Adım Zeyneb

Dişisine Zeyneb (Zeynep), erkeğine Zeyn, Zeynel, Zeyno, Zeynelabidin deriz. Babasının ziyneti, güzeli, süsü ve iyi ahlaklı, dirayetli, sabırlı, iffetli manasındadır. Zeynel Abidin (ibadet edenlerin kıymetlisi, süsü, emsali) demektir. Hz. Muhammed’in eşlerinin ikisinin ismi Zeynep’tir. Hz. Hatice’den olma en büyük kızının ismi de Zeynep. Hz. Ali’nin kızının adı Zeynep. Dostum Dr. Yılmaz Şahutoğlu’nun evladı depremde kaybettiğimiz kızımızın ismi de Zeynep. Dikkat çekicidir; istisnalar kaideyi bozmaz ama Zeynep ismini taşıyan tanıdıklarımızın istisnasız tümü bu cemil sıfatları hak ediyor. İsmi ile müsemma deriz.

Zeynep isminin sevilmesi ve tercih edilmesinin en önemli sebebi Te-dmor (Tedmor) Melikesi (Kraliçesi) Zeyneb. Te-dmor, Zeynep tarafından inşa edilen İmparatorluğun (260–273) ve Suriye, Filistin, Lübnan, Mısır ve Anadolu'yu kapsayan kısa dönemli hükümdarlığının başkentiydi. Tedmor (Palmira) orta Suriye'de antik zamanların önemli dini ve ticari merkezi olan, UNESCO tarafından 1980 yılında Dünya Mirası listesine alınan bir kenttir.

Te-dmer (Tedmor), Syrianice (Süryanice) ve Arapçada nadir, mucize, feride, ferdi, ferit, müthiş, mucize, acayip, beğenme, hayran kalma manasındadır. DMER kökenlidir. Admer fiilindedir. Yunanca, Latince ve İngilizceye ADMİRE olarak girdi. Tedmor, müthiş, hayran bırakan, sabırlı, dirayetli şehir ve bu şehrin sembolü olan Hurma meyvelerin yurdu demektir. Hurma mı şehre, şehir mi hurmaya ismini verdi tartışması, la mana, yani manasızdır.

Tedmor, Şam'ın 215 km kuzeydoğusunda, Humus'un 155 km doğusunda ve Fırat'ın 120 km güneybatısında bir yeşil vahadır. Tedmor en az 5-6 bin yıllık bir kent. Bu sebeple Tedmor (Palmyria) ismi ve tarihini Wikipedia ve Batı kaynakları ile Türkçemize sorgulamadan nakleden papağanların, Grek, Yunan, Latin, Helen, Hint-Avrupa, Makedon, Büyük İskender dilleri ve eserlerine bağlayan safsata yazılarına itibar etmeyiniz.

'ÇÖL GELİNİ'

Tedmor ismi yukardaki uygarlıklardan binlerce yıl önce var olmuş Dimaşk (Şam), Humus (Humesa, Emesa), Ugarit (Lazkiye), Ebla (Hama-İdlib) Amur, El-Suri (Asurlular), Babil yazıtlarında yer alan, antik Mari kentinin dört bin yıl önce yazılmış kil tabletlerinde adı geçen bir kent. Tedmor’un adı, sanı, şekli, şemali henüz tarih sahnesine çıkmamış uygarlıklar tarafından verilmez. Ananın, babanın ismini henüz doğmamış evlat değil, çocuğa ismini anası, babası verir. Arapça-Süryanicede Tmer, Tamar, Tamer, Temir, Samar, Semir ve bu kelimeden türetilen Batı dillerine Pmer Palmer, Palmira, Palmyra olarak giren hurma, müthiş meyve, dirayetli ve sabırlı ağaç kelimesinin de kaynağıdır. Zira Suriye, Humus (antik Humesa-Emesa) vilayetine bağlı ‘Çöl Gelini’ olarak bilinen Tedmor şehri milyonlarca hurma ağacından müteşekkil bir ormanın da yurduydu. Ağaçlarında en az 20 farklı tür hurma yetişir.

