Aklı olan Uygur bölgesinde iş yapmaya gelir!

Bir haftadır Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’nin başkenti Urumçi’deyim. İki gün önce kar yağmış ama şimdi bahar bütün güzelliğini sergiliyor. Şanghay’da az görünen masmavi bir gökyüzü ve ferahlık sağlayan temiz havası ile canlılık veriyor. Kutlu Ramazan ayında, Müslümanlığın yükümlülüklerini yerine getiren bir toplumlayız. Huzur var, inanca saygı var.

Büyük gezgin, bilgin ve dilbilimcimiz Evliya Çelebi’ye (1) atfedilen “Yediğin içtiğin senin olsun, gördüklerini anlat” atasözümüzün gereğini yapacağım.

TARİHİN EN BÜYÜK EKONOMİK KALKINMASI YAŞANIYOR

Sinciang Uygur Özerk Bölgesi Hükümeti’nin 2023 Programı’na göre, Bölge önümüzdeki beş yıl içinde tarihindeki en hızlı ekonomik kalkınmayı gerçekleştirecek. Özerk Bölge Başkanı Erkin Tuniyaz’ın 16 Ocak 2023 günü, Sincan Uygur Özerk Bölgesi 14. Halk Meclisi’nin açılış oturumunda sunduğu hükümet programı bu iddiayı taşıyor. Erkin Tuniyaz, önümüzdeki beş yıl boyunca ekonomik göstergelerin tümünde, Çin’in ulusal ortalamasını aşmanın planlandığını belirtti ve 2023 yılı için GSYİH büyüme hedefini yüzde 7 olarak ilan etti.

KAVRANACAK HALKA: DIŞA AÇILMA!

Uygur Özerk Bölgesi’ndeki “ekonomik şahlanış” hamlesinde “kavranacak halka” olarak dışa açılma belirlenmiş. Bu değişiklikte, Sinciang ÇKP Sekreteri Ma Xingrui’nin Shenzhen kenti ve Guangdong eyaleti yöneticiliğinden edindiği tecrübenin büyük payı var. Çin’in ünlü roket-bilimcilerinden biri olan Prof. Dr. Ma Xingrui, ÇKP 20. Kongresi’nde Merkez Komitesi Siyasi Bürosu’na seçildi. Şu anda ÇKP’nin hiyerarşisinde 8. sırada.

Xi Jinping yönetiminin büyük desteği ile Aralık 2021’da Uygur Özerk Bölgesi’nin Parti Sekreteri olan Ma Xingrui’nin Sinciang’a getirdiği yeni soluğu, 10 Haziran 2022 tarihli “Daha Fazla Sosyalizm, Daha Mutlu Uygur” başlıklı yazımızda işlemiştik. (2)

Ma Xingrui, Sinciang’ı, Kuşak ve Yol Girişimi’nin iki ana kolundan biri ve belirleyicisi olan “İpek Yolu Ekonomik Kuşağı”nın çekirdek bölgesi haline getirmek için yüksek düzeyde dışa açılmayı öncelikli görev olarak yürütüyor.

8 ülke ile komşu olan bölge, coğrafi konumunun imkânlarını harekete geçirmek için yoğun bir çaba yürütüyor. Erkin Tuniyaz, Uygur Özerk Bölgesi’nin 13 kara limanındaki tüm hizmetlerin tamamen yeniden başladığını yılbaşında duyurdu. (3)

Özerk Bölge Başkan Yardımcısı Kayzer Abdulkerim ise CGTN’ye verdiği röportajda yüzde 7 büyümeyi nasıl gerçekleştireceklerini şöyle açıklıyor: “Çeşitli piyasa aktörlerinin ekonomik canlılığını güçlü bir şekilde teşvik edeceğiz; devlete ait işletmelerin cesur, özel işletmelerin cüretkâr ve yabancı işletmelerin yatırıma hevesli olması için etkin ve iyi bir iş ortamı yaratacağız. Gelecekte, tarımın modernizasyonunu teşvik edecek, pamuk endüstrisinin istikrarlı üretimini ve kalite iyileştirmesini destekleyeceğiz. Dünyanın dört bir yanından ziyaretçi ağırlamaktan büyük heyecan duyuyoruz. Burası çok dinli, çok etnikli, çok kültürlü bir toplum ve değişik medeniyetlerin bir arada yaşadığı bir yer. Önümüzdeki günlerde bu üstünlükleri kullanarak 'Sinciang Turizminin Geliştirilmesi' girişimini hayata geçireceğiz.” (4)

