Çin Devrimi’nin kilittaşı Zhou Enlai 125 yaşında
Büyük Çin Devrimi’nin en parlak iki önderinden biri, Çin’in mucizevi kalkınmasının mimarlarından ve Çin’e özgü sosyalizmin yaratıcılarından Zhou Enlai (okunuşu Co Enlay), bundan 125 yıl önce 5 Mart 1898’de Jiangsu eyaletinde dünyaya geldi. Yeni insanın örnek temsilcilerinden Zhou Enlai, Çinlilerin ifadesi ile “Başbakan Zhou” 125 yaşında! Bugünkü Çin’i anlamak için Zhou Enlai’yi tanımak bir zorunluluktur.
Zhou Enlai, her kritik durumda doğru safta durmayı başarabilmiş az sayıda devrimci önderden biridir. Büyük alt üst oluşlarda, hep alçak gönüllü, samimi, kararlı ve üstün sorumluluk duygusuyla hareket etmesiyle insanlığa örnektir. Yumuşak kişiliği, dillere destan merhameti, taşı çatlatacak düzeydeki sabrı, imrendirecek halk sevgisi ve hasmına bile tavır değiştirtecek düzeydeki tevazusu ve yorulma bilmeyen çalışkanlığı ile sanırsınız bir Anadolu dervişi.
FIRTINALAR İÇİNDE ÇELİKLEŞEN BİR KARAKTER
İmparatorluk döneminde soylu bir ailede dünyaya gelmiş, ancak bunun kısa sürede kaybedilmesiyle 12 yaşında kuzey doğudaki Shenyang kentinde amcasının yanına yerleşmiş. Ortaokulu Tianjin’de iyi bir okulda tamamlayıp 1917’de eğitim için Japonya’ya gitmiş. Ancak 4 Mayıs 1919’daki gençliğin emperyalizme başkaldırısında yer almak için Pekin’e dönmüş. Gençlik mücadelesinde sivrilince tutuklanıp hapsedilmiş. 1920’de polis takibinden kurtulmak için “çalış-oku” programı kapsamında Fransa’ya gitmiş.
Zhou Enlai, ÇKP’ye Fransa’da katılmış ve orda önder roller üstlenmiştir. 1924’te Çin’e dönünce Sun Yatsen’in önderliğindeki devrime katılıp, Milliyetçi Parti’nin kurduğu Huangpu Askeri Akademisi’nin yöneticisi olmuştur. Akademi’nin başkanı ise gerici Çan Kayşek’tir.
MAO ZEDUNG’UN TAMAMLAYICISI
Çin Devrimi’nin başarıyla gerçekleşmesinde Zhou Enlai, belirleyici rolü olan “birleşik cephe” kurma faaliyetlerinin hep merkezindedir. Birleştirici kişiliği ve üstün müzakere yeteneği ile zorlukların üstesinden gelinmesinde kilit rol oynamıştır.
Birinci Birleşik Cephe’nin dağılmasından sonra Şanghay’da ÇKP’nin faaliyetlerine önderlik etmiştir. Mao Zedung’un o zamanki “sol” ÇKP önderliğince Parti’den dışlandığı dönemlerde merkez yönetiminde Mao’nun çizgisini başarıyla temsil etmiştir. 1931’de Mao’nun önderlik ettiği kızıl üsse gelen Zhou, hep Mao ile yan yana durdu. Uzun Yürüyüş’ten itibaren ayrılmaz ikili oldular. Mao Zedung’un aşırılıklarını ustaca törpüledi. Bu iki büyük devrimci, farklı özelliklerini uyum içinde çalışmada birleştirip, insanlığa olağanüstü etkili bir örnek sunmuştur.
