Yunan, Hint ve İslam tıbbında kaynak: İbni Ebi Useybia

Yunan, Hint ve İslam tıbbı hakkında bugünkü bilgilerimizin birçoğunu İbni Ebi Useybia’ya borçluyuz. Hayatını, ancak meşhur eseri Tabakatü'l-Etıbba'dan öğrenebildiğimiz İbni Ebi Useybia, 1203 yılında Kahire'de doğdu. Daha gençken büyük bir kabiliyet olan İbni Ebi Useybia, Nuri Hastahanesi’nde doktorluk öğrendi. Ruhbi, Külli, İbni Baytar ve Dahvar gibi büyük bilginlerden tıp dersleri aldı. Ayrıca İbni Baytar'la birlikte botanikle ilgili çalışmalarda bulundu.

DOKTOR VE BİYOGRAF

Tıp ilminin özellikle Şam ve Mısır'da geliştiği yıllardı. Selahaddin Eyyubi ve Nureddin Zengi gibi İslam komutanlarının ilmi teşvik ettikleri Şam'da ve Kahire'de hastaneler ve tıbbi araştırma merkezleri kurdukları zamanlardı. Doktorluğun teşvik edildiği, rağbet gördüğü bu dönemde Kahire'de, Nasiri Hastanesi’nde göz doktorluğu yapan, ''Doktorların Başkanı'' unvanını alan Halife bin Yunus'un Ahmed isimli bir oğlu vardı. Uzun adı, Muvaffak Ed-Din Ebu'l-Abbas Ahmed bin Kasım Es-Sadi El-Hazreci olan Ahmed, dedesinin lakabı olan İbni Ebi Useybia adıyla şöhret oldu. Büyük bir doktor ve büyük bir biyograf olarak tanındı.

Zengin bir kütüphanesi olan Umran bin Sadaka'nın kütüphanesinden istifade etti. Daha sonra Kahire'deki Nasıri Hastahanesi’nde göz doktorluğu yapmaya başladı. Orada Sadid bin Ebi'l-Beyan'ın derslerinden faydalandı. 1237 yılında Sarhad'de Emir İzzeddin ve Aydemir'in hususi doktorluğunu yaptı.

ALANINDAKİ TEK ESER

Bir taraftan sahasında mütehassıslaşırken, öte yandan da uzun adı Uyunü'l-Enba fi Tabakati'l-Etıbba olan doktorların biyografilerinden bahseden ünlü eserini yazdı. Aynı zamanda yaşayan filozof, astronom, fizikçi, matematikçi ve tıp adamlarının hayatlarını anlattığı için eser, vazgeçilmez bir kaynak olarak kullanıla gelmiştir. Daha çok tıp tarihiyle ilgili olan Tabakatü'l-Etıbba diyebiliriz ki, sahasında tek eserdir. Ne İbnün-Nedim'in ve ne de İbnü'l-Kıfti'nin eserleri ona yetişebilmişlerdir.

400 HEKİMİN HAYATINI ANLATTI

İbni Ebi Useybia, eserini 1242 yılında tamamladığı halde, esere ölümünden bir sene öncesine kadar daha birçok ilavelerde bulundu. 400 kadar doktorun hayatından söz ettiği eserinde İbni Ebi Useybia, ayrıca Hint ve Yunan doktorlarına da yer verdi. O olmasaydı eski Hind ve Yunan tıbbı hakkında bilgi edinemezdik.

Eser İslam aleminin ilmi ve sosyal durumu hakkında da geniş bilgiler vermektedir. Bu bakımdan, büyük İslam tarihçilerinin umumi tarih alanında yazdıkları bilgileri tamamlayıcı durumdadır.

Tabakatü'l-Etıbba'nın en faydalı taraflarından biri de günümüzde kaybolmuş bir kısım eserlerden bazı parçaları içine almasıdır. Meşhur Yunan hekimi Galen, tercümeleriyle tanınmış doktorlardan Huneyn ve oğlu İshak'ın, Cebrail bin Bahtişu gibi doktorların eserlerinden bölümler aktarılmıştır.

Eser, son derece sağlam kaynaklara, vesikalara dayandırılmıştır. Doktorların hayatları hakkında verdiği bilgiler şüphe edilmeyecek derecede doğru ve sağlamdır.

İbni Ebi Useybia doktorların hayatlarına yer verdiği her bölümün sonuna, faydalandığı kaynakları yazmayı da ihmal etmemiştir. Doktorların büyük ilmi faaliyetleri, ulaştıkları hayrete şayan bilgiler de doğru bir şekilde anlatılmıştır.

Bugün Avrupa'da İslam tababeti hakkında iki eser yazılmıştır. Bunlardan birisi Almanca olarak Wüstenfeld, diğeri de Fransızca olarak Leclerc tarafından kaleme alınmıştır. Her iki eser de İbni Ebi Useybia'nın Uyunü'l-Enba'sına dayandırılmaktadır.

Reiske, Sanginetti, Hamit Vali Efendi gibi birçok bilginler bu kitabı (dipnot) haşiyelerle tercüme etmeye çalıştılar, fakat birkaç sayfa yapıp bıraktılar. Halbuki tarihi yazan doktor ve tarihçilerin böyle bir tercümeye şiddetle ihtiyaçları bulunmaktadır.

Uyunü'l-Enba fi Tabakati'l-Etıbba, A. Müller tarafından 1882'de Kahire'de ve bir önsöz ile 1884'te de Königsberg'de iki cilt halinde neşredilmiştir. İbni Ebi Useybia'nın Kitabü'l-Hikayat el-Etıbba fi İlacati'l-Edva ve Kitabü'l-İsaba-ti'l-Müneccimi adında iki eseri bulunmaktadır. Ayrıca tecrübelerinden bahseden Kitabü't-Tecarib ve'l-Fevaid adlı bir eseri daha vardır ki bunu tamamlayamamıştır.