Adıllar özne ise...

“Adıl”, zamir karşılığı olarak yaygınlaşmış bir dilbilgisi terimidir. Dilbilgisi terimlerinin Türkçeleştirmesinde hocam Prof. Dr. Vecihe Hatiboğlu’nun büyük emeği vardır. Onun çabalarıyladır ki, çocuklarımızın eline verdiğimiz dilbilgisi kitaplarını “sadalı”, “sadasız”, “konsonant” gibi eski, anlaşılmaz terimlerden kurtardık.

Adılları çok kısaca “adların yerine kullanılan sözcükler” diye tanımlayabiliriz.

Okuduğum bazı yazılarda kişi adıllarının tümcenin öznesi olduğu durumlarda yüklemin alması gereken kişi eki konusunda yanlışlıklar yapılıyor. Bir tümcede birden çok adıl varsa, yüklemin alacağı ek aşağıdaki gibidir. Benim Türkçem Mahzun Ben Mahzun (İmge Y. 2005) kitabında da bulabileceğiniz bu formül elinizin altında bulunsun, yazarken yararını görürsünüz. Ayrıca okula giden çocuklarınıza da yararı olacaktır.

ben ve sen/o/siz/onlar= biz

sen ve o/ onlar= siz

biz ve sen /o/ siz= biz

siz ve o/ onlar= siz

O da sen de beni anlamadınız (“anlamadı” ya da “anlamadın” değil, o ve sen= siz)

Kuzenlerin ve sen tatildeydiniz. (“tatildesin” ya da “tatilde” değil, onlar ve sen= siz)

Eşim ve ben bu seçimde oy kullanmayı düşünmüyoruz. (“düşünmüyorum” değil, o ve ben= biz)

Bir gazeteden aldığım şu tümce yanlıştır:

Ne ben ne de babam, o çocukla arkadaşlık yapmanı istemiyor.

Tümcenin öznesi olan “Ne ben ne de babam (ben ve o) “biz” adılına karşılık düştüğüne göre, yüklem de buna uygun biçimde “istemiyoruz” olmalıydı.