafından yürütülecek.

İZİNLİ ÜRETİM DÖNEMİ

Tarım Kanunu’nun 7. Maddesinde yapılan değişiklikle çiftçiler üretim yapmadan önce bakanlıktan izin alacak. Bakanlık, arz ve talep miktarı ile yeterlilik derecesini dikkate alarak hangi ürün veya ürün gruplarının üretileceği ile tarım havzası veya işletme bazında asgari ve azami üretim miktarlarını belirleyecek. Bakanlığın belirlediği ürün ve ürün gruplarında izin almadan ekim yapanlara tarımsal desteklemelerden 5 yıl men cezası, ayrıca idari para cezası verilecek.

HEDEF ÜRETİMİ ARTIRMAK OLMALI

Ziraat odası başkanları, taslağı Aydınlık’a değerlendirdi. Planlamanın sadece izinle ve yasakla olmayacağını, tarımın enine boyuna masaya yatırılmasını istediler. Planlamada bütüncül bir yaklaşımın olmadığını ifade eden üretici örgütleri, “Planlamanın hedefi üretimi artırmak ve çiftçinin kazanmasını sağlamak olmalı.” dediler. Üreticinin kurullarda mutlaka söz sahibi olmasına dikkat çektiler.

İzin ceza konusunun kaosa neden olabileceğini belirten üretici temsilcileri, yığılmış sorunların sadece havza çalışmasıyla değil, girdi maliyetlerinin ve pazarlama gibi sorunların birlikte ele alınarak üretimin planlanabileceğini ifade ettiler.

‘ORTAK KARAR ALINMALI’

Altınordu Ziraat Odası Başkanı Atakan Akça, çalışmaları önemli bir gelişme olarak değerlendirdi. Planlama yapılacaksa ülkede tarımla alakalı herkesin; üreticinin, sanayicinin, ihracatçının masada olması gerektiğini ifade eden Akça, “Masada ortak karar alınmalı.” dedi.

Planlamanın çiftçinin kazanması demek olduğunu belirten Atakan Akça, şöyle devam etti: “Planlama gereği gibi hayata geçirilmeli. Planlama yapılırken kesinlikle alım garantisi verilmeli. Geçimini sağlayacak kişi karşılığını almalı. Mecburiyet getirilip üretici yüzüstü bırakılırsa hiçbir anlamı kalmaz.”

Akça, fındıkta dikim alanlarında zaten bir kısıtlama olduğunu da belirtti, takip edilmediğinden Türkiye’nin yarısına fındık dikildiğini söyledi. Akça, “Fındık Doğu Karadeniz’in olmazsa olmazı. Mesela Samsun, Düzce, Sakarya’da başka ürünler de olur. Buralar aslında sebze depoları. Doğru bir planlama yapılmalı yoksa sonuç alınamaz. Aldığımız kararın takipçisi, uygulayıcısı, yol vericisi olacağız. Sahada çilesini çeken ticarette çilesini çekenlerin mutlaka söz hakkı olmalı.” dedi.

‘KÜÇÜK AİLE İŞLETMELERİ KORUNMALI’

Anamur Bozyazı Ziraat Odası Başkanı Ahmet Şeref Gümüş, havza çalışması ve planlı üretimi yıllardır arzu ettiklerini belirtti, küçük aile işletmelerine dikkat çekti. Gümüş, “Son zamanlarda tarımın ticareti zincir marketlerin eline geçti. Planlama ne kadar önemliyse küçük aile işletmeleri de o kadar önemli. Küçük aile işletmeleri üzerinden planlama yapılmalı. Örneğin devlet muzda yüzde 60 hibe verdi ama bundan çiftçi değil sermaye şirketleri kazandı. Üretici korunmalı, toprak sahibine değil üretene destek verilmeli.” dedi.

Çiftçiye ceza verilmesini eleştiren Gümüş, “İzin almayan da bırakın üretsin, kazanacağını bilirse eker çiftçi. Güvence vermezsen ekmez. Bütünlüklü düşünmek lazım. Üretici, devletin gösterdiği ürünü ektiği zaman zararsız alım garantisi olmalı. Buğday dersin, salatalık ekmek istiyorsa da yasak koymamalıyız.” diye konuştu.

