Uluslararası barış ve tarafsızlık için çok kutuplu bir dünya

Çok kutuplu Dünya Forum'unun davetlisi 130 ülkeden gelmiş akademisyen, uzman ve bürokratlar, ev sahibi Rusya Federasyonu'nun değerli hükûmet temsilcileri ve akademisyenleri…

Öncelikle beni dünya tarihi açısından çok önemli bulduğum böyle bir konferansa davet eden ve yönlendiren öncülere teşekkürü borç bilirim.

Bugün sizlere, bu toplantının amacı ile çok bağlantılı olduğunu düşündüğüm egemenlik, barış, tarafsızlık ve çok kutupluluk arasındaki ilişkiye dair görüşümü açıklamak istiyorum. Her kavramın geniş bir tanım kataloğu vardır. Bu nedenle, sadece alışılagelmiş klasik anlamları ve devlet teorisine Weberci yaklaşımla ilerleyeceğim.

Weberci devlet teorisi perspektifinden egemenliğin devlet güçleriyle ilişkisine odaklanıldığında, egemenliğin bir devlete şiddet tekelini yasallık ve meşruiyetle donatılmış bir denklemle sağladığını görmek şaşırtıcı değildir.

Bu nedenle devlet, fiziki egemenlik alanı içindeki yegâne otorite haline gelir. Bu yetki sorgulanamaz. Devlet şiddeti, fiziksel ve zihinsel olarak kendi yetki alanının dışına çıkarsa, konu uluslararası hukuk meselesi haline gelir. Bu nedenle devlet artık uluslararası düzlemde hukuk ve [bozuk] düzeni yaratan bir öznedir. Devlet, kendi uygulamasını ve hukukun ne olduğuna olan inancını beyan ederek, uluslararası alanda yetkisini kendisi sınırlandırmaktadır. Bundan dolayıdır ki karşısında başka bir egemenin bulunmaması koşuluyla, alanını genişletmekte bir sakınca görmeyecektir. Örneğin, 1899 Lahey Barış Konferansı’ndan önce güçlü bir devletin, daha zayıf bir devletle barış statüsünü tercih etmesi pek mümkün değildi. Dolayısıyla sorunsal, fiziki sınırlara meydan okuyan güçlü bir devlete karşı uygun bir savunmanın bulunup bulunamayacağı gibi görünüyor.

DEĞİŞEN OYUN

Ancak, sömürgeciliğin icadıyla, oyun değişti. Başta sömürgeci güçler ve müttefikleri olmak üzere bir grup devlet, dünyanın başka yerlerinde veya tamamında yeni bir hegemonya yaratacak bir yapı kurmuşlardır. Bu yapı, tüm rakipleri tereddütsüz korkutmuş veya yok etmiştir.

Bu nedenle, kendini savunma gücü veya güçlü müttefikleri olmayan bir devlet için sömürgeci bir saldırı ölümcül sonuçlara yol açabilir. Yüzyıllardır acımasız sömürgecilik, günümüzün büyük güçlerinin topraklarında bulunanlar da dâhil olmak üzere pek çok medeniyeti yok etmiştir.

Bugün, Batılı Müttefiklerin eylemleri ile 19. yüzyıl öncesi sömürgecilerin eylemleri arasındaki tarihsel köklerin ve benzerliklerin hâlâ devam ettiğini inkâr etmek pek mümkün değildir. İki veya daha fazla eski sömürgeci güç bir araya geldiğinde bu ittifakın davranışı müttefik-merkezci ve tek kutuplu bir dünya yaratmaya dönüşmektedir. Çünkü egemenlik ve iktidar bir merkezde toplandığında onun kendi meşruiyetini ve hukukunu yaratarak genişlemesini engelleyecek hiçbir şey yoktur. Üstelik hegemonyanın elinde acımasız bir güç varsa, sosyo-politik uçlar küresel totalitarizm dünyasının duvarlarına daha da yaklaşacaktır. Dolayısıyla günümüz dünyasında tek kutupluluk başlı başına bir tehlike değil ancak Küresel Azman (Leviathan)’ı yaratan bir Dr. Frankestein’a dönüşebilir.

Çok kutupluluk, tüm bu tablonun aksine, birbirinin sınırsız genişleme çabalarını boşa çıkaracak karşıt güçlerden oluşan bir dünya yaratmaktadır. Dolayısıyla çok kutuplu bir dünyada, egemenlerin birbirlerine karşı yükümlülüklerini yerine getirdiği, pratik bir uluslararası hukuktan bahsedebiliriz. Barış durumuna saygı gösterilmesi ve çatışmalardan uzak durulması bu yükümlülükler arasında öncelikli olarak yer almaktadır. Aksi takdirde, çok kutuplu bir dünyayı temsil eden Birleşmiş Milletler aracılığıyla dünyanın 1945 sonrası yapısal tasarımı kurgu olarak kalacaktır ve savaş kurbanı çocukların artması engellenemeyecektir.

ÜÇÜNCÜ DEVLETLERİN TARAFSIZLIĞI ÖNKOŞULU

Çatışmada kitlesel sivil zayiata neden olan vekâlet savaşçılarını kullanan bu Küresel Leviathan yeni ortaya çıkmış bir gerçek değildir. Ülkem Türkiye, 1980’li yıllardan bu yana bu emperyal-hegemonik yapının desteklediği terör saldırılarında binlerce vatandaşımızın hayatını kaybettiği görmezden gelinemez. Donbass bölgesinde 2014’ten beri devam eden bir başka vekâlet savaşı ise sivilleri hedef alarak binlerce kişinin hayatını mahvetmiştir. Dolayısıyla, on yıldan kısa bir süre sonra, Küresel Leviathan’ın etkisiyle, Gazze’de, sivillerin ağır bombardımanlara maruz kalması sürpriz değildir ve tüm bu benzer saldırılar, çok kutuplu bir dünyanın gerekliliği konusunda hiçbir şüpheye yer bırakmamaktadır. Küçük Asya, Orta Doğu, Kafkasya, Donbass ve gezegenin diğer pek çok yerindeki halkları kurtarmak için savaş mağdurlarının, saldırganlarla orantılı güçlere sahip müttefiklere ihtiyacı bulunmaktadır. Aksi halde merhameti olmayan saldırgan ittifaklar, uluslararası düzende kendi hukuk ve meşruiyet anlatımlarını ortaya koymuş olurlar.

Çok kutupluluk aynı zamanda üçüncü devletlerin tarafsızlığının da ön koşuludur. Çatışmaların üçüncü tarafları, tarafsız kalma konusunda, büyük bir gücün baskısına maruz kalmadıkları zamanlarda daha rahat hissederler. Günümüz koşullarında Orta Doğu, Doğu Avrupa ve Güneydoğu Asya üzerinde hegemonyasını genişleten Batılı müttefiklerin, çatışmalar karşısında tarafsız kalmayı tercih eden üçüncü devletler üzerinde baskı oluşturduğuna şüphe yoktur. Çok kutupluluk koşullarında ise tarafsız kalmak isteyen üçüncü devletleri baskı altına alacak bir hegemonya alanı yaratamazlar. Çok kutupluluk, genişleyen hegemonik yapılar hesabına çatışmalara katılmak istemeyen devletlerin tarafsızlığının güvencesidir. Tüm dinleyenlere şükranlarımı sunuyorum.