Teşekkürler Martin-Baker

Web sitesinde bir sayaç var, "şu kadar can kurtardık" sayacı. Geçende rakam 7684'ten 7685'e çıktı. 6 Aralık'ta Konya'da kuş çarpması sonucu kırıma uğrayan Türk Yıldızları uçağının pilotu Martin Baker koltuğu tarafından fırlatılmış, pilotumuz kurtulmuş ve firma sayacını güncellemiş.

Firma yıllardır bu işi yapıyor, ürünleri F-35 dahil 200 model hava aracında kullanılıyor ve 93 hava kuvvetleri tarafından kullanılıyor. Modellerini Mkolarak numaralamışlar, Mk1 ile başlamış şu aralar Mk18 seviyelerinde. Bizim Hürkuş Mk16 kullanıyor. F-35, Rafale, Eurofighter uçakları da Mk16 kullanıyorlar. Mk18 ise henüz tek modelde, Korenin KF21 Boramae projesinde kullanılıyor. Yeni model koltukların fiyatları muhtemelen 350 bin dolar civarında.

2011'de Türk yıldızlarının İngiliz versiyonu olan Red Arrows uçaklarından biri Hawk T1 uçağından Martin Baker koltuğu ile atladı, paraşüt açılmadı ve pilot öldü. Soruşturma başlatıldı ve 2018'de Martin Baker firma direktörü, MB’nin koltuklarındaki sorundan 1990'dan beri haberdar olunduğunu ancak Kraliyet Hava Kuvvetlerinin bilgilendirilmesinde sorun olduğunu kabul etti. Savunma bakanlığı ve bazı uzmanların da ihmalleri belirlendi. Bazı cıvataların fazla sıkılmaması gerektiğini gösteren bilgilendirme filmine uygun uygulamalar gerçekleştirilmemiş ve bu sebep ile pilotun paraşütü sağlıklı şekilde açılmamış. Kaza sonrasında gerekli iletişim kanalları güçlendirilmiş ve tedbirler alınmış.

Akla Türkiye'de geçtiğimiz 20 sene için olan birçok koltuk fırlatması hadisesi geliyor. Kabul etmek lazım ki Hava Kuvvetlerimizin kaza kırım oranları 2016 öncesi ile kıyaslanamayacak kadar azalmış ve performans artmış durumda. Hava Kuvvetlerimiz iyi yoldadır, tebrik ediyoruz.

MB'nin koltukları nispeten alanında rüştünü ispat etmiş koltuklar. Elbette sektörde tek değiller ve güçlü rakipleri var. Rusya’nın Zvezda firması en az MB kadar kaliteli fırlatma koltukları üretiyor. Zvezda F22 ve JSF'in koltuklarının ortak üretimi için yıllar önce ABD'de fabrika açmıştı ancak politik sebepler ile bu iş rafa kaldırılmıştı.

İşin politik yönüne gelirsek MB koltuklarının ana üretim merkezi İngiltere olmakla beraber başka üretim tesisleri de var. Arjantin ve İngiltere'nin arası Falkland savaşından beri bozuk ve İngiltere MB koltuklarının kullanıldığı uçakların Arjantin'e satışını engelliyor. Dolayısı ile Arjantin batı menşeli savaş uçağı alamaz durumda ve Çin alternatiflerine yönelmiş halde. Yani bir ülke uçağını X ülkesinden alsa bile komponent üreticisi bir Y ülkesi bu uçağın satışına kısıtlama getirebiliyor. Milli savunma projelerinde bu tür stratejik kararları alırken bütüncül yaklaşımlar gerekli misal alınan komponent firması üreticisinden tüm dünya satışları için bazı kritik parçaları Türkiye'de üretmesi istenebilir böylece Türkiye'ye karşı ileride uygulanabilecek olası ambargolarda Türkiye de cevap verebilir ve ilgili komponent ihracatını engelleyerek mamulün tüm ülkelere satışını durdurabilir.

Konuyu genelleyecek olursak Türkiye'nin her türlü yaptırıma karşı kendi yaptırım setini hazırlamasında fayda olabilir. Türkiye'nin yaptırım seti politikasında kullanabileceği ürün gruplarından ilk akla gelenler stratejik madenlerimiz ve cevher ihracatımız. Rafine edilmek üzere bazı Avrupa ülkelerine cevher halinde ihraç ettiğimiz bakır, alüminyum, magnezyum vs. içerikli cevherler bu politika kapsamında ele alınabilir.

Martin-Baker koltuklarına dönecek olursak, bu alanda yazılanlara göre eski model koltuklar ile yapılan fırlatmalarda omurilik ilintili ciddi yaralanmalar daha fazla oluyor. TSK envanterindeki eski model fırlatma koltuklarının risk değerlendirmelerinin yapılarak gerekirse yenilenmesinde fayda olabilir. Ayrıca Türk Yıldızları'nın uçtuğu F5'lerin pek yeni uçaklar olduğu söylenemez. Hürkuş ve Hürjetler devreye birkaç sene içinde girecek, belki Türk Yıldızları uçuşlarına yerli uçaklarımız hazır olana kadar bir kaç sene ara verip, mevcut filoyu, bütçeyi ve pilotları savunmamızı güçlendirici şekilde geçici olarak kullanmayı değerlendirebiliriz.