Yeniden Tyrken (Türk) uçakları zamanı

“Çok gezen, çok gören, okullarda konferanslar veren nitelikli bir kişi” olarak tanıttığı Ataman Özbay isimli okurundan gelen bir e-postayı doğrulatmadan yayınlamıştı. Turan'a gelen ileti şöyle:

“Danimarka'nın başkenti Kopenhag'a yolunuz düşerse lütfen kentin Sağlık Müzesi'ne gidin. Orada 'Ambulans uçak' olarak 40 yıl kullanılıp, emekliye ayrılmış bir uçak göreceksiniz. O uçağın altında küçük bir etiket ve üzerinde şöyle bir yazı var: Bu ambulans uçağı 40 yıl denizaşırı topraklarımızdaki (Grönland ve Faroe Adaları) insanlarımızın sağlığı için çalıştı. Hem ona, hem de bu uçağı yapan 'KAYSERİ UÇAK FABRİKASI' personeline şükranlarımızı arz ederiz.”*

Turan, seksen üç yıllık ömrünün altmış küsur yılını gazetecilik yaparak geçirmiştir. Ona rağmen, ne yazık ki, kendisinden beklenmeyecek bir şekilde tuzağa düşmüş ve uçurulan balona, doğruluğuna yanlışlığına bakmadan atlamış.

MÜZELERDE O UÇAK YOK

Yazıyı okuyunca biz de Kopenhag'a gittik. Deneyimine büyük saygı duyduğumuz usta gazetecimizin önerisine uyup Sağlık Müzesi'ni gezdik. Labirent gibi eski bir bina. Ordan girdik, burdan çıktık; her yere baktık, didik didik aradık öyle bir uçak yok. Uçak olmayınca üstünde Danimarkalıların şükranlarını bildiren herhangi bir not da yok.

Müze çalışanlarından Christoffer Gerrtz Bech'e sorduk. Gülmeye başladı. Meğerse yazıyı okuyan Türkler, Kopenhag'a yolları düşünce buraya gelip uçağı soruyorlarmış. “Ne bu müzede ne de başka bir Danimarka müzesinde böyle bir uçak var. Yanlış bilgi vermişler. Ancak Danimarka gerçekten Türkiye'den böyle bir uçak almış. Uçak düşüp hasar görmüş ve bu haliyle Hals kentinde bir çocuk parkına konmuş. İyice eskiyince de galiba yakılmıştı. İsterseniz internetten bulabildiğim bazı bilgileri gönderirim size.” dedi. Şaştık kaldık.

ÇOCUKLARA GERÇEK UÇAK OYUNCAK

Danimarkalı müze yetkilisinin gönderdiği birkaç internet bağlantısından yola çıkarak uçağın öyküsünü öğrendik. Uçak 1951'de gerçekten de Türkiye'den satın alınmış. 40 yıl değil ama 10 yıl Falck şirketinde kurtarıcılık yapmış. 18 Kasım 1961'de Aalborg kentine iniş sırasında hasar görmüş. Aalborg belediyesine bağlı 2.500 nüfuslu Hals köyünde Lagunen (deniz kulağı-lagün) isimli bir çocuk parkına konmuş. Beş yıl burada çocukları havacılığa özendiren Türk uçağı, 1965 yılında sökülerek hurdaya çıkarılmış, yok olup gitmiş. Geriye arşivlerdeki resimleri kalmış.

Ne macera değil mi? Dahası... Danimarkalıların uçağa verdikleri isim ne biliyor musunuz? Sıkı durun: Tyrken yani Türk.

Danimarka'da THK-5A-1-OY-ACK olarak kayıtlı olan Türk'ün öyküsünü biraz gerilere giderek anlatalım.

Gazi Mareşal Mustafa Kemal Atatürk daha Cumhuriyet'in kuruluşunun üzerinden iki yıl kadar kısa bir süre geçmişken, 16 Şubat 1925'te Türkiye Tayyare Cemiyeti (Türk Hava Kurumu)'ni ve 15 Ağustos 1925'te Alman Junkers (Junkers Uçak Fabrikası Anonim Şirketi) ile bir anlaşma yapıtırarak Tomtaş (Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi) ve Kayseri Tayyare Fabrikası'nı kurdurdu. Aynı yıl Ankara-İstanbul ve İstanbul-Brindizi seferleri başladı. Burada üretilen uçaklardan biri İran şahına armağan edildi. 1926 yılında Türk Hava Kuvvetleri'ne ait uçakların bakım ve onarımını yapmak üzere Eskişehir Tayyare Bakım Atölyesi açıldı. 1941'de Etimesgut'ta bir tayyare fabrikası daha açıldı. Burada jet uçaklarının yapılması bile planlandı. 1946 yılında Gazi Çiftliği'nde uçak motoru fabrikası kuruldu. Ama ABD etkisiyle bu fabrika tarım araç gereçleri yapan bir atölyeye dönüştürüldü.

UÇAK SANAYİMİZİ YOK EDEN ABD

Bu arada kendi olanaklarıyla kendi uçağını yapan istiklal madalyalı pilotumuz Vecihi Hürkuş'u da saygı ve sevgiyle analım. ABD'nin sözde yardımları nedeniyle Etimesgut'ta üretim azaldıkça azaldı ve 1952 yılında MKEK'ye devredildi. 1951'de bakanlar kurulu kararıyla uçak satışı başladı. İşte Danimarka'ya satılan THK-5A modeli uçak da Türkiye'nin satmış olduğu ilk uçak sıfatını taşıyordu. Uçak Danimarkalı Falck şirketi tarafından ambulans uçağı olarak sipariş edilmişti. 1951'de tamamlandı. Deneme uçuşunu Selçuk Atlı yaptı. Uluslararası sertifikasyonu olan ilk uçak oldu. Uçak TC-THK-AY kuyruk numarasıyla Danimarkalı bir pilot tarafından götürüldü. Tarih 11 Aralık 1951 idi.

İlk askeri eğitim uçağı 1954'te yapıldı ve uçağın adı Uğur oldu. Ne yazık ki, 1954 yılı hiç de uğurlu gelmedi. Aynı yıl THK Gazi Uçak Motoru Fabrikası traktör fabrikasına dönüştürüldü. Bakanlar kurulu kararına ve birçok ülkeden sipariş olmasına karşın ABD "yardımları(!)" sayesinde havacılık sanayimiz yok edildi.

Bu gerçeği bile bile bugün de ABD'den F-16, F-35 vermesini bekliyoruz. Rüya görüyoruz.

Yaşanan deneyimler ışığında artık Danimarkalıların adını verdiği TÜRK (TYRKEN) uçaklarının yapımına kaldığı yerden hemen başlamamız, büyük bir hızla en mükemmel uçakları ve diğer hava araç gereçlerini üretmemiz gerektiği apaçık ortadadır.

İstikbal göklerdedir.

* https://www.sozcu.com.tr/2022/yazarlar/rahmi-turan/ambulans-ucak-7050474/