Doğal denge ve ekonomik zarar eşiği

Doğadaki canlılar arasında beslenme açısından içgüdüsel bir ilişki vardır. Elma içkurdu elma meyvesi ile beslenir. Elma içkurdunun yumurtalarıyla beslenen asalak bir yaban arısı vardır. Bu iki canlı türü de yaşamını sürdürebilmek için beslenmektedir. İnsanların yetiştirdiği ürüne ortak olduğu için elma içkurdu “zararlı” sayılır. Sözü geçen yaban arısı, yumurtalarını yok ederek elma içkurdu sayısını ve zararını azalttığı için “yararlı” sayılır. (Bkz.1) Nitekim Kayseri Tarım ve Orman il Müdürlüğü tarafından laboratuvarda bu arıdan 3,5 milyon adet üretilerek doğaya salınmıştır (Bkz.2).

Karıncaya “Hayvanlar kaça ayrılır?” diye sormuşlar. “Aslan, kaplan gibi masum hayvanlar!” ve “Kaz, ördek gibi yırtıcı hayvanlar” olmak üzere ikiye ayrılır, demiş. Böceklerin yararlı veya zararlı sayılması insanların bakış açısına göredir. Doğa açısından hepsi yaşamaya çalışan canlılardır ve mutlaka doğada birçok işlevleri vardır.

Doğada bizim zararlı veya yararlı diye nitelediğimiz canlılar bir arada ve belirli bir denge içinde bulunurlar. “Doğal denge, bir kefesinde zararlıların diğer kefesinde zararlıların olduğu bir teraziye benzetilir. Dışarıdan bir etki yapılmadığı sürece bu terazi, dengededir. Bu durumda zararlı yararlıların nüfus yoğunlukları denge halinde olup genellikle ekonomik zarar eşiğinin altındadır.” (Öncüer ve Durmuşoğlu: s.3)

EKONOMİK ZARAR

Tarımsal ürünlerle beslenen zararlılar doğada hep vardır. Birkaç bireyin kültür bitkileriyle beslenmesi ekonomik açıdan pek önemli olmadığı gibi doğal dengenin korunması açısından gereklidir. “Herhangi bir zararlının ekonomik zarara neden olan en düşük yoğunluğuna ekonomik zarar seviyesi adı verilir. Zararlı nüfusu bu düzeye ulaşmadan herhangi bir savaş yöntemi uygulanarak nüfus artışının engellenmesi gerekir.” Bu durumda savaş uygulaması sonucunda elde edilecek gelir, yapılan masraftan daha yüksek olacaktır.

Ekonomik açıdan zararlının kültür bitkisi üzerinde bulunmasına izin verilebilecek en yüksek nüfus yoğunluğuna “Ekonomik Zarar Eşiği” denir. En kolay şekilde, tarımsal savaş için yapılacak harcamalar, sonuçta elde edilecek ek ürün değerine bölünerek bulunur. Bu ölçüte “Maliyet / Potansiyel Yarar Oranı” adı verilmiştir. Zararlı nüfusu ekonomik zarar eşiği dolaylarında tutularsa onunla geçinen yararlı türler de korunmuş olur. Tarımsal savaşta bu öğelerin birbiriyle ilişkilerinden yararlanmak gerekir.

“Ekonomik Zarar Eşiği”, mücadele masraflarına ve elde edilecek ek ürünün miktar ve fiyatına göre değişkenlik gösterir. Masraflar veya ürün değeri arttıkça eşik yükselir. Mücadele masrafları aynı olduğunda sera domatesinin ekonomik zarar eşiği açıkta yetiştirilen domatesten, sofralık zeytininki yağlık zeytinden daha yüksektir.

ZARARLI TÜRLER

Zararlılar ekonomik açıdan dört kümeye ayrılır:

Ekonomik yönden zararlı olmayan türlerin; nüfusu dengedir ve bunlara karşı savaşa gerek yoktur. Sürekli olarak yoğunluklarının izlenmesi gerekir.

Pek az zararlı olan türler ise nüfus yoğunlukları ekonomik zarar eşiğinin altında olan türlerdir. Bazen yoğunlukları artarsa uygun yöntemle zamanında savaşmak gerekir. Doğal denge bozulacak olursa sürekli zararlı bir türe dönüşebilirler.

Sürekli zararlı olan türlerin nüfus yoğunluğu, ekonomik zarar eşiğine yakın olduğundan sık sık savaşılması gerekir. Seçilen savaş yöntemi doğal dengeyi sağlamalı veya en azından daha fazla bozmamalıdır. Böylelikle savaşım sıklığı ve yoğunluğu giderek azaltılabilir. Aksi takdirde tehlikeli (vahim) zararlı türüne dönüşebilir.

Tehlikeli (vahim) türler: Nüfusunun genel denge düzeyi ekonomik zarar eşiğinin üzerinde olan ve sürekli üzerinde kalan türlerdir. Sürekli ve yoğun olarak savaş yapılması gerekir ve savaş oldukça masraflıdır. Bu masrafa katlanılamazsa o kültür bitkisinden vazgeçilerek o zararlının saldırmadığı bir bitki yetiştirilmelidir.

TAHMİN VE ERKEN UYARI

Elma içkurdu, Salkım güvesi, Zeytin sineği, Akdeniz meyve sineği, Kiraz sineği, Pamuk yaprakbiti, Kımıl, Süne gibi zararlıların biyolojisi ve iklim koşulları izlenerek tahminler yapılır. Ekonomik zarar eşiğinin üzerine çıkma olasılığı varsa üreticilerin hazırlık yapmalarına fırsat verecek şekilde “erken uyarı” yapılır. Mücadele zamanı ve şekli ilanlarla ve telefon iletileri ile bildirilir. Süne mücadelesi devlet tarafından yapılır.

Cezmi Öncüer ve Enver Durmuşoğlu, Tarımsal Zararlılarla Savaş Yöntemleri ve İlaçları, Genişletilmiş 6. Baskı, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, 2008.

https://kayseri.tarimorman.gov.tr/Haber/1017/Trichogramma-Evanescens