Roma'da tüm yollar Pekin'e çıkıyor
Son günlerde artan vaka sayıları, can kayıpları ve tedavi geliştirme çabalarıyla gündemin ilk sırasını işgal eden koronavirüs, dünya siyasetini etkileyen boyutlarıyla da ayrı bir önem taşıyor. Koronavirüs salgını, AB için siyasal, ekonomik ve sosyal etkileri bakımından son yılların en büyük krizlerinden biri olarak tarihe geçti. 2008 Eurozone krizi ve 2015 mülteci akınından sonra “2019-20 Koronavirüs Vakası” başta İtalya olmak üzere birçok Birlik ülkesinde “geri döndürülemez” dönüşümlere kapı araladı. Vaka sayısının 90 bini, ölüm sayısının ise 10 bini çoktan geçtiği İtalya, sadece Avrupa’da değil tüm dünyada salgından en çok etkilenen ülkelerden biri oldu.
Krizle mücadelede üyelerin tavrı, uzun süredir gündemde olan “AB’nin geleceği” konusunu da yeniden tartışmaya açtı. Polonya, Slovakya, Çekya, Danimarka, Güney Kıbrıs, Letonya ve Litvanya’nın “tek taraflı” sınır kapama kararları Birlik içinde politik uyumun yetersiz olduğunu gösterdi.(1) Bu durum kuşkusuz bir süredir dünya gündeminde yerini alan “Avrupa Birliği’nin sonu” tartışmalarını da yeniden alevlendirdi. Özellikle İtalya’nın yaşamakta olduğu ağır sınav ve bu süreçte Birliğin tutumu, başta İtalyan politikacılar olmak üzere birçok çevreden tepkileri beraberinde getirdi. İtalya ile birlikte İspanya’da da krizin faturasının gittikçe ağırlaşması, buna rağmen Brüksel’in dayanışma yönünde etkisiz hatta isteksiz tavrı AB’de salgın sonrası siyasi tablonun nasıl şekilleneceği yönünde fikir veriyor.
BİRLİK RUHU SORGULANIYOR
27 üyesi bulunan Avrupa Birliği, yaklaşık 513 milyonluk bir nüfusu içinde barındırıyor. 22 trilyon dolarlık gayri safi yurtiçi hasıla toplamı da göz önüne alındığında, Birliğin dünyada önemli bir ekonomik ve siyasi aktör olduğu kabul ediliyor. Dış siyaset, sosyal ve ekonomik politikalar gibi sağlık krizleriyle mücadelede de Birlik üyelerinin ortak hareket etmesini düzenleyen çeşitli anlaşmalar söz konusu.
1958’de yürürlüğe giren ‘Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma’nın 168. maddesinde “büyük sağlık felaketleri” ile mücadeleden açıkça bahsediliyor.(2) Birliğin kurucu metinlerinden olan Antlaşmanın ilgili maddesi, koronavirüs salgınının da içinde yer aldığı sağlık felaketlerini ele alıyor. Benzer şekilde, Birlik açısından kritik bir role sahip olan Lizbon Anlaşması’nın da 222. maddesi “dayanışma”ya ilişkin vurgular içeriyor.3) Bu kapsamda, salgın hastalıklarla mücadele de dahil olmak üzere sağlıkla ilgili konularda üyelerin ortak kararlar vasıtasıyla ortak bir tavır geliştirilmesi öngörülüyor. Ortak tavır elbette ekonomik, sosyal ve siyasi işbirliği ile üye ülkelerin bu tür krizlere birlikte cevap verebilmesi anlamına geliyor. Fakat gündemdeki koronavirüs salgını, yasa maddelerinde açıkça zikredilen dayanışmanın hayata geçirilemediğinin adeta bir kanıtı. Ortak tavır bir yana, Birliğin lokomotiflerinin küçük ortaklara doğrudan zarar veren uygulamaları büyük tepki topluyor. Son olarak mart ayı başında Almanya ve Fransa’nın medikal ürünlerin ihracatını engelleme kararı, diğer birçok üyenin sert tepkisine neden oldu.(4) Bu kararla, salgınla mücadelede kullanılan birçok ekipmanın ülke dışına çıkarılması engellendi. Söz konusu ekipmanların üretimini gerçekleştiren gelişmiş ekonomiler açısından korumacı bir tedbir olarak algılansa da, bu karar, küçük ortakları yalnızlığa itmekten başka bir şey değildi.
Birlik içindeki dayanışma ruhuna aykırı tavırlar yalnızca küçük ortakları değil, İtalya gibi gelişmiş bir ekonomiyi de vurdu. Şubat sonunda İtalya’nın talebiyle aktive edilen AB Sivil Koruma Mekanizması ile Roma Hükümeti Birlik üyelerinden koruyucu maske talebinde bulundu. Ancak bu talep gerektiği gibi yerine getirilmedi.(5)Aynı şekilde, İtalya’nın AB fonlarına ilişkin yaptığı yardım talepleri de ya cevapsız kaldı ya da istenildiği ölçüde olumlu karşılanmadı. Söz konusu durum, yalnızca AB karşıtı politikacıların değil, öteden beri Birliğin savunuculuğunu yapan İtalyan merkez siyasetinin de ciddi eleştirilerini beraberinde getirdi.
