Yüksek faiz ve zamlar enflasyonu patlattı
Seçim öncesi uygulanan politikalarla yüzde 40'ın altına kadar çekilen enflasyon ekonomi yönetiminin yüksek faiz ve zam politikası yüzünden üç ayda 23 puan birden arttı. Okulların açıldığı ayda eğitimde fahiş zamlar dikkat çekti.
Enflasyon son üç aydır zirvede. Mayısta yüzde 0.04 olan aylık enflasyon haziranda yüzde 3.92, temmuzda yüzde 9.49, ağustosta yüzde 9.09 ve eylülde yüzde 4.75 olarak hesaplandı. Yıllık bazda baktığımızda haziranda yüzde 38.21'e kadar düşen enflasyon geçen ay itibarıyla yüzde 61.53'e yükseldi. Böylece yıllık enflasyon dezenflasyonist bir etki yaşanmazsa yıl sonu tahmini olan yüzde 65'ler aşacağı sinyalini verdi. Nitekim döviz fiyatları KKM dönüşleri sayesinde baskılansa da petrol fiyatlarının yüksek seyri dezenflasyonist bir etkinin yaşanmasının güç olduğunu gösteriyor.
Seçimler sonrası göreve gelen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan'ın yüksek faiz, zam politikası enflasyonu patlatan en önemli etken oldu. Özellikle akaryakıta yapılan zamlar katlamalı etkilerle çarşı pazara yansıdı.
NEREDE SOSYAL DEVLET?
TÜİK'in açıkladığı Eylül 2023 tüketici fiyatları endeksine (TÜFE) göre; endekste kapsanan 143 temel başlıktan 11 temel başlığın endeksinde düşüş gerçekleşirken, 4 temel başlığın endeksinde değişim olmadı. 128 temel başlığın endeksinde ise artış izlendi.
Eylül ayında bir önceki aya göre en az artış gösteren ana grup yüzde 2.59 ile giyim ve ayakkabı oldu. Artışın en yüksek olduğu ana grup ise yüzde 30.27 ile eğitim olarak açıklandı. Okulların açıldığı eylül ayında artan talebi fırsat görenlerin fahiş zamlar yaptıkları TÜİK verilerinden de izlenebiliyor. Tek bir ayda yüzde 30.27 ile gözlenen fiyat artışı yüzünden eğitim yıllık düzeyde ise 80.96 ile turizm etkisiyle canlı seyreden turizm ve otellerdeki (yüzde 92.48) fiyat artışının ardından en yüksek ikinci enflasyonun yaşandığı sektör oldu.
HALLER İLE TÜİK UYUMSUZ
Eylülde gıda ve alkolsüz içecekler yani mutfak enflasyonu yüzde 3.32 oldu. Yıllık bazda mutfağa gelen zam yüzde 75'i aştı. Detaylara baktığımızda TÜİK verilerine göre taze meyve ve sebze fiyatlarının eylülde yüzde 0.23 zamlandığı görülüyor. Bu veri ilginç çünkü Antalya Ticaret Borsası'nın açıkladığı hal endekslerine baktığımızda aylık fiyat değişimleri domateste yüzde 11.97; meyvede yüzde 38.73 ve sebzede yüzde 19.49 oldu. Antalya hallerindeki değişim ile TÜİK genelde paralel seyrederken eylülde değişimi yaratanın ne olduğu merak konusu!
KIYMA YÜZDE 40 ZAMLANDI
Diğer yandan Tüketici Birliği Federasyonu (TBF) Market Endeksi Çalışma Grubu Başkanı Bingül Ceviz yaptığı açıklamada, “Ayşe Teyze'nin market sepetine yüzde 5.40 zam” geldiğini duyurdu. Beş farklı il, dokuz farklı market, 343 farklı ürünün bulunduğu, 47 ürün grubu üzerinden oluşturdukları market endeksinin eylül sonuçlarını açıklayan Ceviz, “2023 Eylül ayında kaydedilen yüzde 5.40 oranındaki fiyat artışı, market endeksindeki artış hızının katılaşmaya başladığını göstermektedir.
