ÇKP işçilerin mi kapitalistlerin mi partisi?
Çin Komünist Partisi (ÇKP)'nin çoğunluğu aydınlardan oluşan ancak demiryolu ve maden işçilerini de içeren 50 üyeyle kurulmasından bu yana 100 yıl geçti. 100 yıl sonra bugün, partinin 95 milyon resmi üyesi ve 4,8 milyon parti örgütü var. Bu, kesinlikle dünyanın gördüğü en büyük siyasi parti. Parti üyelerinin çeyreği 35 yaşın altında. Yüzde 29’u kadın, 1949’da bu oran yüzde 12’ydi ve üyelerinin yarısından fazlasının üniversite diploması var (yani diğer yarısının yok!).
Peki 2021’de, ÇKP kapitalistlerin partisi mi yoksa işçilerin partisi mi?
Kısa cevap; ikisi de değil. Uzun cevap ise daha karmaşık.
ÇKP en başta, Komünist Enternasyonal (Komintern)'in yardımıyla, iki aydın tarafından yönetiliyordu; Chen Duxiu ve Li Dazhao. Bu liderler, Sovyetler Birliği’ndeki Bolşevik partiyi model alarak, ÇKP’yi Çin işçi sınıfının (oldukça küçüktü) partisi olarak görüyorlardı. Onlara göre, Çin'de değişimin ve devrimin unsuru işçi sınıfıydı, nüfusun yüzde 90'ını oluşturan köylülük değil. Yine de ÇKP, 1925-27 döneminde çeşitli köylü hareketlerine öncülük etti.
Ancak Komintern, ÇKP liderlerine çeşitli bölgesel savaş ağalarını yenen Çan Kay Şek de dahil olmak üzere milliyetçi burjuva güçlerle birlikte çalışmalarını emretti. 1927'de ÇKP, işçi ayaklanmaları yoluyla, Çin'in en sanayileşmiş şehri olan Şanghay'ın kontrolünü ele geçirdi. Çan, şehre girdi ve ÇKP taraftarlarını katletti. Daha sonra Çan, Li dahil olmak üzere Pekin’de bulunan ÇKP liderlerinin de öldürülmesini emretti. ÇKP liderleri, sözde “sol milliyetçi” bir hükümetin olduğu Wuhan'a kaçtı. Ancak Wuhan hükümeti Çan’a destek verdiğini açıkladı ve daha fazla ÇKP üyesini katletti.
ÇKP HİÇBİR ZAMAN BURJUVA PARTİSİ OLMADI
ÇKP kırsal kesime gitmek zorunda kaldı ve orada köylü tabanlı bir gerilla ordusu kurmaya karar verdi (gerçekten başka seçeneği yoktu). Chen Duxiu, Komintern tarafından ÇKP’den ihraç edilmesi üzerine muhalefet tarafına geçti ve bilinmeyen bir şekilde hayatına son verdi. Daha sonra, Mao’nun ÇKP’si 1949’daki zafere kadar, Japon işgaline, Çan Kay Şek’in kuvvetlerine ve dış müdahaleye karşı uzun ve zorlu bir mücadeleye girişti. Şehirleri işgal ederken, parti içinden ya da dışından ya da şehirlerdeki bağımsız işçi örgütlerinden gelen hiçbir muhalefete tahammül göstermedi.
Bu kısa özet tarihçede bile, 1920’lerin yenilgilerinden sonra ÇKP’nin işçi sınıfı içindeki tabanını kaybettiği ve uzun gerilla mücadelesi sürecinde bürokratikleştiği açıktır. Üyeleri çoğunlukla köylü olmasına rağmen, liderliği genel olarak aydınlardan oluşuyordu. Fakat, Tayvan’a (Formosa) kaçanların aksine, ÇKP hiçbir zaman bir burjuva partisi olmadı.
Peki ÇKP’nin bugünkü yapısı nedir? Yakın zamanda parti üyeliğinin sosyal yapısına ilişkin, Dünya Eşitsizlik Veritabanı (World Inequality Database)'nda Li Yang, Filip Novokmet ve Branko Milanovic tarafından yayınlanan müthiş bir yeni çalışma var. İsmi “İki kuşaktan daha kısa bir sürede işçilerden kapitalistlere: 1988 ve 2013 yılları arasında Çinli kentsel seçkinlerin dönüşümü üzerine bir çalışma”. (https://thenextrecession.files.wordpress.com/2021/06/wid-working-paper-2019-10-china-elites.pdf)
Aslında, sunulan deneysel kanıtlar bu makalenin başlığını desteklemiyor. 100 yılın sonunda, ÇKP esas olarak işçilerden (veya en azından sanayi işçileri ve tarım işçilerinden) oluşmuyor olabilir ancak işletme sahiplerinden de oluşmuyor.
Yazarlar, 1988-2013 dönemini kapsayan hanehalkı anketlerini kullanarak Çin’in kentsel nüfusunun en zengin yüzde 5’lik bölümünün özelliklerindeki değişiklikleri inceliyorlar. Yazarlar bu yüzde 5’lik kesimi Çin’deki “elitler” olarak tanımlıyorlar. (Elitler, büyük kararlar verme yetkisine sahip bireyler ve küçük, nispeten uyumlu ve istikrarlı gruplar olarak tanımlanabilir.)
