Türkiye’yle Sovyetler arasına nifak: ABD’nin 1944’teki sözde istihbaratı
Dışişleri Bakanlığının yakın zamanda erişime açtığı arşiv belgeleri arasında dikkat çekici bir istihbarat yer aldı.
ABD’nin 1944’te Türkiye’ye verdiği istihbarata göre, Sovyetler Birliği’nin ülke dışındaki komünist partilerin İkinci Dünya Savaşı sırasında karışıklık çıkarmamalarını, savaş sonrasına hazırlık yapmalarını istediği ileri sürülüyor. Belge, Teori dergisinin haziran sayısında yayınlandı.
Gizlilik kararı kaldırılan belgede, ABD’nin Türkiye’yi uyardığı ve komünist partilerin iç savaş hazırlığında olduğu iddia ediliyor. Bu iddia ile doğal olarak Türkiye Komünist Partisi de hedef gösterilmiş oluyor.
ABD’nin bu sözde endişeli uyarısı, dönemin Washington Büyükelçisi Münir Ertegün tarafından 18 Mart 1944’te Dışişleri Bakanlığına gönderildi. Sözde istihbarata göre Sovyetler, komünist olmayan hükümetlere muhalefet edilmemesini istiyor. Bütün güçlerine savaştan sonra iç savaş çıkarılmasını ve Rusların desteklediği hükümetlerin iktidara getirilmesi için güç toplanmasını öneriyor.
ABD Başkanı Roosevelt ile yakın dostluk kurduğu bilinen Münir Ertegün, 1940’lı yıllarda Türk-Amerikan ilişkilerinin gelişmesinde önemli rol oynamıştı. Belgede Ertegün’ün Amerikalılardan gelen bilgiyi sorgulamadan doğru kabul ettiği görülüyor.
İstihbaratın gönderildikten 11 gün sonra, 29 Mart’ta açıldığı belirtilirken dönemin hükümetinin nasıl bir tepki verdiği ise henüz bilinmiyor. Ancak dönemin TKP’sinin dağınık bir yapıda olduğu, iç savaş çıkarabilecek bir güçte olmadığı biliniyor.
İşte Amerikalıların sızdırdığı istihbarat sonrası, Ertegün’ün Dışişleri Bakanlığına gönderdiği o belge:
“T.C. Hariciye Vekaleti Şifre Müdürlüğü
No: 1204/95
(Bu yazının mahrem tutulmasına itina edilecektir)
Vaşington Büyük Elçiliğinden
Yazıldığı tarih: 18/3/1944
Geldiği tarih: 29/3/1944
Numarası: 93
Açan: Suphi Tangör
ŞİFRE TEL
HARİCİYE VEKALETİNE
Ahiren Sovyet Hükümeti tarafından hariçteki komünist partilerine şimdilik komünist olmayan Hükümet ve idarelere karşı muhalefet gösterilmemesini ve bütün kuvvetlerini bilahare çıkacak dahili harplere saklamaları tavsiye edildiğine ve keza ayni maksatla ve dahili harpleri teşdit için Rusyaca (Oto)nun mevkii iktidara getirilmesinin de tasvip olunduğuna dair Amerika Hükümetine bazı malümat gelmiş olduğunu ve bu cereyanlardan Amerikalıların endişeli bulunduğunu, oldukça mevsuk malümata sahip olan bir menbadan işittiği maruzdur.
Ertegün”
HER AY BİR BELGE
40 yıldır kesintisiz olarak okurlarıyla buluşan Teori dergisi, Haziran 2023 sayısında kökleri ve geleceğiyle Türk milliyetçiliğini inceliyor. Teori, Tarihimizden Belgeler bölümünde her ay bir arşiv belgesi yayımlıyor. Bugüne kadar şu arşivlerden belgeler yayımlandı: Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, Başkanlık Osmanlı Arşivi, Başkanlık Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, Rusya Toplumsal Siyasal Tarih Devlet Arşivi, Rusya Askerî Devlet Arşivi, Rusya Edebiyat Sanat Devlet Arşivi, Rusya Yakın Tarih Devlet Arşivi, İngiliz Ulusal Arşivi, Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fransız Millî Kütüphanesi El Yazması Arşivi, İngiliz Ulusal Arşivleri, Rothschild Arşivi, Amerikan Ulusal Arşivi.