KOCA ÇİN’İ 26 YIL OMUZLADI
Başbakan Zhou Enlai’nin 26 yıl boyunca (1949-1976) devlet işlerinin sorumluluğunu üstlendi. Yeni kurulan devletin her alanda yeni siyasetlerinin oluşturulmasında, Çin Halk Cumhuriyeti’nin hem dışarıda hem içeride ana stratejilerinin belirlenip uygulanması yükü hep onun omzundaydı. Sovyetler Birliği, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya ve diğer birçok devletle yapılan tüm görüşmelerde hayati roller üstlendi.
ABD dış politikasında son 70 yılında belirleyici olan Henry Kissinger, “60 yıllık kamu yaşamım boyunca Zhou Enlai’den daha etkileyici bir kişilikle karşılaşmadım. Bir durumun iç yüzünü sezme konusunda olağanüstü bir yeteneğe sahip bir adam.” diyor. (1)
Nitekim Zhou, Varşova’da 15 yıl süren ve diplomasi tarihinin en uzun maratonu olarak adlandırılan Çin-ABD büyükelçilik düzeyindeki görüşmeleri yönetti. Zhou Enlai’nin üstün becerisi ile Çin 15 Kasım 1971’de BM Güvenlik Konseyi’ne döndü.
‘HALK DİPLOMASİSİ’NİN YARATICISI
Soğuk Savaş sırasında Çin 22 yıl boyunca Birleşmiş Milletler’den yasadışı bir şekilde dışlanmıştı. Zhou bu tecride “halk diplomasisi” ile yanıt verdi. Çin’in diplomasisini çift kanatlı bir kuş olarak tanımladı. Hükümet kuşun ana gövdesiydi ve “halktan halka diplomasi” ile “devletten devlete diplomasi” iki kanat görevi görüyordu.
Zhou, komşularla ilişkiye Çin’in güvenliği, kalkınması ve uzun vadeli istikrarı için özel bir önem verdi. Tarihi hasımlıkların, sınır anlaşmazlıklarının ve Batı’nın kışkırtmalarının neden olduğu sorunları göz önünde bulunduran Zhou, sadelik ve arkadaşlık ile sorunları çözme yolunu geliştirdi. “Sağduyunun bize başarının anahtarını öğrettiğini” belirten Zhou, diplomaside karşılıklı güven ve karşılıklı saygıyı temel ilke yaptı. Bu ilke, farklı kültürlere, etnik kökenlere ve ideolojilere sahip uluslar arasında ilişkileri kurala bağlamak için “Beş İlke”ye dönüştü. Zhou Enlai, Lenin’in barış içinde bir arada yaşama fikrini yaratıcı bir şekilde geliştirip “Barış İçinde Bir Arada Yaşamanın Beş İlkesi”ni formülleştirdi ve dünyaya sundu. BM Şartına yazıldı ve Çin’in insanlığa bir diplomasi hediyesi oldu.
SOSYALİST ÜLKELERLE İLİŞKİLERDE SINIRSIZLIK
Zhou Enlai ulusal ekonomiyi ayağa kaldırmak için Stalin yönetimindeki Sovyetler Birliği’ni üç kez ziyaret etti. Çok yönlü işbirliğini geliştiren ekonomik, siyasi, diplomatik ve askeri anlaşmalar imzalandı.
Çin ile uzun bir ilişki geçmişine sahip sosyalist Vietnam ile özel bir ilişki geliştirdi. Vietnam devriminin lideri Ho Chi Minh ile dostlukları Fransa yıllarına uzanıyordu. İki devrimci önder, Çin-Vietnam ilişkilerini olağanüstü kılan derin bir devrimci dostluğu uyguladılar. Çin, Vietnam’a Fransız ve Amerikan emperyalistlerinin saldırganlığına karşı direnmesine ve ulusal ekonomisini geliştirmesine yardımcı olmayı görev bildi. Zhou Enlai Vietnam’ı yedi kez ziyaret etti.
MAZLUM MİLLETLERİN DİPLOMASİDEKİ ÖNCÜSÜ
1950’lerin sonlarında, Sovyetler Birliği ile ilişkiler bozulunca, Çin, Zhou Enlai’nin önderliğinde “Barış İçinde Bir Arada Yaşamanın Beş İlkesi”ne dayanan bağımsız bir diplomatik çizgi geliştirdi. Mazlum milletlerle ilişkileri geliştirmeye odaklandı.
