Turankızı Devlet Tiyatroları repertuarında Başı dik Türk kadının Destanı

Friedrich Schiller’in kaleme aldığı Turankızı, Bir Çin Prensi Turandot eseri Almanca’dan Türkçeye Selçuk ve Senar Ülger tarafından çevrildi. Kitabı Kaynak Yayınları yayımladı. Beş perdelik oyun, Devlet Tiyatrolarının genel repertuarına alındı.

Filozof, şair, oyun yazarı ve büyük aydınlanmacı Friedrich Schiller 1759 yılında Güney Almanya'nın Marbach am Neckar kasabasında doğdu. Stuttgart'ta askeri akademide tıp öğrenimi gördü. 1780'de yardımcı hekim olarak orduda göreve başladı. Henüz yirmili yaşlarında yazdığı ve kendi parasıyla, isimsiz yayımlattığı en önemli dramalarından olan Haydutlar (Die Räuber), 1782'de Mannheim Ulusal Tiyatrosu'nda sahnelendi. Toplumsal eleştiri içeren ve baskı yönetimine karşı çıkan bu oyunu büyük başarı kazandı.

Haydutlar'ın ilk sahnelendiği akşam izinsiz olarak alayından ayrılıp oyunu izlemeye gelen Schiller, Dük tarafından iki hafta hapis cezasına çarptırıldı. Ayrıca, tıp konuları dışında eserler yazması da yasaklandı. Baskılardan bunalıp Stuttgart'ı terk eden Schiller, bir süre değişik kentlerde gizli bir hayat yaşamaya başladı. Bu dönemde kendini tamamen yazınsal çalışmalarına verdi; geçimini tiyatrolarda oyun yazarlığı yaparak sağladı. Dünyanın birçok diline çevrilmiş nitelikli eserleriyle haklı bir ün kazandı.

‘DÜNYA ÖLÇEĞİNDE BİR KAHRAMAN’

Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek; sosyal medyada kitapla ilgili şunları paylaştı; “Turan Kızı’nı herkes okumalı, coşkuyla ve gururla. Ama öncelikle bütün Turan Kızları okumalı, başka deyişle Türk kadınları. Turankızı, Kadın hareketi için dünya ölçeğinde bir kahramandır.”

Perinçek Aydınlık gazetesinde yayımlanan yazısında da çeviri ile ilgili; “Senar ve Selçuk Arkadaşlar siz çeviri mi yaptınız, yoksa büyü mü? Schiller sizin Türkçenizi kıskanacak. Helâl olsun size” dedikten sonra şunları ekliyor; “Schiller’in kıskanmasının nedeni var: Kitabın Türkçesi, Almanca aslından sanki daha destansı olmuş. Çünkü Turankızı’nın o görkemli özgüveni, o dağların başına yakışan gururu, o başı dikliği ve en sonunda aşkına teslim oluşu, bir Türkçe olayıdır. Türkçe bir destan dilidir. Türk kadının geleneksel kimliği, ancak destanlarla anlatılabilir. Burada bir abartı yok.”

ADI NEREDEN GELİYOR

Büyüleyici güzelliği ve keskin zekâsıyla yedi iklime ün salmış bir prensesini anlatan Turanızı kızını kaleme alan Schiller, özgürlüğüne çok düşkün, bu yüzden evliliği onuruna yediremeyen, prens dahi olsa tüm erkeklerden nefret eden, özgüveniyle ve keskin zekâsıyla ün salmış bir Asyalı Prenses'in oyununu yazmak, Schiller'i tepeden tırnağa saran bir çalışmaya dönüşür. Yazdıkları ete kemiğe büründükçe heyecanı artmaya başlar.

Alman dilinin büyük dram yazarı Friedrich Schiller'e bu ölümsüz yapıtı yazdıran Doğu masallarında anlatılan erdemin ve arınmışlık duygusunun gücüdür. Turankızı Doğu masallarında anlatılan bir Fars masalı olmasına rağmen, Gozzi, yapıtının kaynağını bir Çin masalı, baş kahramanı Turankızı'nı da Çin Hanı'nın kızı olarak tanıtmıştır.

Oysa masalın adı, Farsçadan "docktar" (kız) ve "Turan" (Türk yurdu, Türkistan) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuş "Docktar-ı Turan" tamlamasından gelen Turankızı'dır.

Niye Turankızı? Çünkü "Turandot"un Türkçe karşılığı tam da bu. Turan herkesin malûmu eski Orta Asya'da Türk boylarının yaşadığı Çin'le komşu ülke-bölge. Farsçadaki "dokht", Almancaya "tochter", İngilizceye "daughter" olarak geçmiş.

DOĞU MASALLARININ BÜYÜLÜ GÜCÜ

Gozzi'nin düzyazı olarak kaleme aldığı bu oyunu, destansı bir seslenişle Almancada yeniden yaratmak ister Schiller. Çevirmenler Senar ve Selçuk Ülger’in sunuş yazısında belirttiklerine göre; “Coşkuyla dizelere dökmeye başlar okuduğu masalı. Dinlendirici, basit bir ara yapıt olarak düşlediği bu uğraşına kendisini öylesine kaptırır ki, vakit yaratmak için Gottfried Körner gibi en yakın dostlarıyla dahi mektuplaşmaya bir süreliğine ara verir.”

Özgürlüğüne çok düşkün, bu yüzden evliliği onuruna yediremeyen, prens dahi olsa tüm erkeklerden nefret eden, özgüveniyle ve keskin zekâsıyla ün salmış bir Asyalı Prenses'in oyununu yazmak, Schiller'i tepeden tırnağa saran bir çalışmaya dönüşür.

1802’DE SAHNELENMİŞTİ

Schiller'in, Gozzi'den esinlenerek kaleme aldığı beş perdelik Turankızı oyunu, 30 Ocak 1802'den itibaren Weimar Saray Tiyatrosu'nda "Turandot" adı altında sahnelenmeye başlar. Bu oyun, 1802'de ünlü basımevi Cotta tarafından kitap olarak basılır. Schiller, oyunu yeniden izlemeye gelen seyirciler sıkılmasınlar diye, kendisine talip olan prenslere Turankızı'nın sorduğu üç bilmeceyi oyun her sahnelediğinde değiştirir. Bu oyun için toplam on dört ayrı bilmece yazmıştır Schiller. Goethe de bu oyun için bir bilmece yazıp dostuna armağan etmişti.