MA XINGRUI’NIN İLK YURT DIŞI GEZİSİ

27 Mart Pazartesi günü Ma Xingrui, kalabalık bir Sinciang hükümeti heyeti ile Kazakistan ve Özbekistan’a resmi ziyaret düzenledi. Ma Xingrui’nin Çin’in Batıya açılmasında, merkezi düzeyde sorumluluk üstlendiği belirtiliyor. (5)

ÇKP’nin eyalet ve özerk bölge sekreterleri çok nadir olarak yurtdışı geziler yapıyor. Ma Xingrui, Kazakistan’da ve Özbekistan’da en üst düzeyde kabul gördü. Astana’da Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev ve Başbakan Alihan İsmailov ile, Taşkent’te ise Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile görüştü.

Cumhurbaşkanı Tokayev Kazakistan'ın Çin ile stratejik ortaklık ve ebedi dostluk temelinde işbirliğini derinleştirmek istediğini söyledi. Başbakan İsmailov ise “2030 yılına kadar ticaret hacmini 35 milyar dolara ulaştırmak için Çinli meslektaşlarımızla birlikte çalışmaya hazırız.” dedi.

İsmailov ve Ma ayrıca sınırdaki darboğazların giderilmesine yönelik tedbirleri de görüştü. Beş kontrol noktasından ikisinde yeşil koridorlar açılmış durumda. İsmailov Kazak tırlarının Çin'e girişindeki vize işlemlerinin hızlandırılması konusunu da gündeme getirdi.

Ma Xingrui ise, “Çin'in bir bölgesi olarak, ülkenin batı ile olan bağlarından sorumluyuz. Kazakistan'ı en öncelikli işbirliği alanı olarak görüyoruz. Genel olarak Çin'in Kazakistan ile işbirliği Sinciang üzerinden yürütülüyor.” dedi. (6)

29 Kasım’daki Özbekistan ziyaretinde ise yenilenebilir enerji alanında ortak projelerin uygulanması, ulaşım altyapısının geliştirilmesi, önde gelen Çinli şirketlerin katılımıyla Özbekistan’da sanayi parkları ve tarım kümelerinin oluşturulması üzerinde durulduğu açıklandı. Özbekistan-Kırgızistan-Çin demiryolu inşaat projesinin hızlandırılmasına yönelik karşılıklı ilgi vurgulandı. (7)

Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in ofisinden yapılan açıklamada “Geçen yıl Eylül ayında Semerkant kentinde düzenlenen ve Özbek-Çin kapsamlı stratejik ortaklık ilişkilerinde yeni bir dönemin başlangıcına işaret eden tarihi zirvenin verimli sonuçları derin bir memnuniyetle kaydedildi.” denildi.

Ma Xingrui ise ziyaretinin amacını, “Tanrı Dağları’nın kuzeyi ve güneyi arasında, bir dostluk ve işbirliği köprüsü inşa etmek, Sinciang'ın Çin ile Özbekistan arasında yeni bir dostluk sayfasının yazılmasına katkıda bulunmasını sağlamak.” olduğunu söyledi. 

SİNCİANG, BATIYA ANCAK TÜRKİYE ÜZERİNDEN AÇILIR

Bölgede yaşayan Uygurların en büyük özlemi Türk mallarına ulaşmak. Türkiye ile daha yakın ekonomik işbirliği talebi, “Sinciang’ın batıya açılması”nı öncelikli görev olarak belirleyen Özerk Bölge yönetiminin de özlemi olmuş durumda. Geçen yıl, 5 Temmuz’da Urumçi’deki görüşmemizde Ma Xingrui bu isteği çok kuvvetli olarak ifade etmiş ve Türkiye ile ilişkileri geliştirmede rol üstlenmemiz için davet etmişti.

Nitekim, 28 Mart Salı günü, Sinciang Uygur Özerk Bölgesi Ticaret İdaresi Başkanı Xing Tao başkanlığındaki kalabalık bir hükümet heyeti ile görüştük. Sinciang yetkililerinin taleplerimizin tamamını olumlu olarak karşılaması Ma Xingrui’nin iradesini yansıttı.