Bu durum, önümüzdeki üç ay içinde olumlu/olumsuz bir gelişme olmazsa, Market Endeksinin yüzde 60 ve üzeri artışla 2023 yılını bitireceğine işaret etmektedir.” dedi.
Market Endeksine göre eylül ayında en çok zamlanan ürün yüzde 39.57 ile kıyma oldu. Diş macunu yüzde 38.86; domates yüzde 30.93; fındık yüzde 27.61 ve sıvı sabun yüzde 26.30 zamlandı. Fiyatı en çok azalan ürünler ise yüzde 15.81 ile kahve, yüzde 15.52 peçete, yüzde 14.48 ile maden suyu, yüzde 12.51 ile patates ve yüzde 9.48 ile limon oldu.
ÜRETİCİ DÜŞÜŞE GEÇTİ
Eylül ayında yurt içi üretici fiyatları endeksi (Yİ-ÜFE) aylık bazda yüzde 3.4 artarken yıllık bazdaki artış yüzde 47.44 oldu. Ağustos ayında yıllık üretici enflasyonu yüzde 49.41 idi. Fakat ekim ayı başında sanayinin kullandığı doğal gaza yapılan yüzde 20'lik zam dikkate alındığında bu ay üretici enflasyonundaki yıllık düşüşün de yerini yeniden artışa bırakması beklenebilir.
Eylül ayında imalat sanayindeki yıllık enflasyon yüzde 55.05 oldu. Geçen ay bu oran yüzde 54.41 idi. Buna göre ana üretimde enflasyonist etki sürüyor. Eylülde yıllık üretici enflasyonunun geri gelmesini sağlayanın enerji etkisi olduğu aşikar. Ekimde ise durum terse dönecek. Özellikle son günlerde 90 dolar civarında seyreden petrol fiyatları da düşünüldüğünde sonbaharda üretici tarafında da maliyet artışlarının yeniden kırbaçlanacağı beklenebilir.
Üretici tarafında aylık bazda en fazla zamlanan sektör yüzde 42.46 ile tütün ürünleri, yıllık bazda da temel eczacılık ürünleri yüzde 96.61 ile en çok fiyat artışının yaşandığı sektörler oldu.
VELİLERE SOĞUK DUŞ!
Eylül ayında İstanbul Ticaret Odası'nın (İTO) İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi'nde yer alan 242 ürünün 166'sının perakende fiyatı artarken, 15 ürünün fiyatı düştü, 61 üründe ise değişim gözlenmedi. Eylülde önceki aya göre "Kültür Eğitim ve Eğlence Harcamaları Grubu"nda yer alan defter yüzde 98.94 ile fiyatı en fazla artış gösteren ürün oldu. Defteri yüzde 94.72 ile okul çantası, yüzde 83.94 ile mahkeme ve avukatlık ücreti, yüzde 79.38 ile okul kıyafetleri, yüzde 67.46 ile kurs ve özel ders ücretleri, yüzde 55.60 ile eşofman, yüzde 48.70 ile çocuk ayakkabısı izledi.
Eylülde önceki aya göre fiyatı en fazla düşen ürün yüzde 16,46 ile "Gıda Harcamaları Yaş Kuru Sebze ve Meyveler Alt Grubu"nda yer alan erik oldu. Eriği 14.63 ile sivri biber, yüzde 8.36 ile taze fasulye, yüzde 7.08 ile soğan, yüzde 6.98 ile yaş üzüm, yüzde 5 ile havlu, yüzde 4.76 ile elbise takip etti. Buna göre TÜİK verileri Antalya Halleri Endeksi ile uyumsuzluk gösterirken İTO Endeksi ile uyumlu seyrediyor. Eylül ayında Antalya dışındaki illerde tarımsal üretimin artmasının bunda etkili olduğu tahmin edilebilir.