Sinciang’ın kültür simgesi: Nasreddin Efendi
Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’ndeki gelişme olağanüstü. 40’tan fazla etnik grubun bir arada yaşadığı Sinciang, adeta kültürler başkenti. Bunun yanında büyük bir ekonomik gelişime ev sahipliği yapıyor. Başkent Urumçi’de bizi en çok şaşırtan durum ise her köşeden çıkan Nasrettin Hoca.
Aydınlık gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Mustafa İlker Yücel ile birlikte 1-13 Eylül tarihleri arasında Çin’in en batısından doğusuna kadar önemli ziyaretlerde bulunduk. Çin Haber Ajansı’nın daveti üzerine gittiğimiz Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’nde 5 gün geçirdik. Başkent Urumçi’de başlayan yolculuğumuz İli Kazak Özerk İlinde devam etti. Gözlemlerimizi bugün başlayan yazı dizimizle okurlarımızla paylaşacağız.
SİNCİANG ULUSLARARASI BÜYÜK PAZARI
Gezimizde ilk durak Urumçi’nin en turistik yeri olan Sinciang Uluslararası Büyük Pazarı oldu. Burası 26 Haziran 2003 tarihinde tamamlandı ve şu anda ölçek olarak dünyanın en büyük çarşısı. İçerisinde 3 binden fazla dükkan bulunmakta. İslam kültürünü, mimariyi, etnik ticareti, eğlenceyi ve yiyecek-içecek hizmetlerini bir araya getiren çarşı, Sinciang’daki turizm ürünleri için bir buluşma yeri ve sergi merkezidir. Bu çarşı aynı zamanda “Sinciang’ın Penceresi”, “Orta Asya'nın Penceresi” ve “Dünyanın Penceresi” olarak da adlandırılıyor. Çarşının içerisinde İpek Yolu’nu tasvir eden birçok yapıya rastlıyorsunuz.
HAREKETLİ VE SICAK
Çarşı tüm gün açık, dükkanlar da gece saatlerine kadar faaliyet sürdürüyor. Çarşının içerisinde girdiğinizde, meydanda farklı etnik gruplardan oluşan dans topluluklarının icralarını görüyorsunuz. Her gün on binlerce misafire ev sahipliği yapan büyük çarşı adeta Çin’in etnik zenginliğinin bir mozaiği. Burada Uygur, Hui, Han, Kazak, Özbek, Kırgız ve daha saymadığımız birçok kültürün nüvelerini gördük.
KİMDİR YANINDA EŞEK OLAN KİŞİ?
Çarşı içerisinde gezerken, sokaklarda, balkonlarda, çatılarda yanında eşek elinde de ekmek olan sakallı birisi var. Üzerinde Çince karakterlerle 阿凡提 yazıyor. Afanti şeklinde okunan bu karakterler ilk kulağa geldiğinde size efendi kelimesini andırıyor. Evet doğru aslında bu efendi anlamına geliyor. Bizi gezdiren ekibe bu karakterin kim olduğunu sorduk, cevapları şu oldu: Nasrettin Efendi! Bunu duyduğumuzda hem şaşırdık hem de sevindik. Sinciang’da Nasrettin Efendi olarak adlandırılan Nasrettin Hoca, Uygur kültürünün bir kahramanı. Aynı zamanda çok ünlü bir markaya da adını vermiş durumda.
BİLGE, ZEKİ, HALKTAN YANA
Çarşı içerisinde ne çok gördüğünüz karakter Nasrettin Hoca. Uygur kültüründe bilge kişi olarak tanımlanan Nasrettin Efendi’yle ilgili Şangay Animasyon Film Stüdyosu 1981‘den 1988’e kadar üretilen 13 bölümlük renkli bir kukla film serisi yaptı. Serinin ismi “Efendi’nin Hikayeleri.” Her bir bölümü 20 dakka olan bu seride ana içerik, zeki ve bilge Nasrettin Efendi ile yerel kabadayılar, derebeyler, krallar ve halka baskı yapan gruplar arasındaki zeka savaşı. Nasrettin Efendi, o dönemde Çin film ve televizyon çalışmalarındaki olumlu kahraman imajları arasında benzersiz olan eylemlere, mizah ve zekaya sahip. Efendi’nin Hikayesi'nin tasarımı, müziği, kıyafeti gibi birçok unsuru Uygur kültürüne ait.
