Aile tüketim harcamaları

2002 yılından itibaren hanehalkı tüketim harcamaları ile ilgili verilere erişilmektedir. 2020 ve 2021 yıllarında Kovid-19 salgını nedeniyle alan çalışması yapılamamıştır. Bu yazı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayınlanan “Hanehalkı Bütçe Araştırması 2022” yılı sonuçlarına dayanmaktadır.

TANIMLAR

“Hanehalkı: Tek başına yaşayan kişiler ile aralarında akrabalık bağı bulunsun ya da bulunmasın aynı konutta yaşayan, barınma, gıda vb. ihtiyaçlarını ortaklaşa karşılayan, hanehalkı hizmet veya yönetimine katılan kişilerden oluşan topluluk” tur. Hanehalkını meydana getiren topluluğun bir üyesi olup hanehalkının oturduğu adreste sürekli oturan ya da oturma niyetinde olan kişi hanehalkı ferdi olarak kabul edilmektedir. Askerlik, eğitim, evlenme gibi nedenlerle ayrı olanlar hanehalkından sayılmamaktadır. “Tüketim harcaması: Hanehalklarının tüketim amacıyla yapmış oldukları aylık ortalama harcama değeridir.” Satın alma, kendi üretiminden tüketim, ayni gelirden tüketim, hediye ve yardım için alım, dayanıklı tüketim harcamaları ve göreceli kira şeklinde olabilir.

YÖNTEM

Tabakalı iki aşamalı küme örneklemesi yöntemi kullanılmıştır. Aylık 1296, yıllık 15552 hanehalkına anket uygulanmıştır. Bilgiler, hanehalkı fertleriyle yapılan birebir görüşmeler ve hanehalklarının bir ay boyunca yaptıkları günlük harcamaları, tuttukları kayıt defterleri yoluyla derlenmiştir. Hanehalkı tüketim harcamaları aylık olarak hesaplanmaktadır.

BULGULAR

2002 yılında 16,5 milyon olan hane sayısı 20 yıl içinde %61 artarak 26,5 milyona ulaşmıştır. 2020-2022 yıllarını kapsayan üç yıllık dönemde 2,3 milyon ek konut gerekli olmuştur. Yirmi yıllık zaman diliminde aile tüketim harcamaları içindeki en önemli harcama türü “Konut ve kira” başlığı altında toplanmış olanlardır. Bu kalem son yıla kadar “Gıda ve alkolsüz içecekler” başlıklı harcamalardan yüksek olmuştur. Başlangıçtan itibaren “Ulaşım” harcamalarının oransal payı bir tırmanış göstermiş ve %21,4'ü bularak üçüncü sıradaki harcama kalemine dönüşmüştür. Bu üç harcama kalemi bütün kümelerin yaptığı tüketim harcamaları toplamının üçte ikisini oluşturmaktadır.

2022 yılında Türkiye genelinde hanehalklarının tüketim amaçlı yaptığı harcamalar içinde en yüksek payı %22,8 ile “gıda ve alkolsüz içecek” harcamaları alırken, ikinci sırayı %22,4 ile “konut ve kira” harcamaları, üçüncü sırayı ise %21,3 ile “ulaştırma” harcamaları almıştır.

Hanelerin tüketim harcamalarını karşılaştırmak amacıyla “eşdeğer fert başına tüketim harcaması” kullanılmaktadır. Hanedeki yetişkin ve çocuk sayısına göre elde edilen eşdeğerlik ölçeği: Referans kişi için “1”, 14 yaş ve üzerindeki tüm fertler için “0,5” ve 14 yaşın altındaki tüm fertler için “0,3” katsayısı ile çarpılarak bulunmaktadır.  Buna göre; 2 yetişkin ve 2 çocuktan oluşan hanehalkı 2,1 yetişkine denk gelmektedir.

Aylık ortalama tüketim harcaması hanehalkı başına 12159 TL ve eşdeğer fert başına 6259 TL olarak tahmin edilmiştir.

GELİR-HARCAMA İLİŞKİSİ

Hanehalkları, gelir bakımından 5 yüzdelik dilime ayrılmıştır. En yoksul kesimi temsil eden ilk %20'lik dilimin toplam tüketim harcamaları içindeki payı %8,1 iken varsıl kesimi temsil eden 5. yüzdelik dilimin payı %37,4'tür. Son dilimdekilerin tüketim harcamaları ilk kümede olanların 4 katından fazladır.

Eğitim harcamalarında en yoksul grubun payı sadece %1,5 iken beşinci kümede olanların payı %60'tır. Yani diğer bütün grupların toplamından fazladır. Bunu anlamı eğitim sistemi zenginlere hizmet ediyor demektir.

İlk %20'lik grupta yer alan hanehalkları, gıda ve alkolsüz içecek harcamalarına %35,8; en yüksek gelir grubu olan beşinci %20'lik grup ise %16,6 pay ayırmıştır. Gelir düzeyi arttıkça gıda harcamalarının oransal payı azalmaktadır. Ekonomi kuramında Engel Yasası olarak bilinen bu kural bir kez daha doğrulanmış olmaktadır.

Oransal olarak azalsa bile gelir arttıkça gıda harcamaları mutlak olarak artmaktadır. Son gruptakilerin gıda harcamaları 3771 TL olup, ilk gelir grubundakilerin gıda harcaması 1758 liradır.

KİŞİ SAYISI

Tek kişilik hanehalkları, konut ve kira harcamalarına %27,7; ulaştırma harcamalarına %20,4 ve gıda ve alkolsüz içecek harcamalarına %16,8 pay ayırmıştır.

Hanehalkı büyüklüğü 7 ve daha fazla olanlar gıda ve alkolsüz içecek harcamalarına %35,9; konut ve kira harcamalarına %18,8 ve ulaştırma harcamalarına %14,4 pay ayırmıştır.

Toplam tüketim harcamalarında en düşük payı alan harcama türleri ise %1,4 ile eğitim hizmetleri, %2,2 sağlık ve %2,5 ile eğlence ve kültür harcamaları olmuştur.

Endişe veren husus “sağlık” ve “eğitim” harcamalarının toplam içindeki paylarının “Haberleşme” harcamalarından çok daha düşük olmasıdır.

Halkın refahını artırmak için gıda maddelerini ve ulaşımı ucuzlatmak, konut arzını çoğaltmak zorundayız.

https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Tuketim-Harcamasi-2022-49690&dil=1