‘BAKANLIK BİZİ GÖRMÜYOR’

Kumluca Ziraat Odası Başkanı Hidayet Kökçe de “Planlama yapılmak istenmesi çok iyi ama ektiğimiz toprağı biz tanıyoruz. Nerede ne ekileceğini ne kadar ekileceğini biliyoruz. Ziraat Odaları çiftçinin kendisi. Ziraat Odaları mutlaka bu işin içinde olmalı. Atamayla gelen adamlar ne kadar bilir ne kadar yapar ne kadar takip eder. Bizi o kurullara davet etmediler, biz de o kurullarda olmalıyız.” diye konuştu.

Adana Ziraat Odaları İl Koordinasyon Kurulu Başkanı Mehmet Akın Doğan da bakanlığın planlamayı tek başına yapamayacağını belirtti, şöyle devam etti: “Bu kurulda ziraat odaları, ziraat mühendisleri, ticaret odaları, çiftçi birlikleri olmalı. Biz sahadayız, işi biliyoruz. Ama bakanlık bizi görmüyor.”

‘EK’ DERSİNİZ AMA DESTEĞİ DE AÇIKLARSINIZ

Doğan, izinli üretimle ilgili kaygılarını da şöyle anlattı:

“Çiftçi hangi üründen para kazanırsa onu ekiyor. Çiftçiye yasak mümkün değil. Hangi ürün eksikse çiftçiye prim desteği vererek ekmesini sağlamalıyız. Yasakla izinle planlama olmaz. Eksik olsa bile para kazanamayacağı ürünü çiftçi ekmez. Planlama desteklerle olur. Yasakla üretim artmaz, açık varsa ‘ek’ dersiniz ama desteğinizi de açıklarsınız.”

Samsun Bafra Ziraat Odası Başkanı Osman Tosuner de planlamanın yıllardır beklendiğini belirtti, denetim ve uygulamanın mutlaka takip edilmesine vurgu yaptı. Tosuner, “Bugüne kadar tarımda büyük hatalar yapıldı. Bafra tütünün merkeziydi, tütün kalmadı. Madem tütün ekmek yasak sigarayı da yasakla o zaman. Avrupa’dan Amerika’dan tütün alıyoruz. Hataların bedelini üretici çekiyor. Neden dışarıdan buğday alalım, tütün alalım? Tarımı enine boyuna ele almak lazım. Şimdi herkes tarım yapıyor, işi bilen de bilmeyen de. Devlet desteği alıp tarım işine giriyorlar sonra da iflas ediyorlar. Hububatı, çeltiği, sebzeyi meyveyi ben biliyorum. Nasıl ekileceğini biçileceğini ben biliyorum. Tarımı bilmeyenler piyasayı da allak bullak ediyor. Bunlar da yeniden değerlendirilmeli.”

Hatay Samandağ Ziraat Odası Başkanı Selim Kamacı da taslakla ilgili şunları söyledi:

“Tarımsal üretimde alelacele hazırlanmış planlama taslağının birçok ayağının eksik ve içinin doldurulması gerektiğini düşünüyorum. Türk çiftçisi ekonomik sıkıntı, sosyal zorluk ve umutsuzluk hali içindeyken taslağın bu hali ile başarıya ulaşma şansı yok.

Tarım, baştan aşağı planlanmalı. Taslağın içeriğinde üreticiye olumlu yansıyacak bir şey yok. Bakanlık çiftçiye ‘ya benim istediğim ürünü ekersin ya da kulağını çekerim’ demenin haricinde çiftçiyi sevindirecek, umutlandıracak, üretime teşvik edecek, ürettiğini satabileceği veya üretim maliyetlerini düşürülebileceğine dair bir söylem veya madde yok. Eksik bir taslak, hayata geçirilmesi zor görülüyor.

Taslakta ihtiyaç duyulması halinde üniversite, bilim insanları, konseyler, kurum kuruluşların fikrinin sorulacağı ama oy haklarının olmadığı belirtilmiş. Bu ibare bakanlığın sivil dinamikler ile örgütlerin işlevine son vermek ve kendi otoritesini kurmaya yönelik bir iradeyi ortaya koyuyor.

Tarım sektöründe planlanma yapılacaksa çiftçinin örgütlenme modeli yapılandırılmalı, planlamanın esaslarından biri çiftçinin örgütlenmesi olmalı. Her il ve ilçede bir yapısı olacak olan bir sivil yapı, her il ve ilçenin kendine has ürünlerinin sağlıklı üretilmesine, katma değerinin arttırılmasına ve pazarlanmasına yönelik bir yapıya eriştirilmeli. Çiftçi örgütleri, devlet tarafından desteklenerek, güçlendirilmeli.”