Türkiye'deki fay hatlarını neler tetikler? İşte padişahların deprem kararı

Dünyanın en aktif fay hatlarına sahip olan bölgelerinden birinde yer almaktadır Türkiye. Türkiye ve çevresindeki fay hatları, Afrika, Ege, Anadolu, Karadeniz ve Avrasya levhaları arasındaki hareketlenmelere bağlıdır.

Osmanlı Devleti zamanında da çok büyük depremler yaşanmış, büyük felaketlere yol açmıştı. Padişahlar, depremlere karşı ne gibi önlemler aldı? Deprem kararları neydi?

TÜRKİYE'DEKİ FAY HATLARINI NELER TETİKLER?

1) Ege-Kıbrıs Yayı, güneyde Afrika Levhasının kuzeyde Anadolu Levhasının altına daldığı yakınsak bir levha sınırı;

2) Kuzey Anadolu Fay Zonu;

3) Doğu Anadolu Fay Zonu

Türkiye'deki doğal afetlerin %61'i depremdir.

Geçmişten bugüne topraklarımızda birçok büyük deprem meydana geldi. Türkiye'de meydana gelen en büyük deprem 8 büyüklüğündeydi ve Antakya'da meydana geldi.

PADİŞAHLARIN DEPREM KARARI! 12 TEMMUZ 1894 SON ŞİDDETLİ DEPREM

Marmara Depremi, 12 Temmuz 1894 yılında gerçekleşmişti. 7 büyüklüğünde bir deprem olmuştu ve bu depremde 1349 kişi hayatını kaybetti. Padişahın isteği üzerine Atina Rasathanesi Müdürü Egnitis ve Rasathane Müdürü Kumbari felaketle ilgili bilimsel bir rapor hazırlatmıştı. Öte yandan depremden sonra Osmanlı Devleti'nin ilk sismolojik gözlemevi kurulmuştur. Roma'dan jeodinamik uzmanı Profesör Agamemnone, Rasathane Müdürü Coumbary ile birlikte çalışmak üzere İstanbul'a gelmiş ve sismoloji çalışmalarında yer almıştır. 1894 faciası İstanbul'un en büyük depremi olmasa da, bu deprem "son şiddetli deprem" unvanını taşır. Ayrıca can ve mal kaybına yol açan 30 deprem arasında İstanbul'da en çok çalışılan ve araştırılan depremdir..

İSTANBUL DEPREMİ 1509

İstanbul, tarih boyunca bir kısmı şiddetli olmak üzere çok sayıda bunalımlara maruz kalmıştır. Çünkü bu şehir büyük fay hatları üzerinde yer alıyor. Bu depremin tahmini büyüklüğü 7.5 büyüklüğündeydi.

1509 yılında İstanbul'da gerçekleşen deprem ,Büyük yıkıma, can kaybına ve korkuya neden oldu, küçük bir kıyamet oldu; Artçı sarsıntılar gelecek yıl boyunca devam etti. Marmara fay hattını deniz boyunca kıran bu deprem, Anadolu ve Mısır'dan Yunanistan ve Avusturya'ya kadar çok geniş bir alanda hissedildi. Marmara Denizi'nin merkezi olan ve İzmit'ten Tekirdağ'a kadar olan bölgeyi etkisi altına alan bu deprem, 22 Mayıs 1776'da Müslümanların dini bayramının ikinci gününden sonra meydana geldi. Korkunç gürültülü bir toplantıda meydana gelen depremde, İstanbul Boğazı'nda şiddetli dalgalanmalar (tsunami) meydana geldi. Bu korkunç depremler, Osmanlı Devletinde sırasıyla 1767, 1768, 1769, 1771, 1790, 1802, 1804, 1837, 1841 (şiddetli) ve 1855'te şiddetli depremler gerçekleşti. O zamanın padişahı, 1789 yılında III. Selim, başkentte binanın çok yüksek yapılmamasını emretti.

OSMANLI'NIN DEPREME KARŞI KUYU FORMÜLÜ

Araştırmacı-yazar Talha Uğurluel, 2. Beyazıd'ın, depreme karşı önlem olarak, yerin altında biriken gazı yerin üstüne vermek amacıyla, şehrin muhtelif yerlerine 2 bin deprem kuyusu açtırdığını belirterek, ''Osmanlı'da ahşap ev, fay hattı üzerinde bulunan İstanbul için bilerek tercih edilmiş. Osmanlı'nın ahşap eve yönelmesi gelenek ve görenekten değil, depremdendir'' dedi.

Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet'in 1453'te İstanbul'un fethinden sonra meydana gelen iki büyük deprem, 2. Bayazıd'ın hükümdarlığı dönemine denk geldi. Kentte 10 Eylül 1509 günü, gece saat 04.00'te meydana gelen deprem, İstanbul için çok yıkıcı oldu. "Kıyamet-i Sugra" yani "Küçük Kıyamet" olarak adlandırılan depremden sonra padişah Edirne'ye gitti.

İnsanlar ne olduğunu anlayamadan bütün şehir harap oldu. 1509 İstanbul Depremi, "1000 yılından sonraki dönemde Doğu Akdeniz'de meydana gelen en büyük deprem" olarak nitelendirildi. Bolu'dan Edirne'ye kadar kendini hissettiren depremde şehir halkının yaklaşık yüzde 10'u deprem sonucu ya öldü ya da yaralandı.

Deprem en büyük hasarı camilere verdi. 109 cami tamamen yıkılırken ayakta kalanların da tümünün minaresi tahrip oldu. 1070 ev yıkıldı, surlar zarar gördü, burçlardan 49'u yıkıldı ya da ağır hasar gördü.

Ayasofya Camisi'nin ise fetihten sonra yapılan minaresi yıkıldı. 2. Bayazıd'ın Topkapı Sarayı'ndaki yatak odası da depremden çöktü, ancak padişah birkaç saat önce odadan ayrıldığı için zarar görmedi.

Depremden sonra toplanan Divan-ı Hümayun, depremin izlerini silebilmek için her evden 22 akçe ek vergi toplanmasına karar verdi.

Şehrin yeniden imar edilmesi için imparatorluk çapında harekete geçildi.

Anadolu'dan 37 bin, Rumeli'den 29 bin işçi ve usta İstanbul'a getirildi. Şehrin imarı için işçi ve malzeme temini zaman aldığından İstanbullular 1509 kışını derme çatma yapılarda büyük zorluklar içinde geçirdi.

İstanbul'daki imar faaliyetlerine 29 Mart 1510'da başlandı ve çok kısa bir sürede 1 Haziran 1510'da bitirildi.

FATİH CAMİSİ, HER DEPREMDE ZARAR GÖRDÜ

İstanbullular'ın hafızalarındaki korkuyu, 10 Temmuz 1510'da meydana gelen deprem tekrar canlandırdıysa da fazla bir hasara yol açmadı.

Kentte 10 Mayıs 1556'da yaşanan deprem ise hayli yıkıcı oldu. Her İstanbul depreminde olduğu gibi bu depremde de Fatih Camisi büyük zarar gördü.

Ayrıca Ayasofya Camisi ve surlarda da hasar oluştu.

Bu tarihten sonra 90 yıl kadar İstanbul'da deprem olmadı. 28 Haziran 1648'de sabaha yakın bir saatte İzmit ve İstanbullular depremle uyandı. Ancak bu depremin merkez üssü uzakta olduğu için İstanbul'da fazla bir hasara yol açmadı.

Daha sonra, 1653, 1654 ve 1659 depremleri meydana geldi.

İstanbul'da 1663 Kasımı'nda meydana gelen deprem aynı anda patlayan fırtına ile kente büyük zarar verdi.

Kent, 23 yıl aradan sonra, Ege adaları, Karadeniz'in Anadolu sahilleri, Edirne civarı ve bu arada İstanbul'da da hissedilen büyük bir depremle sarsıldı.

Ancak bu felaket yüzünden bölgede oluşan zarar konusunda yeterli bilgi bulunmuyor. İstanbul'da 1688, 1689, 1690'da da çok şiddetli olmayan depremler meydana geldi.

18. yüzyıl, İstanbul'da depremlerin adeta kabusa döndüğü bir dönem oldu.

1708, 1711, 1712, 1715'te meydana gelen depremler fazla hasara yol açmadı, ancak 1719 sabahı meydana gelen deprem oldukça şiddetliydi. Tahribat sahası Düzce'den başlayan deprem, İzmit, Sapanca, Orhangazi, Karamürsel ve Yalova'yı da etkiledi.

