Avrasya dayanışması ekonomik terörü etkisizleştirecek
Rusya’nın Ukrayna’da darbeci yönetime karşı askeri operasyon başlatmasından sonra Atlantik Cephesi bir dizi yaptırım kararı alıp uygulamaya koydu. Gerek operasyonun gerekse yaptırımların etkisiyle başta enerji olmak üzere emtia fiyatları yükselmeye başladı. Rusya hisse senedi piyasası başta olmak üzere tüm dünya borsaları önemli düşüşler kaydetti. Yaptırımların ekonomik boyutlarının yanı sıra bazı Rus bankalarına SWIFT ambargosu uygulanması gündeme geldi. Çin Dışişleri Bakanlığı batılı ülkelerin bazı Rus bankalarını SWIFT sisteminden çıkarma kararının yasadışı ve tek taraflı olduğunu açıkladı, yaptırımlara karşı olduğunu yineledi. 2014 yılından beri Rusya ve Çin gerek milli paralarla ticaret için karşılıklı SWAP anlaşmaları yapıyor diğer yandan bankacılık sisteminin Batı bankacılık sistemine olan bağımlılığını azaltmak için adımlar atıyorlar. Rusya SPFS, Çin CIPS sistemlerini SWIFT sistemine alternatif olarak geliştirip çalıştırmaya başladılar. SWIFT’in tahakkümünün neden kırılması gerektiğini daha iyi anlamak için SWIFT’i daha yakından inceleyelim.
SWIFT SİSTEMİ DOLARİZASYONUN TEMEL UNSURLARINDAN BİRİDİR
SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) sistemi 1973’te Belçika’da kuruldu. ABD’nin altına dayalı Bretton Woods Sistemi’ni tek taraflı olarak lağvettiği tarihten hemen sonra kurulması tesadüf değildir. SWIFT 1980’den sonra doların hegemonyasının devam etmesini sağlayan temel araçlardan birisi olmuştur. 1980 sonrasında uygulanan neoliberal politikalarla birlikte dünya ekonomisini saran finansallaşma ile SWIFT sisteminin yaygınlaşması paralel bir seyir izlemiştir.
SWIFT sistemi esasen bankaları birleştiren bir mesajlaşma sistemidir. Sistem dünya bankaları arasında yaygın bir iletişim ağı kurmuştur. Böylece para transferlerinin kolaylıkla gerçekleştirilmesi sağlanmıştır. Bununla birlikte, kuruluş hesapları bireyler veya finansal kurumlar adına yönetmez ve üçüncü taraflar için fon tutmaz. Ayrıca takas veya uzlaşma işlevlerini yerine getirmez. Bir ödeme başlatıldıktan sonra bir ödeme sistemi aracılığıyla ödenmesi gerekir. Sınır ötesi işlemler bağlamında, bu adım genellikle finansal kurumların birbirleriyle olan muhabir bankacılık hesapları aracılığıyla gerçekleşir.
İSTİHBARAT ARACI OLARAK SWIFT
2006 yılında ABD basınında yayımlanan makalelerde 11 Eylül 2001’i bahane ederek ABD’nin SWIFT sisteminde bulunan bilgilere nasıl ulaştığı ortaya çıktı. Böylece müşteri bilgilerinin gizliliği ve güvenli işlemler konusunda iddialı olan sistemin güvenirliği sorgulanır hale geldi. AB içinde çeşitli itirazlar yapılmış ve insan haklarını ihlal eden çok sayıda uygulama ile karşılaşılmış olsa da ABD’nin terörizmi bahane ederek sistemi delik deşik etmesinin önüne geçilemiyor.
‘GÜVENİLİR SİSTEM’DEN ‘ETKİLİ YAPTIRIM ARACI’NA DÖNÜŞÜM
2014 yılına kadar SWIFT dünyada kullanılan tek sistemdi. 11 bin finans kurumu ve 200 ülkeye yayılmış olduğu için Atlantik Cephesi yaptırımlar veya tehditler için bu sistemi etkin olarak kullanıyor. SWIFT’i kullanmayan ülkelerin bankacılık sistemleri gelişmekte zorlanıyor. Bankacılık sistemi uluslararası sisteme entegre olan ülkeleri SWIFT sisteminin dışına çıkarmak o ülkelerin bankacılık sistemini felç edebilir. Dolayısıyla İran’a 2012 yılında yapılan SWIFT yaptırımı belirli bir süre için de olsa başarılı olmuştur. SWIFT’in sahibi şirket İran’a yapılan SWIFT ambargosunun yasadışı olduğunu kabul etmiştir. Buna rağmen ABD ve AB’nin baskısına dayanamayıp İran’ı sistemin dışına çıkarmıştır.
RUSYA’NIN ALTERNATİF SİSTEMİ SPFS
2014 Kırım krizinden sonra Rusya Merkez Bankası Rus bankacılık sistemi için SWIFT’e alternatif olarak SPFS (Sistema Peredachi Finansovykh Soobscheniy)’yi geliştirdi. SPFS halen 400 Rus ve yabancı finansal kurum tarafından, Almanya ve İsviçre dahil olmak üzere çok sayıda ülkede aktif olarak kullanılıyor. TCMB ile 2019 yılında yapılan anlaşma ile sistem kullanılmaya hazır durumda bulunuyor. SPFS sistemi SWIFT ile aynı özellikleri taşıyor. SPFS’nin SWIFT’e göre üstünlüğü sisteminin teknolojik olarak daha yeni, hızlı ve ucuz olmasıdır. Ayrıca bilginin gizliliğini ihlal eden herhangi bir vaka yaşanmadığı için daha güvenlidir.
ÇİN’İN ALTERNATİF SİSTEMİ CIPS
Çin, 2015 yılında SWIFT’e alternatif olarak CIPS (Cross-Border Interbank Payment System) isimli sistemi geliştirdi. Çin’in bu sistemi geliştirme nedeni dolarizasyona karşı yuanın kullanımının yaygınlaştırılması, Batı'nın soğuk savaş uygulamaları ve ambargo riskine karşı korunmaktı. SWIFT sisteminin özelliklerine ek olarak takas ve uzlaşma özelliği de bulunuyor. Ayrıca CIPS, SWIFT sistemine göre teknolojik olarak daha üstün ve ucuz. Halen 6 kıta 47 ülkede bin 92 adet kurum tarafından aktif olarak kullanılıyor.
SPFS İLE CIPS BİRLEŞİYOR, DOLARIN EGEMENLİĞİ YIKILIYOR
Son yıllarda Çin-Rusya ticaret hacminin artışı ile birlikte dolarizasyona karşı bazı önlemler alındı. İki ülke arasında milli paralarla yapılan ticaret yagınlaştırılırken SWIFT’e alternatif geliştirilmesi çalışmaları başlatıldı. Bu çerçevede 2019’dan beri SPFS ve CIPS’in uyumlu hale getirilmesi ve birleştirilmesi konusunda çalışılıyor. Salgından ötürü çalışmalar yavaşlamış olsa da yakın zamanda birleşik bir sistemin devreye girmesi mümkün. Bilindiği gibi kriz zamanlarında tarihin ve olayların gelişim hızı artar. Avrasya’ya özgü olan bu sistem ABD ve AB’nin keyfi olarak uyguladığı yaptırım tehditlerini elinden alacak, daha bağımsız ve güvenli bir dünyanın önünü açacaktır.
Kaynakça;