TUCEM Çin İktisadi Eşleştirme Merkezi olarak, 5-9 Temmuz tarihlerinde Çin-Kazakistan sınırında bulunan, “dünyanın en büyük kara limanı” sıfatını taşıyan Khorgos Uluslararası Serbest Bölgesi’nde, 50 Türk ve Avrupa giyim markasının katılımı ile özel bir fuar ve defile düzenleyeceğiz. Bu etkinliğin ev sahipliğini Khorgos Uluslararası Ticaret Odası üstlendi.

Ticaret Odası Başkanı Ma Fuming, Hui asıllı bir Müslüman. Özel Fuar ve Defile görüşmesini ve anlaşmasını onurumuza verdiği iki iftarda görüşüp imzaladık.

Yine, 17-21 Ağustos’da düzenlenecek olan “Avrasya Ürün ve Ticaret Fuarı” ve “Tanrıdağı Uluslararası Alışveriş Festivali”nin Türkiye temsilciliğini üstlendik. Khorgos’taki Türk moda defilesini, Urumçi’de de düzenleyerek, modern giyim ve yaşam tarzının rüzgârını estireceğiz.

Ayrıca, Türkiye’nin önde gelen gıda, kozmetik, günlük kullanım eşyalarının Sinciang pazarı ve onun üzerinden 1 milyar 400 milyon Çinli tüketiciye ulaşmasına hizmet edeceğiz. Çin-Avrasya Expo Fuarı’nın Sekreteri ise bir Uygur: Mihrigül Tursun Hanım.

Bir de güzel müjdemiz var: Urumçi’de 60 bin metrekarelik bir alışveriş merkezini, “ithal ürünler gümrüksüz satış merkezi” haline dönüştürmek için çalışmalara başladık.

UYGUR BÖLGESİ TÜRK TÜCCAR VE YATIRIMCILARI ÇAĞIRIYOR

Son 6 yıldır bölgede herhangi bir terör olayı yaşanmıyor. Bölgedeki etnik gruplar arasındaki ilişkiler onarılıyor. Uygur köylülerine Çince öğretilirken, Han kökenli yöneticiler de Uygurca öğreniyor. Uygurlar, önceki yıllardaki dinci yobazlığın baskı ve teröründen kurtularak özgürleşmiş ve rahatlamış. 

Ma Xingru’nun en büyük önceliği olan “hukuka bağlı bir yönetim oluşturma” çabasının etkisi sıradan insanlar tarafından hissediliyor. “Şanghay’da, Pekin’de olan şeylerin Sinciang’da da olmasını sağlamak” için olağanüstü bir çaba gösteriliyor.

Sinciang Ticaret İdaresi Başkanı, Xing Tao, “Türk tüccar ve yatırımcıları Uygur Özerk Bölgesi’ne davet ediyoruz. Ekonomiyi geliştirdikleri oranda onları teşvik vereceğiz.” diye özellikle vurguladı.

Türk iş insanı akıllıdır, girişimcidir. Asya’nın kalbinden gelen bu kuvvetli çağrıyı cevapsız bırakmayacaktır. Kazanmak isteyen Uygur Bölgesinde iş yapmayla gelir.

Dipnotlar

1- Şükrü Haluk Akalın, “Seyahatname’den Evliya Çelebi’ye”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Mart 2011, C:C S: 711, s. 212-233.

2-  Adnan Akfırat, “Daha fazla sosyalizm, daha mutlu Uygur!”, Aydınlık, 10 Haziran 2022.

3- Mao Weihua ve Cui Jia, “Sinciang gelecek beş yılda kalkınmayı hızlandırıyor”, China Daily, 16 Ocak 2023.

4- “Sorumluluk ve Güven: Üst düzey Sinciang yetkilisi kilit ekonomik alanlar ve 2023'te yüzde 7 GSYİH büyümesi hakkında konuştu”, CGTN, 6 Mart 2023.

5- Jack Lau, “Sinciang Komünist Partisi Başkanı ticaret misyonu için Kazakistan'a gidiyor”, South China Morning Post, 29 Mart 2023.

6- Dana Omirgazy, “Cumhurbaşkanı Tokayev Kazakistan’ın Çin’le Stratejik Ortaklığı Güçlendirmeyi Hedeflediğini Söyledi”, The Astana Times, 28 Mart 2023.

7- Sinciang Uygur Özerk Bölgesi’yle işbirliğini güçlendiriyor”, Kun.uz, 29 Mart 2023.