İstanbul'da camiler, saraylar ve surlarda yıkıntılar meydana geldi. İstanbul'da 1723-1749 yılları arasında meydana gelen depremler önemli can ve mal kaybına yol açmadı. 2 Eylül 1754 gecesi meydana gelen depremden sonra dönemin padişahı I. Mahmud şehri terk etti.

İKİNCİ BÜYÜK DEPREM 1766'DA

Osmanlı hakimiyeti altındaki İstanbul'da 1509'dan sonra ikinci büyük deprem, 22 Mayıs 1766'da yaşandı. Kurban Bayramı'nın üçüncü gününe denk gelen deprem sırasında korkunç gürültüler işitildi ve bu gürültüleri yaklaşık 2 dakika süren bir sarsıntı takip etti. Bundan sonra 4 dakika kadar süren düşük şiddetli deprem oldu. Bu depremin artçısı olan sarsıntılar 8 ay devam etti. Depremde yaklaşık 4 bin kişi öldü, çok sayıda kişi de yaralandı. Devrin padişahı 3. Mustafa, birkaç gün boyunca çadırda kaldıktan sonra Edirne'ye gitti.

Şehirdeki gıda depolarının ve hanların yıkılması veya harap olması sonucu yiyecek sıkıntısı doğdu, içme suyu şebekesinin zarar görmesi halkın temiz su bulmasını zorlaştırdı.

1894 DEPREMİ

İstanbul'u tarih boyunca etkileyen büyük depremlerden biri de 10 Temmuz 1894'te yaşandı. Deprem yaklaşık 18 saniye sürdü ve birbirini takip eden 3 dalga halinde etkisini hissettirdi.

Depremzedelere yardım kampanyası düzenlenmesi de bu arada gündeme geldi.

2. Abdülhamid 16 Temmuz 1894 tarihli iradesinde, depremden zarar görenler için kendi adına 1000 lira bağışladığını, şehzade ve sultanlarının ise 500 lira ile kampanyaya katıldıklarını belirtti. Bu arada yabancı ülkeler de yardım kampanyaları düzenledi.

Bu deprem sonrasında 2. Abdülhamid, biri Yıldız Sarayı bahçesine, diğeri İstanbul Rasathanesi'ne konulmak üzere son sistem 2 sismograf alınmasına karar verdi.

Tahminlere göre, bu depremde 280 kişi öldü, 298 kişi de yaralandı.

Osmanlı döneminde İstanbul'u etkileyen son büyük deprem 9 Ağustos 1912'de Şarköy-Mürefte'de meydana gelen 7,3 büyüklüğündeki depremdi.

OSMANLI'NIN ÖNLEMLERİ

Araştırmacı-yazar Talha Uğurluel, AA'ya yaptığı açıklamada, fay hattı üzerinde bulunan İstanbul'un Osmanlı imparatorluğu döneminde de depremlerle sarsıldığını belirterek, 2. Beyazıt'ın, depreme karşı önlem olarak şehrin muhtelif yerlerine yerin altında biriken gazı yerin üstüne vermek amacıyla 2 bin deprem kuyusu açtırdığını anlattı.

Bu kuyulardan birkaçının Eyüp civarında bulunduğunu kaydeden Uğurluel, "Bu kuyuların günümüzde suyu da yoktur. Halk arasında dilek kuyusu diye adlandırılmıştır" diye konuştu.

Osmanlı'da ahşap ev seçiminin de deprem yüzünden olduğunu dile getiren Uğurluel, şöyle konuştu:

"Osmanlı'da ahşap ev, hem rutubetli olan İstanbul havası hem de fay hattı üzerinde bulunan İstanbul için bilerek tercih edilmiş. Osmanlı'nın ahşap eve yönelmesi, gelenek ve görenekten değil, depremdendir. İlk görülen Kastamonu evleri ahşap değildir, taştır. Birtakım yerlerde taş birtakım yerlerde ahşap tercih edilmiştir. İstanbul'da taşa hiç yaklaşmamışlar, hep ahşap düşünülmüştür. Ahşap olunca da bu kez yangınla başları derde girmiştir."

Uğurluel, deprem kuyuları ve ahşap tercihi dışında padişahın, çok ciddi deprem olduğunda devleti yönetebilmek için Divan-ı Hümayun ile beraber Edirne Sarayı'na çekildiğini de sözlerine ekledi.