Altın yıllar, Cumhuriyetin mucizesi -(TAMAMI)

Cahit Kayra (d.1917) dört yıl sonra 100 yaşına girecek. Allah daha uzun ömür versin.

Ankara Siyasal Bilgiler’i, şanlı Mülkiye’yi bitirdikten sonra, 1939’da Maliye Müfettiş Muavini oldu. 1972’ye kadar yurt içinde ve dışında devletin maliyesi için çalıştı. Yüksek bürokrat! Hayranlık uyandıracak bir “elit”! Ben bu “elit”e derin bir hayranlık duyuyorum.

Cahit Kayra, 1973 yılında CHP’den Milletvekili seçildi ve 1974’de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı oldu. Ardından, 1990’a kadar İş Bankası ve kuruluşlarında yönetim kurulu üyesi. O tarihten bu yana yazar.

Ekşi Sözlük’te aleyhine tek satır bulunmayan çok ender insanlardan biri!

1953-1989 yılları arasında 12 kitap yayınlamış. 1990-2013 arasında da 23 kitap. Toplam 35 kitap. Bunlardan 34’üncüsü, “Savaş, Türkiye ve Varlık Vergisi” (Tarihci Yayınevi, 2011), Varlık vergisi tellal ve tüccarlarının ağzının payını vermişti. Okur, Varlık Vergisi mükelleflerinin çoğunluğunun azınlıklar değil çoğunluktan insanlar olduğunu öğrenmişti. Zor konuşur artık Varlık Vergisi çığırtkanları. Ama utanmaları arlanmaları olmadığı için ha babam konuşurlar. Ama artık bunların ağzını kapatacak gerçek bir bilgi kaynağı var.

***

Cahit Kayra, 2013 yılının nisan ayında, bir halkın, bir rejimin, bir devletin göz kamaştırıcı destansı öyküsünü yayınladı. Kitabın kapaktaki tam adı: “Cumhuriyet Ekonomisinin Öyküsü. I.CİLT. 1923-1950. DEVLETÇİLİK. ALTIN YILLAR” (Tarihçi Kitabevi, 456 sayfa).

Cahit Kayra, 1923-1950 yılları arasındaki dönemi “Altın Yıllar” olarak tanımlıyor. Yani Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın hiçbir şey yapılmadığını iddia ettiği yıllar.

“Altın Yıllar”, ciddi bir eğitim ve öğretimden geçmiş, her yetişkinin bilmesi gereken şeyleri anlatıyor. Ciddi bir Türk aydını, okumadan bu kitap konusunda yapılacak sınavda, 100 sorundan en az 70-80’ini bilir. Bilmeli. Siyasetçilerin en azından 90 sorunun cevabını bilmesi gerekir. Süleyman Demirel’in 100 sorunun 100’ünü bilebileceğini düşünebiliriz.

Recep Tayyip Erdoğan, 10 soruya cevap versin, ne âlâ... Ama bu kitabı okumalı ve Cumhuriyet’in 1923-1938 arasında “sıfır”dan yaptıklarının listesini ezberlemeli.

Sadece Recep Tayyip Erdoğan mı? Bütün tayfası, bütün tarikatı. Cumhuriyet’in yaptıklarını 10 yıldır sata sata bitiremeyen gafil ve nankörler. Duble yol yapmışlarmış! Elemterefiş!

***

Dostluğundan onur duyduğum Cahit Kayra’ya, kitabın devamını sordum. Devamının adı “Karma Ekonomi, 1950-1980”, redaksiyondaymış. Demek ki pek yakında yayınlanacak. Geriye 1980-2001 dönemi, “Liberal Ekonomi”. AKP Dönemi ise “Güdümlü Liberal Ekonomi”.