1954’te Bandung’taki Asya-Afrika Konferansı’na kadar, 12 sosyalist ve 10 bağımsızlıkçı ülke ile Hindistan, Burma, Endonezya, Pakistan ve Afganistan gibi “Kuşak ve Yol” güzergahındaki ülkelerin yanı sıra Nepal, Sri Lanka, Kamboçya, Mısır dahil olmak üzere 22 ülke Çin ile resmi olarak diplomatik ilişki kurmuştu. Zhou Enlai’nin eserlerini Türkçeye çevirmek bir görev olarak önümüzde duruyor.
VATANSEVERLİK VE ENTERNASYONALİZM ARASINDAKİ İLİŞKİ
Zhou Enlai vatanseverlik ve enternasyonalizm arasındaki birliğin bir modeliydi. “Dış Politikamız ve Görevlerimiz” adlı kitabında 1952 yılında yeni Çin diplomasisinin yol gösterici ideolojisinin “enternasyonalizme bağlı kalmak ve dar milliyetçiliğe karşı çıkmak” ve “vatanseverliğe bağlı kalmak ve kozmopolitizme karşı çıkmak” olduğunu belirtiyor. “Enternasyonalizmimiz tüm ülkeleri bağımsız ve eşit kılmaktır.” ve “Sosyalist yurtseverlik, dar milliyetçilik değil, enternasyonalizmin rehberliğinde ulusal özgüveni güçlendiren yurtseverliktir.” diye vurguluyor.
1962’de ise şöyle diyor: “Muzaffer Çin halkı, sosyalist inşayı gerçekleştirirken, mümkün olduğunca, kaçınılmaz enternasyonalist yükümlülüğümüz olan kardeş ve milliyetçi ülkelere yardım görevini yerine getirmelidir. Onların ulusal ekonomilerine sahip çıkmaları ve emperyalizme karşı güçlenen muhalefetleri sosyalist inşa davamız için önemli bir destektir”. (2)
Xİ JİNPİNG, ZHOU ENLAİ’Yİ YAŞATIYOR
1 Mart 2018’de Zhou Enlai’nin 120. doğum gününde ÇKP’nin düzenlediği anma toplantısında Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, “Yoldaş Zhou’nun adını her andığımızda içimiz ısınıyor ve gurur duyuyoruz.” dedi. Zhou’nun asil karakterinin ve örnek tavrının ÇKP üyelerine nesilden nesle ilham verdiğini ve onları beslediğini söyledi. (3)
Xi Jinping, Zhou’nun fikir ve eylemlerinin bugün de yol gösterici olduğunu belirterek şunları söyledi: “Günümüzde, Barış İçinde Bir Arada Yaşamanın Beş İlkesi’nin ruhu eskimiş değil, her zamankinden daha derindir; daha yenidir; daha güçlüdür.” Birleştirici, bir arada tutucu, yapıcı kişiliğiyle Zhou Enlai’a Çin Devriminin “kilittaşı” diyebiliriz.
Hayat da bunu doğruluyor: Xi Jinping’in önerdiği “Kuşak ve Yol Girişimi” Zhou Enlai’nin barışçı kalkınma ve uyumlu bir dünya oluşturma düşüncesinin bir güncel uygulamasıdır.
DİPNOTLAR
1. Walter Pincus, “Kissinger Çin üzerine bilge öğütler veriyor”, The Washington Post, 9 Ekim 2012
2. Hang Tongyou ve Xu Zhengfei, “Kuşak ve Yol Girişimi’nde Zhou Enlai’nin Mirası”, Sosyalist Çin’in Dostları, 11 Ocak 2022
3. “ÇKP merhum Başbakan Zhou Enlai için anma sempozyumu düzenledi”, Xinhua, 1 Mart 2018