Vatandaş geçim sıkıntısında! Bankalar kârına kâr katıyor
İngiltere merkezli kitle örgütü Positive Money’in yayınladığı rapora göre, ücretli vatandaşlar geçim sıkıntısı yaşarken banka kârları üç yılda yediye katlandı
İngiltere’de gelir adaletsizliği artıyor. Ücretli çalışanlar geçim sıkıntısı yaşarken ve kamu yatırımları sekteye uğrarken, bankalar olağanüstü kârlar elde ediyor. Positive Money’in raporu bankaların İngiliz ekonomisine verdiği zararı ortaya çıkardı. Bankalar kârlarını üç yılda yediye katladı ve vergi yükleri de hafifletildi. Raporda çözüm olarak bankalardan ek kurumlar vergisi alınması istendi.
Londra ve Brüksel merkezli demokratik kitle örgütü Positive Money, İngiltere’de bankaların kamu ve hanehalkı kaynaklarını nasıl sömürdüğüne dair özet bir rapor yayınladı. İngiltere Merkez Bankası’nın (BoE) arka arkaya yaptığı faiz artırımlarının sonunda, İngiltere’deki zenginliğin önemli bir bölümü ticari bankaların elinde toplandı. İstatistiklerle bu duruma dikkat çeken rapor, çözüm olarak yüzde 35 oranında ek kurumlar vergisi uygulanmasını talep etti.
BANKALAR HİÇBİR ŞEY YAPMADAN VATANDAŞIN MİLYARLARINI ALDI
Raporda, yükselen enflasyona ve kamu hizmetlerindeki aksaklıklara dikkat çekildi. Ücretli çalışanlar ve küçük işletmeleri zor durumda kalırken, kamu hizmetlerine ayrılacak para da ticari bankaların cebine aktı. Bankaların kâr artışı için hiçbir ek çaba göstermesi gerekmedi vurgulanan raporda şunlar belirtildi:
“Çoğumuz artan hayat pahalılığından muzdaripken ve kamu hizmetleri çökme noktasına gelmişken, bankalar İngiltere Merkez Bankası'nın (BoE) faiz oranlarını yükseltme kârarından büyük kârlar elde ediyor. Bu tercih, hanehalklarını, küçük işletmeleri ve BoE’nin kendisini, hiçbir şey yapmadan bankalara milyarlar vermeye zorladı.
2023 yılı banka kârları göz önünde bulundurulduğunda, bankalara uygulanan ek kurumlar vergisinin %3'ten %35'e çıkârılması Hazine'ye 20 milyar sterlinden fazla gelir sağlayacaktır. Bu da her hane için yaklaşık 720 sterlin ek kamu geliri anlamına gelir. Bu bankaların haksız kârlarına düşeş vergisi (windfall tax) uygulanmalıdır.”
YEŞİL ÜRETİME EK VERGİ, BANKALARA İNDİRİM
Rusya - Ukrayna savaşıyla ortaya çıkan enerji krizinin ardından, birçok ülkede enerji şirketlerine ek vergi uygulanması gündeme gelmişti. İngiltere Mayıs 2022'de yüzde 25'lik Enerji Kâr Vergisini (EPL) uygulamaya koymuş ve Ocak 2023’te bu oranı yüzde 35’e çıkârmıştı. Ayrıca, tüm iklim politikalarına rağmen geçen yıl düşük kârbonlu elektrik üreticilerine olağanüstü gelirler elde ettikleri gerekçesiyle yüzde 45'lik geçici bir vergi getirilmişti. Oysa bu süreçte bankalara uygulanan ek kurumlar vergisi düşürüldü. Positive Money, bu gelişmelere dikkat çekti ve bankaların olağanüstü kârlarının da benzer şekilde vergilendirilmesini talep etti:
“Hükümetin petrol ve gaz şirketlerine enerji krizinden kaynaklanan beklenmedik kârlar için %35 oranında Enerji Kârları Vergisi uygulanması yönündeki yaklaşımına paralel olarak, bankaların beklenmedik kârlarının da vergilendirilmesi gerekir.
Ücretli çalışanların önemli ölçüde daha fazla vergi ödeyeceği ve kamu hizmetlerinin daha da fazla kesintiyle kârşı kârşıya olduğu bir dönemden geçiyoruz. Şansölye geçen yıl yaptığı açıklamada belirttiği üzere, bankaların ödediği ek kurumlar vergisini %8'den %3'e düşürmeyi tercih etmişti.”
Raporda ayrıca İngiltere Merkez Bankası Eski Başkan Yardımcısı Sir Charlie Bean’in ek kurumlar vergisinin artırılması yoluyla on milyarca sterlinlik gelir sağlanabileceğini açıkladığı da hatırlatıldı.
