Devlet neden şeker üretiminden çıkıyor?
14 şeker fabrikasının özelleştirileceği ilan edilince haklı olarak kıyamet koptu. Özelleştirme gerekçeleri ne? Neden ihtiyaç duyuldu? İşin içinde yabancı firmaların bir eli mi var? Türkiye’de şeker pancarı ve şeker üretimi nedir? Şeker fabrikalarının durumu ve şeker piyasası nasıl şekillenmiştir? Bu soruların yanıtını iki yazımızda ele almak istiyoruz.
ŞEKER ÜRETEN FABRİKALARIMIZ
Türkiye’de pancardan şeker üreten şirketleri şöyle sıralayabiliriz:
* Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ (25 fabrika - Kamu)
* Adapazarı Şeker Fabrikası (Özel)
* Kütahya Şeker Fabrikası (Özel)
* Amasya Şeker Fabrikası (Özel)
* Kayseri Şeker Fabrikası (2 fabrika - Kayseri ve Boğazlıyan Özel)
* Konya Şeker Fabrikası (2 fabrika - Konya ve Çumra - Özel)
* Aksaray Şeker Fabrikası AŞ (Özel)
Ülkemizde halihazırda, kapasiteleri bin 750-10 bin ton pancar/gün arasında değişen 33 şeker fabrikası üretim yapmakta olup, halihazırda 25 şeker fabrikası ile toplam pancar şekeri talebinin yaklaşık yüzde 50’si Türkşeker tarafından karşılanmaktadır.
TÜRKŞEKER’İN KURULUŞU
Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ (Türkşeker) 18 Haziran 1935 tarih, 2850 sayılı Bakanlar Kurulu kararına istinaden 6 Temmuz 1935 tarihinde kurulmuştur.
Bu şirket 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmündeki Kararname hükümlerine tabi olup ve söz konusu Kanun Hükmünde Kararname çerçevesinde faaliyette bulunurken Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 08/10/2007 tarihli ve 2007/57 sayılı kararı çerçevesinde özelleştirme programına alınmıştır.
Şirketin nominal sermayesi iki milyar beş yüz milyon TL olup hisselerin tamamı Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na aittir.
ŞEKER FABRİKALARININ KURULUŞU
Ülkemizde KİT’lerin kuruluş fikri, 17 Şubat 1923 tarihinde toplanan İzmir İktisat Kongresi’nde oluşmuş ve 5 Nisan 1925 tarihinde “Şeker Fabrikalarının Kurulması ve Bunlara Tanınan Ayrıcalıklara İlişkin Kanun” kabul edilmiştir.
Ülkemizin ilk şeker fabrikaları olan Uşak ve Alpullu Şeker Fabrikalarının kuruluşu, 1926 yılında gerçekleştirilmiş, şeker sanayisi Türkiye ekonomi tarihinin ilkleri arasında yer almıştır. Büyük önder Atatürk’ün gösterdiği hedef doğrultusunda 1933 ve 1934 yıllarında Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikalarının da kurulmasıyla fabrika sayısı 4’e yükselmiş; ardından şeker fabrikalarının bir çatı altında toplanması, şeker politikasının tek elden yürütülmesi, fabrikalar arasında teknik yardımlaşma ve işbirliğinin sağlanması amacıyla mevcut fabrikaları bünyesinde toplayacak şekilde 18 Haziran 1935 tarih, 2850 sayılı Bakanlar Kurulu kararına istinaden 6 Temmuz 1935 tarihinde Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ kurulmuştur.
ŞEKER PANCARI EKİMİ
2016 yılı itibarıyla ekim yapan köy sayısı 2 bin 324, pancar ekilen alan 1 milyon 905 bin 678 dekar, mahsul taşıyan alan 1 milyon 903 bin 912 dekar, bedeli ödenerek elde edilen pancar 11 milyon 353 bin 771 ton, verim ise dekar başına ton olarak yüzde 6 civarında.
Pancar ekimi ve şeker üretimi tarımı ve çiftçiyi kalkındırmayı sağlamaktadır. Şeker pancarı tarımının gelişmesi, şeker üretiminin de artmasını sağlamıştır. Pancar tarımı çiftçimize monokültür tarımdan polikültür tarıma geçmesinin en önemli sebeplerinden biri olmuştur. Bilindiği gibi şeker pancarı, sanayi hammaddesi olması yanında hayvan için çok kıymetli gıda olan yaprak, baş ve posa ile bir yem bitkisidir.
Şeker pancarı taşımacılık, tarım alet ve makinaları başta olmak üzere birçok sanayinin gelişmesine neden olmuştur. Şeker pancarı tarımı; ekim yapılan alana eşdeğer bir ormana kıyasla 3 kat daha fazla oksijen yaratmaktadır.
Şeker pancarı tarımı, birçok bakımdan alternatif ürünlere göre karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir. Pancar üretimi için ton başına yapılan harcama buğdaydan 3.7, ayçiçeğinden 7 kat daha düşüktür. Buna karşın birim alanda buğdaydan 3.3, ayçiçeğinden 2 kat daha fazla katma değer yaratmaktadır. Tarım ve sanayide yarattığı istihdam, alternatif ürünlerle kıyaslanmayacak büyüklüktedir. Hektarda çalışan işçi sayısı buğdaydan 18, ayçiçeğinden 4 kat daha fazladır. Sektörde, hane halkı düzeyinde 2 buçuk milyondan fazla insanımız pancar tarımı ve şeker üretiminden geçimini sağlamaktadır.
FABRİKALARIN KAPASİTESİ
Türkşeker’in toplam 25 fabrikasının üretim kapasitesi 2016-2017 kampanya döneminde günde 91 bin 775 tondur.
Bu fabrikalarda bin 324 memur, 5 bin 286 daimi işçi, bin 455 geçici işçi olmak üzere toplam 8 bin 065 çalışan vardır.
Not: Gelecek yazımızda devletin şeker üretimden çıkmasının doğru olup olmadığını ve özelleştirmenin arkasında ne varı değerlendireceğiz.