Şehir, Fırat Nehri'nden Tedmor’a, buradan Şam ve Humus’a akan damarlar ile beslenirdi. Lübnan dağlarından akan bugün halen Şam ve çevresini besleyen Barada Nehri de Tedmor’dan geçer ve Fırat Nehri'ne akardı. Lübnan Baalbek’ten doğan, Humus, Hama, idlib ve Hatay’dan geçen, buradan Akdeniz’e dökülen Asi Nehri'nin bir damarı da Humus’tan Tedmor kentine akardı. Kıssadan hisse bugün havadan dikkatlice gözlemlediğiniz vakit kurumuş bu nehir yatakları ve damarlarını çok net görebilirsiniz. Çölün sıcak ama kuru havasıyla güneşin kaynattığı zengin su kaynaklarından fışkıran nemin ürünü olan Tedmor hurma ağaçları ve hurması tüm ihmaller ve yıkıma rağmen halen ayaktadır. Tedmor aynı zamanda zengin yer altı sıcak-soğuk ve kükürtlü su yataklarına ev sahipliği yapmaktadır.

KÜLTÜR VE TİCARET MERKEZİ

Zeyneb’in en önemli çalışmalarından birisi de özellikle kadınların ticaret ve ekonomik hayatta olduğu gibi sosyal, siyasal ve askeri sahada daha aktif rol oynamalarını teşvik etmekti. Tedmor’u yöneten Meclis iki organdan oluşuyordu. Arapça-Süryanice bir kelime olan Senato (Sinnet, yaş almış) adını taşıyan (Yaşlılar veya Şeyhler Meclisi) ile Avam veya Temsilciler Meclisi. Yunan, Roma ve bugün Amerika’da mevcut olan temsili-yet hukukunun temeli Suriye kent devletlerinin eseridir. Bu sistem Cumhuriyet senatosu olarak 1961-1980 arasında ülkemizde de tatbik edildi. Kadınlar Tedmor’un sosyal ve kamusal yaşamında da aktif idiler. Yunan ve Roma'ya ilham kaynağı olan sütunlar, yazıtlar, binalar ve sanat eseri mezarlar yaptırdılar.

Mumyalama sanatı çok gelişmişti. Kadınlar her iki mecliste temsil edildi ve idari makamlara seçildi.

Tanrılara kadınlar adına adaklar sunulurdu.

Suriye Baba Tanrısı Baal gibi bereket, aşk ve savaş Ana Tanrıçası olan Iştar (Sümerlerde İnanna) için de devasa bir tapınak inşa edilmişti. Zeyneb’in hayatında Tedmor’dan sonra en büyük etkiyi yapan kent Antakya ve İskenderiye idi. Şehirdeki ticaret erbabı, felsefe okullarındaki akademisyenler ve Mesihi dininin ilk kilisesine ev sahipliği yapan Antakya’nın azizleri ile yaptığı sohbetlerden etkilenmiş ve onları Tedmor’a davet etmiştir. İskenderiye kütüphanelerine benzer binalar yaptırmış ve onlarca akademisyenin antik diller, astronomi, mühendislik ve askeri strateji sanatı hakkında yazılmış eserlerini bir araya getirmiştir.

Hastaneler, yetimler ve yaşlılar bakım yurdu, okullar, akdemiler yaygındı.

Yunan klasik çağında, bir sitenin yönetim, siyasal ve ticaret işlerini görüşmek üzere seçkinlerin toplandığı kent alanı olarak bilinen Agora Arapça-Süryanicede (A-cura, çukur, saha, alan civar, meydan) demektir. Tedmor’da Agora sadece seçkinlerin değil halka açık festivallerin, toplantıların, meselelerin tartışıldığı, felsefi ve dini tartışmaların özgürce yapıldığı ve eğlencenin mekânı idi. Şehirde temelli yaşayan nüfus 100 binden fazlaydı. Yılda en az bir milyon insanın uğradığı, ziyaret ettiği, kısa bir müddet yaşadığı ve ticaret yaptığı merkezi bir kent idi.

