Taşımacılıkta geleceğin projesi-2: İlk HAVARAY ve MONORAY denemeleri

Her keşifte olduğu gibi HAVARAY konusunda da ilk denemelerde tam başarı sağlanmadı. HAVARAY (MONORAY) girişimlerinde de çok sayıda deneme yapıldı başarının sağlanması yıllar aldı.

HAVARAY (MONORAY) taşıyan ilk yolcu sistemi, 25 Haziran 1825’te büyük bir açılış ile kutlandı. Tek beygir gücünde bir motoru vardı. Henry Robinson Palmer’ın 1821 patentine dayanan Cheshunt Demiryolu, tuğla taşımak için inşa edildi ancak açılışında yolcuları taşıyarak MONORAY tarihinin ilkini gerçekleştirdi (Nasıl bulundu, 2017).

Philadelphia Centennial 1876. Buharla çalışan monorayı ilk kez 1876’da Amerika Birleşik Devletleri Centennial Exposition’da gösterildi. Süslü bir şekilde tasarlanmış çift katlı aracın iki ana tekerleği ve arkada bir döner buhar motoru vardı.

William H. Boyes’in HAVARAY’ı (MONORAY’ı) test olarak 1911 yılında Seattle, Washington (ABD) yapıldı ve gösterildi. Raylar tahtadan yapılmıştı ve palet maliyetinin mil başına yaklaşık 3.000 $ olduğu tahmin edilmektedir. Bu ahşap monoray hatlarının ülke çapında hızla gidip saatte yaklaşık 20 mil hıza çıkarak yolcu taşıma kapasitesine ulaşabileceği” söyledi. Pek çok icat gibi, mali desteğin olmaması nedeniyle bu projede gelişmesi duraklamalara uğradı (Monorail Society, 2022).

Modern çağ MONORAY’ların ilki 1952 yılında Alweg Havaray olarak bilinir. İsveçli sanayici Dr. Axel Lennart Wenner-Gren, II. Dünya Savaşı’ndan sonra MONORAY test pisti yapan ilk kişi oldu. Hız bakımından etkileyici olsa da, ALWEG sistemi daha sonraki bir sürüm 1957’de geliştirilinceye kadar istenen başarıyı sağlayamadı. 1952’nin orijinal test pistinden elde edilen bilgiye ve müteakip değişikliklere dayanarak, ALWEG Temmuz 1957’de en başarılı HAVARAY sistemi haline gelen projeyi açıkladı (Nasıl bulundu, 2017).

1964 Tokyo, Haneda Havaray: MONORAY’larının modern çağını başlatan bir proje olarak insanlık hayatına girmiştir. Tokyo/Haneda MONORAY, Alweg tasarımını birleştiren ilk büyük sistemdi. Günümüzde güvenli ve başarılı bir şekilde çalışmaya devam ediyor.

HAVARAY SİSTEMİ ÇANAKKALE BASININDA

2018 ve 2022 yıllarında “Çanakkale HAVARAY Sistemi” Çanakkale basınında yerini aldı (Sürek, 2018 ve 2022, Boğaz Gazetesi 2022). Vitamin Gazetesi Yazarı Erdem Sürek (2018, 2022) konuyu köşesine taşıyarak ilgililerin dikkatini çekmeye çalıştı. Sürek 2018 yazısında; “Bir proje düşünün, üstelik bir adaydan değil. Derdi başkan olmak da değil. Düşüncelerini, teknolojinin nimetleri ile harmanlayıp; “Kent halkının rahat ulaşımı için.” gündeme getiren Prof. Dr. Doğan Perinçek’ in projesine, ‘Hadi gel de dikkat kesilme?’ Çanakkale yaşayanı olarak; bilgi birikimini ve uzmanlığını, yöneticilere aktarmayı adeta kendine görev sayan, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversite (ÇOMÜ)’den ekmekli Perinçek’in, dile getirdiği projesini, kimimiz uçuk, kimimiz kaçık bulabilir. Lakin örnekleri o kadar çok ki, ‘neden olmasın…?