Altın yıllar

Cahit Kayra, “Altın Yıllar” dönemini şöyle sunuyor:

“1923-1939 arası aslında farklı karakterde iki bölümden oluşuyor. 1923’ten 1929 yılına kadar olan dönem naif bir liberal ekonomi dönemi iddiasını taşır. Sistem liberal gibi görünür ama bu dönemde devletleştirme-millileştirme ve ciddi büyük yatırımların devlet tarafından yapılması olayları giderek Devletçiliğe zemin hazırlamıştır, diye düşünüyorum. Eğer 1929 Dünya Ekonomik Krizi olmasaydı bile, Türkiye o günlerin ortamı ve koşulları içinde kendiliğinden, devletin ekonomiyi düzenlemesi ve devlet eliyle sanayi kurulması gerçeğini yaşayacaktı. Bunu düşünerek, 1923-1939 döneminin tümüne “Devletçilik” niteliği tanıdım.

1939-1946 yıllarında yaşanan başka bir şeydir. Devlet bu dönemde sadece ekonomiye değil, kişisel mülkiyete ve yaşam koşullarına da müdahale etmek zorunda kalmıştır.” (s.12-13)

***

“Sanayi birkaç eskimiş fabrikadan ibaretti. Yol yoktu. Kamyon, otobüs ve otomobil yok denilecek kadar azdı. Üç bin yıl öncesinden kalma “kağnı” vardı. Birkaç demiryolu yabancıların elinde idi. Ticaret ve buna ilişkin hizmetler, bankalar, sigorta şirketleri ve benzeri mali kurumların sahipleri azınlıklar ve yabancılardı. Ülkede 100 bin kişiye bir doktor, 200 bin kişiye bir mühendis düşüyordu.

Giriştiler ve o yokluk içinden olağanüstü bir varlık çıkardılar. O nedenle Cumhuriyet bir mucize idi ve ben ‘Onun ekonomisi de bir mucizedir’ diyorum.” (s.27)

Mucizenin dökümü

1. Sümerbank’a Bağlı Sanayi İşletmeleri: 10 adet iplik ve dokuma fabrikası.

2. Karabük Demir ve Çelik Müessesesi: Yüksek fırınlar, çelik haddehanesi, boru fabrikası, kok fabrikası, asitsülfürik fabrikası.

3 .Selüloz Müessesesi: Kağıt, selüloz ve likor fabrikaları.

4. Beykoz deri ve kundura fabrikası.

5. Sivas çimento fabrikası.

6. Kütahya seramik fabrikası.

7. Dört adet şeker fabrikası.

8. Yedi tütün fabrikası, 65 tuzla işletmesi; kibrit, kutu, çay ve kereste fabrikaları.

9. Dört adet harp malzemesi fabrikası.

10. Uçak motor fabrikası, tayyare fabrikası.

11. Devlet Demiryolları, Devlet Denizyolları ve Liman İşletmesi, Devlet Hava Yolları, PTT, Radyo İşletmeleri.

12. Dokuz adet banka.

13. Etibank’a bağlı 7 adet maden işletmesi.

14. Dört adet kurulmakta olan enerji işletmesi.

Bu liste mucizeler döneminde yapılanların yarısının yarısı bile değil. Bu tam anlamıyla bir sanayi devrimidir.

Üslup

“Altın Yıllar” kuru bir iktisat kitabı değil. Sanki bir roman. Kahramanları: Kurtuluş Savaşı’na katılmak için İstanbul’dan Ankara’ya gelen, ilk Meclis’ten itibaren milletvekili olan “bizciler”in temsilcisi bir maliyeci, onun Kayseri kökenli aydın bir Cumhuriyet kadını olan eşi; büyüyünce bir Cahit Kayra olacak olan Cumhuriyet çocuğu oğlu ve Kayseri’de ticaretle uğraşan liberal ekonomi yandaşı, “benciler”in temsilcisi kayını. Cumhuriyet ve devrimlerinin aileye yansıması. Kurgu olmayan bir iktisat kitabı.

Mümkün olsa da Cumhuriyet’e buğz eden nankörler de okusa!

NOTA BENE: Benden önce davranıp kitabı tanıtan Aydınlık Kitap (17.05.2013) ve yazar Barış Doster’i kutlarım.