Tek tıbba doğru
İnsanoğlunun karanlık çağlarında besin ve sığınak bulmak en önemli etkinlikti. Besin kadar bir başka önemli gereksinim su idi. Göllerde ve su kenarlarında kendilerine sığınak bulan insanoğlu hem su buluyor hem de su için gelen hayvanları avlıyordu öykünün en başından beri bitkiler hayvanlar iç içe idi. Buğday gibi temel gerkesinimleri karşılamak ve hayvanlara yakın olmak için bunların bir kısmının evcil olması gerekiyordu. Tahıl üretmek için açılan alanlarda biriken sular sivrisineklerle taşınan sıtmayı getiriyor, fareler veba taşıyordu. Bir ölçüde uygarlığın tarihi, bulaşıcı hastalıkların da tarihi oluyordu. Bitki, insan, hayvan ortak yaşamı sıkıntılarla dolu bir yaşamdı. Aslında tarihin ilk dönemlerinden beri mitolojide de hekimlikte de insan hayvan etkileşimi itici güçtü.
ORTAK TAVIR
O dönemden bugüne kadar hastalıkların hızında değişim olmamış zoonotik kökenli salgınlar önemli can kayıplarına neden olmuşlardır (hayvanlardan insanlara geçen sayrılıklar). Çevre sağlığı ve kamu sağlığı açısından beşeri ve veteriner hekimliği ortak çalışmaya iten bir alan henüz oluşturulamamıştır. Canlıların sağlığına ilişkin ilgi alanı olan tek tıp anlayışı aralarındaki ayrıma karşın ortak yanlardan hareket ederek oluşturulması gereken bir alandır. Bu alanda bilimsel dayanışma geliştirilerek ortak bir bilimsel tavır alınması gerekmektedir. İnsan, hayvan, çevre sağlığı birimleri arasında sağlanması gereken ortak çalışma alanı son KOVİD salgını ile birlikte zorunluluk halini almaya başlamıştır. Bir başka yakıcı zorunluluk ise mikroorganizmaların antibiotiklere ve ilaçlara dirençli konuma geçmesi ile tedavi yeteneklerimizdeki azalmadır. Bu yeni tanımda temel iş aşılama profilaksi çevre sağlığı üzerinde yoğunlaşmalıdır. İnsan hayvan sağlığı çevre koruma orak çalışmaları yeni bir tip düşünce alanı üretmek zorundadır. Tek tıp işleminin temel amacı gelecekteki olası salgınlara hazır olmak, gelecekte somut müdahaleleri gerçekleştirmek, tıp veterinerlik çevre kurumları arasında eş güdüm sağlamaktır.
Alman patolog Rodolf Wirchow zoonozları insan hayvan bağlamından çıkarıp tek tip patoloji olarak tanımlamıştır. Zoonoz sorunu insanda hastalık yapıcı organizmların yüzde 75’ini oluşturmaktadır. 2019 yılında tüm zoonotik hastalıklardan yaşamını kaybedenlerin sayısı yaklaşık olarak 2 milyon civarındadır, yaklaşık 2 milyar insan da hastalanmıştır. Zoonotik hastalıklar insandaki hastalık yapıcı etmenlerin yüzde 60’ını oluşturmaktadır. Bu şekilde giderek artan hayvan kaynaklı hastalık yapan mikroorganizmalar daha fazla bilimsel olmak zorundadır. Bu konuda ortak çalışma yapmanın gerekliliği insan sağlığının nasıl hayvan sağlığına ve çevre korumasına bağlı olduğu gösterilerek anlaşılabilir. Kuduz, tifo, nil virüsü vs gibi hastalıklar bu alanda yalnızca birer örnektir. Bu hastalıklar ortak çalışmanın gerekliliğini gösterse de bir arada olunması gerektiği bilim kamuoyunda henüz yeterince değerlendirilmemiştir. Veteriner ve beşeri hekimlerin bu alanda görüş bildirmeleri gerekliliktir.
AŞI VE ANTİBİYOTİK DİRENCİ
Aşı üretimi söz konusu olduğunda, eminimki tek tıp anahtar rol oynayacaktır. İnsan hayvan çevre uyumu çalışmaları ile bu alan sayesinde dünya daha yaşanabilir hale gelecek, salgın bilgileri önceden bilinebilinecektir. Tek anlayışının nasıl verimli olduğunun en güzel örneği çiçek aşısı gelişimidir. Çiçek, çiçek virüsüne benzeyen, hayvanlarda hastalık yapan sığır çiçeği virüsünün mandıracılarda görülmediği gözleminden yola çıkarak geliştirilen ilkel aşının bu hastalığı önlemesi ile giderilmiştir. Bir başka örnek de köpeklerde ölümcül olabilecek köpek gençlik hastalığı aşısının geliştirilmesi sırasında veteriner ve tıbbi araştırmacıların ortak çalışması gösterilebilir. Gene difteri antitoksini geliştirilmesini de bu alanın çalışmalarından sayarız. Kuş gribi, domuz gribi aşılarının geliştirilmesi bunlara örnektir. Refik Saydanm Hıfzıssıhha Enstitüsü’ndeki faaliyetleri de bu alandaki öncü ve yol gösterici olarak niteleyebiliriz.
Bilimler arası bilgi ve deneyim aktarımı yeni bilgi ağlarına ve çözümlerine yol açarak yeni ve ulaşılmadık çözümler getirebilir. İnsan hayvan çevre bilim arasındaki boşluk bu alanların eş güdümlü çalışmaları ile giderilir. Buna besin güvenliği ve sağlığı da eklenebilir.
Tek tıp programı temel bilimlerin çözmesi gereken sorunları ortak disiplin anlayışı çözebilir. Salgınlara karşı tek tıp anlayışı, tıbbın sağlığa katkılarından daha fazlasını topluma sunabilir. Bu alandaki en önemli çözüm bulma konuları aşı geliştirme ilaç ve antibiyotik direnci olmalıdır. Tek tıp anlayışında kesin ortak alanlar çizildikten sonra özellikle temel bilimler alanında çok önemli katkılar olacaktır.