ÇİN’İN İTALYA’YA YARDIMI
Birlik içindeki bu uyumsuz tavır bir yana, krizde en büyük faturayı ödeyen İtalya’nın Birlik dışından, Rusya ve Çin gibi ülkelerden hatırı sayılır miktarda ve nitelikte yardım alması ise bir başka kayda değer noktaydı. 12 Mart gecesi İtalya Dışişleri Bakanı Di Maio, ülkeye gelen ilk Çin yardımlarını kişisel Facebook hesabından yayınladığı bir video ile duyurdu: “Birçok dışişleri bakanı dayanışma önerdi ve bize yardım etmek istediklerini belirtti. Bu akşam size Çin'den ilk yardım geldiğini göstermek istedim” ifadeleriyle paylaşılan videoda iniş yapan Çin yardım uçağından tıbbi ekipmanların çıkarılması ve Çinli doktorların gelişi yer alıyordu.(6) Pekin’in gönderdiği yardımda 9 sağlık görevlisiyle birlikte çok sayıda tıbbi ekipman da bulunuyordu.(7)
Çin Halk Cumhuriyeti’nin koronavirüs salgınının ilk günlerinden itibaren aldığı tedbirler dünya kamuoyunda ilgiyle takip edilmekteydi. Ancak salgın pandemi haline geldiğinde ve Avrupa salgının yeni merkezi olduğunda “Çin modeli”ne olan ilgi de benzersiz bir biçimde arttı.
AVRUPA PROJESİ VE KÜRESELLEŞME
Japonca’da “kriz” ve “fırsat” anlamlarının aynı kelime ile ifade edildiğine dair klişe bugünlerde her zamankinden daha popüler. İtalya ve AB’nin bu tarihi sınavda alacağı konum gerçekten bu fırsatlar dizisine mi yoksa daha büyük krizlere mi kapı aralayacağını gösterecek. Kriz yönetim modelinin kendisi bir anlamda kriz sonrası şartları oluşturacak diyebiliriz.
Küreselleşmenin tabiatı gereği barış ve refahı getireceğine dair sarsılmaz inancın günümüzde bizzat küreselleşme savunucuları tarafından dahi sorgulandığını görmekteyiz.(8) Ancak bu durum gerçekten küreselleşmeye karşı bir meydan okuma haline mi gelecek yoksa “Küreselleşme 2.0”’ı mı konuşmaya başlayacağız, bunun net cevabı için bir süre daha beklememiz gerekiyor. Bu bağlamda, Avrupa Birliği projesi ile küreselleşmenin İtalya özelinde bir arada sorgulandığını not etmeliyiz. Ulus-devlet yanlısı ve AB karşıtı siyasi eğilimler, İtalya’da salgın felaketi ile oluşan infial ortamında hem meşruiyet hem de büyük bir destek kazanmış oldu. Salgın, küreselciliğin zayıf karnını, birbirine daha çok bağlanan parçalar arasında kırılganlığı gözler önüne sermiş oldu.
İTALYA EKSEN DEĞİŞTİREBİLİR
28 Mart akşamı Twitter’da İtalyan kullanıcılar arasında popüler olan “#CiSalviamoDaSoli” (kendi kendimize kurtuluruz) kampanyası, İtalyan kamuoyunun olaylar karşısında yaşadığı infiali sosyal medya yoluyla da olsa görebilmek için önemli bir fırsattı. Hızla popüler olan etiketin altında videolarını paylaşan kullanıcılar İtalya milli marşı eşliğinde AB bayraklarını yakıyordu. Gerek bu kampanyada gerekse öncesinde açığa vurulan tepkileri bir cümlede özetlemek gerekirse, İtalyanların önemli bir kısmının “bize bizden başka dost yok” noktasına geldiğini söylemek mümkün. Ancak bu tepkisel tavırda odak noktası Çin ve Rusya gibi dış yardımların memnuniyetle karşılanmasından çok Brüksel’in ve gelişmiş ekonomilere sahip üyelerin kayıtsız konumu oldu.
Sis bulutları aralanıp yaralar sarılmaya başladığında İtalyan siyasetinde AB karşıtlığının artık daha geniş bir kitleye yaslanarak ve daha gür sesle çıkacağını şimdiden söyleyebiliriz. Yeni arayışlar söz konusu olduğunda ise Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesinde İtalya-Çin ilişkilerinin derinleşmesi, daha farklı ve etkili bir boyuta taşınması ise kuvvetle muhtemel görünüyor.
Dipnotlar:
1 https://www.iai.it/en/pubblicazioni/covid-19-emergency-europe-needs-vaccine,
2 Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU), Part Three: Union Policies and Internal Actions, Title XIV: Public Health, Article 168 (ex Article 152 TEC), https://eur-lex.europa. eu/eli/treaty/tfeu_2008/art_168/oj
3 TFEU, Part Five: The Union’s External Action, Title VII: Solidarity Clause, Article 222, https:// eur-lex.europa.eu/eli/treaty/tfeu_2016/art_222/ oj. 4 M
4 https://www.dailymail.co.uk/news/article-8083527/Germany-France-condemned-EU-members-blocking-export-medical-supplies.html
5 https://www.politico.eu/article/coronavirus-italy-needs-europe-help/ - https://www.mise.gov.it/index.php/it/per-i-media/notizie/it/198-notizie-stampa/2040880-sblocco-delle-esportazioni-di-dispositivi-sanitari-da-germania-e-francia
6 https://www.facebook.com/LuigiDiMaio/videos/138152874240472/
7 https://www.repubblica.it/solidarieta/volontariato/2020/03/13/news/coronavirus_a_fiumicino_un_aereo_con_aiuti_della_croce_rossa_cinese_ventilatori_elettrocardiografi_mascherine-251147937/
8 https://www.iai.it/en/pubblicazioni/international-order-and-european-project-times-covid19