ÇİN KAYNAKLARINDA NASRETTİN HOCA
Çin kaynaklarında Nasrettin Efendi “Uygur emekçi halkının gerici yönetici sınıfa ve önceki hanedanların feodal laik fikirlerine karşı mücadelelerinde yarattıkları idealize edilmiş bir figür” olarak tanımlanıyor. Çin kaynaklarında “Çalışkan, cesur, esprili, iyimser, bilgelik ve adalet duygusu bakımından zengin ve gerici yönetici sınıfı ve tüm yozlaşmış güçleri küçümsemeye cesaret eden biri” olarak da betimlenen Nasrettin Efendi’yle ilgili “Onda, emekçi halkın nitelikleri ve sevgi ve nefret gibi açık duyguları yansıtılır, onların çıkarlarını ve arzularını yansıtır. O, Xinjiang'daki tüm etnik gruplardan insanlar tarafından derinden sevilen sanatsal bir imgedir.” ifadelerine yer veriliyor.
5 DİLE ÇEVRİLDİ
Çin, Nasrettin Hoca’nın hikayelerini 1958'den sonra beş dilde yayınladı: Çince, Uygurca, Moğolca, Kazakça ve Tibetçe. Bunlar arasında Ge Baoquan'ın editörlüğünü yaptığı versiyon 393 öykü içeriyordu ve Çince kaynaklara göre bugüne kadarki en eksiksiz versiyon olarak biliniyor.
ÖDÜLLER ALDI
Efendi’nin Hikayesi bir çok ödüle de sahip. 1979 yılında Çin Kültür Bakanlığı Güzel Sanatlar Film Ödülü, Yüz Çiçek Ödülü Film Ödülleri En İyi Güzel Sanatlar Film Ödülü, 1989 yılında Chicago Uluslararası Çocuk Filmleri Festivali'nde animasyon kısa film birincilik ödülü ve güzel sanatlar filmleri için ilk ulusal azınlık temalı film Tenglong Ödülü gibi birçok ödül kazandı.
MUTFAK ZENGİNLİĞİ
Sinciang bölgesinin etnik zenginliğinden gelen büyük bir yemek kültürü var. Bölgede yaşayan büyük Müslüman nüfustan dolayı mutfağı büyük ölçüde helal ürünlerden oluşuyor. Türk mutfağına da çok yakın hatta aynı yemekleri Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’nde bulabilirsiniz. Bölgenin çöp şiş, içine et doldurulmuş samsa, sütlü çay ve sayamadığımız birçok kendine özgü yemekleri var. Sinciang genel olarak yemeklerinin lezzetiyle de bilinen bir bölge olarak karşımıza çıkıyor.
YILLARDIR TERÖR OLAYI YAŞANMIYOR
Sinciang’ın daha önceki en büyük problemlerinin başında terörizm geliyordu. Terör olayları, etnik grupların bir arada yaşamasından ekonomik gelişmeye kadar birçok durumun önüne geçiyordu. Radikal sözde İslamcı örgütlerin terör eylemlerinde içlerinde Uygur da olmak üzere birçok Çin vatandaşı hayatını kaybetti. Teröre karşı mücadele sonrasında bölgede 2016’dan beri terör olayı yaşanmadı. Sokakta konuştuğumuz bölge insanının çokça değindiği nokta Sinciang’da sağlanan güvenlik ortamıydı.
SİNCİANG DEMEK YATIRIM DEMEK
Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’nin başkenti Urumçi’yi gezerken öncelikle gelişmişlik gözünüze çarpıyor. Çin’in diğer bölgelerinde de olduğu gibi elektrikli araçların kullanımı oldukça yaygın. Sokakta konuştuğumuz Sincianglılara bölgeyi sorduğumuzda ilk verdikleri cevap “Devlet buraya büyük yatırımlar yapıyor.” oluyor. Kuşak ve Yol Girişimi’nin kilit bölgelerinden olan Sinciang on milyarlarca dolarlık yaptırımlarla son yıllarda büyük bir gelişme sağladı. Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’nin GSYH’si 271 milyar dolarla tek başına birçok ülkeden yüksek. 2024 Haziran ayında Çin Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu’nun yayınladığı rapora göre bölgede önemli projeler, yıllık planın yüzde 42,1'i olan ve geçen yılın aynı dönemine kıyasla 11,1 milyar yuan artışla, fiziksel iş yüküne dayalı 147,38 milyar (20,8 milyar dolar) yuanlık kümülatif yatırımı tamamladı. Bu bir önceki yıla göre yüzde 8 puan artış anlamına geliyor. Haziran ayında tamamlanan yatırım da 50 milyar yuanı (7,05 milyar dolar) aştı. Raporda, “yüksek kaliteli kalkınmanın birincil görevine ve yeni bir kalkınma modeli oluşturmanın stratejik görevine yakından odaklanılacağı” belirtildi.