İŞGAL VE TERÖR KURBANI

Suriye’ye dayatılan uluslararası terörün bir amacı olan coğrafyamızın tarihi eserlerini imha etme projelerine en çok maruz kalan yerlerden birisi de antik Tedmor (Palmira) şehridir. Suriye’yi işgal eden Fransızlar döneminde tarihi eserler nasıl talan edildiyse 2015’te Tedmor şehrine saldıran terör örgütleri de (en başta DEAŞ) İslam ve hadise uygun değil, putperest kent diyerek nadide heykelleri, tapınakları, arenaları, tiyatroları, mezarları, okulları, nadide müzesini yaktılar, yıktılar, talan ettiler. Yetmedi müzeler müdürü ve kadim tarih uzmanı Prof. Dr. Halit Esaad’ın başını antik tiyatronun sahnesinde kestiler ve vücudunu çarmıha gerdiler.

Zeyneb’in kentini tarih boyunca barbarlar, yabancı sömürge kuvvetleri ve özgürlük savaşçıları diye sahaya sürdükleri caniler kirletti. Ancak Tedmor Kraliçesi Zeyneb’in Romalılara, Hz. Muhammed’in torunu Zeyneb’in Hz. Hamza’nın ciğerini yiyen Hint’in torunu Muaviye Bin Yezid’e dediği gibi:

“Zeynep’in cesedini belki öldürebilirsiniz ama onun ruhunu, hürriyet aşkını, ülkesi ve halkına olan sevdasını öldüremezsiniz. Adım Zeynep. Babamın ismi Amro. Annemi tanıyamadım. Ben çok küçükken vefat etmiş. Babam benim için bir daha evlenmedi. Hayatını bana, ticaretine ve güçlü olmama adadı. Tedmor da doğdum. Bedevi Arap kadınıyım, Suriyeliyim, Aramiyim. Filoloji, felsefe, ticaret, siyaset ve askeri sanat eğitimi aldım. Babam bana Zeynepçik manasına gelen (Zennub), Zeynepçiğim (Zennubti) derdi. Bu sebeple Tedmor Melikesi (Kraliçesi) Zenoubia olarak tanındım.

Antakya, Humus, İskenderiye, Kilikya (Adana, Mersin) Kapadokya, Edessa (Riha, Urfa), Melisa, Trabzon, Sinop, Efes, Bosforlar (Boğazlar) vatanımın asil parçalarıdır. Onları barbarlara, Romalılara ve Sasanilere (Perslere, Farisilere) karşı Tedmor’u koruduğum gibi korumak, savunduğum gibi savunmak istedim. Başarılı da oldum. Ama başarım uzun sürmedi. Şehrim ve idarem sayesinde palazlanan zengin sınıfın parasına itimat ettim. Kaybettim. Hayatım tüm kadınlara ve onurlu erkeklere emsal teşkil etsin. Ama hatalarımdan dersler almayı da ihmal etmeyin.”

TARİH NASIL TEKERRÜR ETMEZ?

Zeynep isminin hakkını veren hayat hikâyesi, güzelliği, cesareti, dirayeti, sabrı, bilgeliği, kahramanlığı, halkının hürriyeti ve egemenliği için sevdası, hülyaları, kadınlar, çocuklar, mazlumlar için verdiği adalet savaşı, ticaret, siyaset ve askeri dehası, yaşadığı ihanetler kıssadan hisse bu tarihi kadının hayatı üniversitelerde, askeri okullarda, Siyaset-diplomasi ilminde, stratejiye giden yolda taktik sanatında okutulmalıdır. Yaşamı, doğduğu ve devlet başkanlığı yaptığı Tedmor kentinin yükseliş ve batış hikâyesi, Türkiye ve Suriye’nin içinde bulunduğu günümüz durumunu anlamak için derslerle doludur. Tarihi vakalar, ders ve ibret alınırsa tekerrür etmez.

Not: Önümüzdeki yazıda "Denge Politikalarına Kurban Olan Zeynep" konusunu işleyeceğiz.