Bu ülkenin siyasilerden daha çok, fikir üretecek insanlara ihtiyacı var. Almanya’yı, Japonya’yı, Amerika Birleşik Devletleri’ni, Çin’i ve diğerlerini çalışan, üreten, yaratıcı insanlar bu günlere getirdi.” vurgusuyla yükselttiği sesi dikkat çekiciydi. Hele hele; “Siyasilerimizin beceriksizliği yüzünden, ülkemizin çok zeki bilim adamları artık Türkiye de değil, üretebilecekleri ülkelere göç ettiler, göç etmeye devam ediyorlar.” şeklindeki çıkışı, bir bilim insanından yükselen bu ses, bence daha bir dikkat çekiyordu. Diyeceksiniz ki, “Perinçek’in derdi ne?” Aslına bakarsak, altını çizdiği dert, hepimizin ortak yaşadığı sorun. Yani Trafik. “Çanakkale’nin trafik sorununa çözüm mü istiyorsunuz?” sorusu eşliğinde, çalışmasından söz ediyor ve “belki sahiplenen bir isim çıkar…” diye de ekliyordu Prof. Dr. Perinçek. Kendisinin attığı başlıklar vardı, söz ettiği projesine ilişkin ve şöyle diyordu; “Çılgın değil, akıllı proje. Sarıçay-HAVARAY sistemi…” Perinçek, “Sarıçay'ın üstüne kurulacak HAVARAY sistemi ile bir taşla iki kuş. Uzun vadeli çözüm, Şehrin gelişme alanlarına uzatılabilecek raylı sistemin çekirdeğini oluşturalım. “ifadeleri ile bahsediyordu projesinden.” Sonra da detayları kaleme alıyordu. Diyordu ki; “Sarıçay manzaralı, kenti boydan boya kesen raylı sistem kuralım. Sistemin üstüne boydan boya güneş paneli yerleştirip, elektrik elde etme olasılığı yaratalım.” Evet, Çılgın gelebilir belki bu düşünce. O kadar çok ki örnekleri var ki. Küçük bir araştırma ardından, Perinçek’in dikkat çektiği benzer projeleri, internette görüp incelemek gayet mümkün. Prof. Dr. Perinçek; “Benzer Projenin devamını Kepez’de sürdürmek gereklidir ve oldukça kolay olacaktır.” diye de ekliyordu. Konuyu anlatmak ve ilgiyi toplamak için belli ki bir güzel kafa yoran Perinçek; “Peki, Sarıçay’a HAVARAY yapma fikri nereden aklıma geldi?” sorusunu soruyor ve yanıtını da veriyordu. “Almanya seyahatim sırasında Wuppertal şehrinde HAVARAY sisteminin methini duydum, görmem lazımdı, gittim ve gördüm, iyi ki görmüşüm. Wuppertal HAVARAY sisteminden esinlendim ve uzun zamandır düşündüğüm projemi Çanakkaleli hemşerilerim ve seçilecek yöneticilerle paylaşmaya karar verdim.” Kendisinin ne siyaset, ‘ne de koltuk…’ vurgusu yaparak bahsettiği proje tek değil, bildiğim kadarıyla. Dahaları da var Perinçek’te. Bu denli, Çanakkale insanını yakından ilgilendiren sözlere, bence ayrı bir kulak verilmeli. Kimimize çılgın gelebilir bu proje. Ne var ki, bir yapılsa var ya… Bu noktada, hadi inşallah demekten başka bir şey gelmiyor elimden. Şahsen, ben desem boş. Mevcut yerel yönetim koca koca hocaların dediğine kulak vermez iken, bizim dediklerimiz kulaklardan jet hızıyla geçiyor. Ya da ışık hızı mı demeliydim? Belki bir gün, bu çılgın projeleri hayata geçirecek bir isim çıkarda, en azından güneşi boşa ziyan etmemiş oluruz.