'PROFESYONEL İŞÇİLER'İN PARTİDEKİ SAYISI ARTTI
ÇKP, 1980’lerdeki büyük kentleşme hareketi başlamadan önce sahip olduğu geniş köylü tabanını kaybetti. Fakat çalışma, ÇKP'nin hala büyük veya küçük işletme sahipleri tarafından değil, giderek artan bir şekilde “profesyoneller” tarafından domine edildiğini ve bu tabakanın bile hala bir azınlık olduğunu gösteriyor. Profesyoneller “doğa bilimleriyle (fizik, mühendislik, tarım, tıbbi bakım gibi) ve sosyal bilimlerle (ekonomi, finans, hukuk, eğitim, basın ve yayın, din gibi) ilgili sektörlerde çalışan tüm profesyonel ve teknik personel” olarak tanımlanmaktadır.
Bunlar, üretim araçlarıyla bağlantılı olduklarında, aslında işçidirler. Aslında, "profesyonel işçiler" olarak adlandırılmaları daha doğru olur. Bu profesyonel katman, 2013 yılında toplam ÇKP üyelerinin yüzde 25'ini oluşturuyordu (1988'den bu yana çok az değişti). 2021 yılı için resmi olarak bu oran yüzde 27’dir. Fakat bu oran, parti “elitleri” (ÇKP üyesi olan en yüksek gelirli yüzde 5) arasında çok daha yüksektir: profesyonel tabaka “elit” parti üyelerinin yüzde 38’ini oluşturuyor ve bu oran 1988’de yüzde 28’di.
Aslında, verilere göre, parti üyelerinin sosyal yapısı, 1988'den 2013'te çok az değişti. İşçiler 1998’de üyelerin yüzde 16’sıyken, kentleşme ve sanayileşme sayesinde bu oran 2013’te yüzde 30 oldu (2021 yılı için resmi olarak bu oran yüzde 34’tür. Büro çalışanları ve hükümet yetkililerini de eklediğimizde, bu üç grup 1988'de üyelerin yüzde 75'i ve 2013'te hâlâ yüzde 70'iydi. Ayrıca dikkat çekici olan bir başka şey, kapitalistlerin (işletme sahipleri vb.) oranının 1988'de çok küçük olması ve 2013'te hâlâ ÇKP üyelerinin sadece yüzde 3'ünü oluşturmasıdır.
Farklı olan, 'elit' parti üyelerinin sosyal yapısıdır. İşçiler ve hükümet yetkilileri, 1988'de bu üye katmanının yüzde 72'sini oluşturuyordu; bu, genel üyelikteki paylarından biraz farklıydı. Ancak 2013'te profesyonellerin ve burjuvaların payının yüzde 43'e çıkmasıyla bu pay yüzde 57'ye düştü. 'Elit' ÇKP üyeleri genellikle üniversite eğitimi almış profesyoneller ve hem devlet hem de özel şirketlerdeki yöneticilerdir. Gerçekte, parti tabanının yapısı ile partinin daha varlıklı kesimleri arasında büyüyen bir ayrılık var.
Yazarlar bunu şöyle özetliyor: "Parti genel olarak hâlâ "eski" sosyal grupların üyelik çoğunluğuna sahipken, partinin zirvesine giderek "yeni" sosyal gruplar hakim oluyor." Profesyonel katman ÇKP içinde (yüzde 26), Çin nüfusu içindeki oranına kıyasla (yüzde 18) daha yoğun temsil edilmektedir. İşçiler ise şu anda Çin kentsel nüfusunun yüzde 50'sini, ancak ÇKP üyelerinin yalnızca yüzde 30'unu ve "elit" parti üyelerinin yalnızca yüzde 15'ini oluşturuyor.
Peki bu (Milanovic liderliğindeki) yazarların iddia ettiği gibi bir tür ‘politik kapitalizm’ (her ne demekse) mi? Veriler bunu göstermiyor. Birincisi, burjuvalar hâlâ ÇKP üyelerinin küçük bir tabakasıdır (toplam üyeliğin sadece yüzde 3'ü). Bunun herhangi bir kapitalist partide böyle olduğunu söyleyebilirsiniz. ABD Cumhuriyetçi Partisi veya İngiliz Muhafazakar Partisi'nin üyelerinin çoğunluğu, küçük ya da büyük kapitalistler değildir ama bahse girerim bu tür burjuva ve küçük burjuva katmanların oranı ÇKP'dekinden çok daha yüksektir. Ve bu özellikle 'elit' üyeler arasında geçerli olacaktır. ÇKP'de parti seçkinlerinin bile sadece yüzde 5'i tam olarak kapitalisttir. İkincisi, çalışma, Çin'in kapitalist olup olmadığına kesinlikle karar verecek olan Çin ekonomisinin ekonomik ve sosyal temellerini değil, ÇKP'nin sosyal yapısını araştırmaktadır.
Çin Komünist Partisi asla çoğunluğu işçilerden oluşan bir parti olarak kurulmadı (çünkü 1921'de işçi sınıfı çok küçüktü) ve tüm politikaları en tepede kararlaştırılır ve taban tarafından (en azından açık) muhalefet olmaksızın izlenir, demokratik bir parti değildir. En üstteki liderler her şeye karar verir. Bu, demokratik bir işçi partisinin tanımı değildir. Ama 100 yüz yılın sonunda bugün ÇKP kapitalistlerin partisi de değildir. Sosyal yapı olarak işçilerin, teknokratların ve hükümet yetkililerinin partisidir; ve bu onun 'elit'ini kapsar.
Doğrusu, 95 milyon üye ile ÇKP, devlet aygıtı ve devlet işletmeleri tamamen birbirine entegredir ve hepsi Çin'in kontrolündedir. ÇKP herhangi bir kapitalist sınıf tarafından kontrol edilmemektedir. ÇKP üyelerinin çoğunluğu işçilerdir (beden işçisi, beyaz yakalı ve profesyonel), ancak onun 'elit' liderleri enternasyonal sosyalist değil milliyetçi bir ideolojiye sahiptir ve kapitalist sektörle bağlantıları vardır.