BANKALAR ÜÇ YILDA KÂRLARINI YEDİYE KATLADI
İngiltere’de asgari ücret 2023’te önceki yıla göre yüzde 9,7 ve 2020 yılına göre yüzde 19,5 artmıştı. Tüketici fiyatları ise aynı dönemlerde sırasıyla yüzde 7,4 ve yüzde 19 artış gösterdi. Yani reel ücretlerde neredeyse hiç değişme olmadı. Buna kârşın ticari bankalar kârlarına kâr kattılar Raporda bu konuda şu tespitler yer aldı:
“Birleşik Krallık'ın en büyük dört bankası - Barclays, HSBC, Lloyds ve NatWest - 2023'ün ilk yarısında toplam 28 milyar 930 milyon sterlin vergi öncesi kâr elde etti. İngiltere Merkez Bankası'nın arka arkaya faiz artırımlarının doğrudan bir sonucu olarak bu oran, 2022'nin aynı dönemine göre yüzde 80, 2020'ye göre ise neredeyse yüzde 725 artış anlamına geliyor.
Bankalar önümüzdeki birkaç yıl içinde İngiltere Merkez Bankası’ndan (BoE) on milyarlarca sterlin para alacaklar çünkü BoE ticari bankaların kendisinde tuttuğu risksiz rezervlere, şu dönemde sürekli yükselmekte olan, faiz oranı üzerinden ödeme yapıyor. İngiltere hükümetine bağlı İngiltere Bütçe Sorumluluğu Ofisi (OBR) tahminlerine göre önümüzdeki altı yıl içinde bankalara bu rezervler üzerinden yaklaşık 150 milyar sterlin faiz ödenecek.”
Düşeş vergisi nedir?
Düşeş vergisi, kriz dönemlerinde ya da sonrasında ortaya çıkan koşullar nedeniyle olağanüstü kârlar elde eden sektörlerin bu dönemde elde ettiklerin kârların vergilendirilmesi yöntemidir. Buradaki kâr artışında sektörün kârı artırmak üzere sergilediği özel bir çaba bulunmamaktadır. Türkiye’de banka kârlarının Ağustos 2020 - Ağustos 2023 döneminde 43 milyar liradan, 350 milyar liraya çıkması bu olağanüstü kârlara örnek gösterilebilir. Türkiye’de de İngiltere’ye benzer şekilde banka kârları 3 yılda yüzde 714 artış göstermiştir.
Dünya çapında düşeş vergisi uygulamalarına şunlar örnek gösterilebilir:
● Eylül 2022'de AB Konseyi, fosil yakıt şirketlerine AB çapında düşeş vergisi uygulamayı kabul etti. Temmuz 2023’te AB çapında uygulamaya konan vergilere ülkelere göre yüzde 25 ila yüzde 75 arasında değişiklik gösterdi.
● Temmuz 2022’de Hindistan, ham petrol üreticilerine yönelik düşeş vergisi uygulaması başlattı. Bu vergiyi Eylül 2023’te yüzde 49 artırdı.
● Kasım 2022’de Çekya, bankalara ve enerji şirketlerine yönelik yüzde 60 oranında bir düşeş vergisi yürürlüğe soktu.
● 2022 yılında Macaristan hükümeti bankacılık, sigortacılık, enerji, telekom, perakende ve ilaç olmak üzere birçok sektörden şirketlere yönelik düşeş vergisi uygulaması başlatmıştı.
● 2023’te Litvanya, İspanya ve İtalya da banka kârlarına yönelik düşeş vergisi uygulamalarını duyurdular.
Türkiye’de banka kârları dört yılda 10 katına çıktı
*Artışlar 2019 yılına kıyasla hesaplanmıştır.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) verilerine göre Türkiye’de faaliyet gösteren ticari bankalar 2023 yılının ilk 8 ayında toplamda 350 milyar 600 milyon lira kâr ettiler. Bankaların kârı geçen yıla göre yüzde 39 artarken, bir önceki yıla göre ise yüzde 623 artış gösterdi. Banka kârları, 2019’un ilk 8 ayına göre ise yüzde 969 artarak enflasyona kıyasla olağanüstü bir yükseliş yaşadı. Türkiye’de çalışanların yaklaşık yüzde 40’ı asgari ücret alıyor. Bu dört yıllık süreçte asgari ücret yüzde 464 artarken, resmi verilere göre tüketici fiyatları (TÜFE), yüzde 381 arttı. Yüksek enflasyon sebebiyle reel ücretlerdeki artış oldukça sınırlı kalırken, banka kârlarıyla ücretler arasındaki fark sürekli açıldı. Özellikle geçtiğimiz iki yılda banka kârlarındaki artış, ücretlerdeki ve TÜFE’deki artışın çok üzerinde gerçekleşti.
Türkiye’de yüksek banka kârlarının, Türkiye’de ekonomik zorluklardan çıkış için önemli bir kaynak yaratacağını vurgulayan yalnızca Vatan Partisi oldu. 2021 yılından bu yana, bankaların yüksek kârlarının vergilendirilmesi önerisi Vatan Partisi tarafından dile getiriliyor. Parti, bu öneriye seçim bildirgesinde de yer verdi. Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek, 2023 yılı seçim bildirgesinde banka kârlarına yüzde 80 vergi uygulayacaklarını belirterek, “Bankalar, 2022 yılında 433 Milyar Lira kâr ederken; çiftçinin, sanayicinin ve esnafın kapısına icracı dayanıyor. İktidarımızda banka kârlarının yüzde 80'ini kurumlar vergisi olarak alacağız.” açıklaması yaptı.