Sürek 2022 yılı Şubat ayında kaleme aldığı makalesinde aynı konuyu tekrar köşesine taşıyor ve şöyle devam ediyor: “Kimse önemsememiş, ne tuhaf! Oysa ki, Çanakkale meselesi! Ölsek, kemiklerimiz kalmayacaktı, 'HAVARAY'da bir güzel ‘hava' da kaldı. Düşünceler sardı yine. Neden mi? Neden olacak, gözlenen şu vurdumduymazlık halinden. Başka şehrin ahalisi olsa, kentinin üzerine dile gelen projeleri az da olsa benimserdi. Biz de tam tersi. Niye ki acaba? Perinçek Çanakkale için, kimine göre uçuk, kimine göre kaçık, bana göre mantıklı bir projeden söz etmişti. Tarih sanıyorum ki 2018 Kasım. Aradan günler, haftalar, aylar ve de yıllar geçti. Sonuç mu? Sonuç; düşünülen geleceğe dönük, bu proje dillenmedi, dillenmediği gibi tartışılmadı. Hiç sorgulanmadı. Proje unutuldu gitti. 2018 Kasım’ında, uzun uzun dile getirdiğim, ilgimi çeken o düşünceler için; "bir proje düşünün, üstelik bir adaydan değil. Derdi başkan olmak da değil!" vurgusu geçen bir başlık atmıştım. Sonrasında yazdıklarım. Biz unutsak da arşiv unutmuyor Allah’tan. Projeyi yine tekrar dile getireyim. Belki bugün ilgi çeker ve harekete geçilebilir. Ne dersiniz? Bende umut var, olabilir mi? Neden olmasın! Çanakkale yaşayanı olarak; bilgi birikimini ve uzmanlığını, yöneticilere aktarmayı adeta kendine görev sayan, Prof. Dr. Perinçek’ in; “Halkın gönlündeki makam hariç, hiçbir makama aday değilim, aday olmaya da niyetim yok.” ifadeleri ile resmen duyurduğu HAVARAY projesine bir kez daha kulak verelim istedim. 2018 yılında aktarmıştım ve yılar geçti. HAVARAY projesi olabilse idi ne iyi olurdu? Bence, Çanakkale' ye faydası çok olurdu.

KAYNAKLAR

- Born to Engineer, 2017, India Rolls Out Solar-Powered Train Coaches That’ll Will Save Thousands Of Litres Of Diesel. https://www.borntoengineer.com/india-rolls-solar-powered-train-coaches-thatll-will-save-thousands-litres-diesel.

- Byron Bay Train, 2019, The world's first solar-powered train in Australia – Bridgestone. https://www.bridgestone.com/bwsc/stories/article/2019/06/17-2.

- Çanakkale Boğaz Gazetesi, 2022, Perinçek Çanakkale’ye Havaray Sistemi önerdi. 5 Şubat 2022 Cumartesi.

- Monorail Society, 2022, Monorail history. https://www.monorails.org/tMspages/History.html

- Nasıl bulundu, 2017, https://www.nasilbulundu.net/havarayi-kim-buldu/

- Perinçek, D., 2018 Çanakkale Havaray önerisi. Facebook sosyal medya; 22 Kasım 2018.

- Perinçek, D., 2022 Kepez Havaray önerisi. Facebook sosyal medya; 3 Şubat 2022.

- Perinçek, D., 2020 Kepez’de ulaşım ve enerji. Dünden Yarına Kepez Çalıştayı. Perşembe, 23 Ocak 2020.

- Sürek, E., 2018, Bir proje düşünün. Üstelik bir adaydan değil. Derdi Başkan olmakta değil. Kaynak; Gazete Vitamin, 30 Kasım 2018

- Sürek, E., 2022, Kimse önemsememiş, ne tuhaf..! Oysaki, Çanakkale meselesi..! Kaynak; Gazete Vitamin, 6 Şubat 2022

- Vikipedi, 2017 Wuppertal havarayı. https://tr.wikipedia.org/wiki/Wuppertal_havarayi